آزاد سازي در مقابل محدوديت

ارزيابي کارشناسان از برنامه نامزدهاي رياست ‌جمهوري در زمينه ICT
آزاد‌سازي در مقابل محدوديت
سونيتا سراب پور
کمتر از 13 روز به دهمين دوره از انتخابات رياست‌جمهوري باقي مانده است و در حالي که برنامه‌هاي مختلفي از سوي نامزدها در حوزه‌هاي متعدد اعلام شده، اما فقط دو نامزد برنامه‌هاي خود در عرصه فناوري اطلاعات را نيز اعلام کرده‌اند؛
مهدي کروبي و ميرحسين موسوي دو برنامه در زمينه آي‌تي منتشر کرده‌اند. از ميان دو نامزد ديگر محمود احمدي‌نژاد که طي چهارسال گذشته برنامه خود را به اجرا گذاشته و نتيجه آن قابل ارزيابي است، ولي محسن رضايي تاکنون در زمينه آي‌تي اظهارنظر يا برنامه‌اي منتشر نکرده است.
ميرحسين:
تغيير رويکرد فيلترينگ
ميرحسين موسوي 9 اصل را در در زمينه توسعه فناوري اطلاعات اعلام کرده که مهم‌ترين آنها دسترسي رايگان آحاد مردم به اينترنت از طريق خطوط تلفن و ارائه خدمات اينترنت پرسرعت براي همه کاربران خانگي و غيرخانگي، تغيير رويکرد به مقوله فيلترينگ اينترنت به منظور تامين آزادي بيان و حفظ حريم شخصي افراد، توسعه شبکه‌هاي اجتماعي و نهضت وبلاگ‌نويسي است.
اما مهدي کروبي، ديگر کانديداي رياست‌جمهوري، سرفصل‌هايي همچون جذب و تربيت نيروي انساني متخصص، احيا و بسط قوانين در حوزه آي‌تي، توسعه زيرساخت‌ها، حمايت و پشتيباني از توليد محتوا،پيگيري اجراي سند راهبردي و تدوين نظام جامع در حوزه فناوري اطلاعات، فرهنگ‌سازي در حوزه اينترنت و اهميت به فعاليت‌هاي بينارشته‌اي (interdisciplinary) را پيشنهاد کرده است.
به اعتقاد کارشناسان و فعالان حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات، هر چند بايد توجه کانديداهاي اين دوره از انتخابات، به حوزه آي‌تي را به فال نيک گرفت، اما همين دو نامزد نيز به نقد وضعيت موجود نپرداخته و نظري در مورد آن نداده‌اند.
عباس‌ پورخصاليان، کارشناس در حوزه مخابرات در اين خصوص مي‌گويد: «هر دو کانديدا اشاراتي به نقش فناوري اطلاعات در پيشرفت کشور داشته و برنامه‌هايي را نيز براي آن در نظر گرفته‌اند، اما هيچ کدام به طور جداگانه واکنشي در خصوص وضعيت فعلي صنعت آي‌تي نداشته‌اند و فقط به صورت کلي به کاربرد فناوري اطلاعات توجه کرده‌اند.» وي در ادامه در خصوص شباهت‌هاي برنامه‌هاي ميان موسوي و کروبي هم اظهار مي‌دارد: «کلي‌گويي برنامه مهدي کروبي در خصوص فناوري اطلاعات در مقايسه با ميرحسين موسوي بيشتر است. منظور از کلي‌گويي هم يعني اينکه برنامه‌هاي ايشان در اين حوزه چندان ملموس نيست، اما برنامه‌هاي ميرحسين موسوي کمي ملموس‌تر است. در نتيجه به نظر مي‌رسد کساني براي ايشان برنامه‌ريزي کرده‌اند که به اين حوزه نزديک‌تر و آشنايي بيشتري‌ دارند.»
محمود‌رضاخادمي‌، رييس کميسيون اينترنت سازمان نظام صنفي رايانه‌اي نيز به برنامه‌هاي اين دو کانديدا اشاره مي‌کند و مي‌افزايد: «در سرفصل‌هاي فناوري اطلاعاتي کروبي نقش بخش‌خصوصي در برنامه‌ها به صورت واضح تعيين نشده است، اما در برنامه‌هاي ميرحسين موسوي به خوبي اين نقش ترسيم شده و مرزبندي بين دولت و بخش‌خصوصي به طور شفاف مشخص شده است.»
احمدي‌نژاد:
توسعه در کنار محدوديت
ارزيابي برنامه محمود احمدي‌نژاد در حوزه فناوري اطلاعات به دليل آنکه چهار سال اين برنامه در کشور پياده شده، راحت‌تر است. محدود شدن اينترنت بالاي 128 کيلوبيت براي کاربران، فيلترينگ سختگيرانه‌تر، عدم توسعه اينترنت پرسرعت، عدم حمايت از بخش خصوصي در رقابت با اپراتورهاي دولتي، شکست مزايده اپراتور سوم، از جمله برنامه‌هاي به اجرا در آمده است. در اين ميان اجراي پروژه‌هايي مثل کارت سوخت هوشمند و توسعه کاربري‌هاي اينترنتي در حوزه‌هاي دانشگاهي (مانند ثبت‌نام و…) توسعه تلفن ثابت نيز در اين ميان قرار مي‌گيرند.
پورخصاليان عملکرد دولت نهم در حوزه فناوري اطلاعات ر ا بسيار بد و ضعيف عنوان کرده و به اين نکته اشاره مي‌کند که در سال 84 و زماني که برنامه تکفا به اتمام رسيد، دولت نهم تلاشي براي ادامه پيدا کردن اين پروژه نکرد و در واقع دغدغه‌اي نسبت به اين طرح و بخش فاوا نشان نداد. به گفته اين کارشناس، دغدغه اين دولت تازه از سال سوم آغاز شد و آن‌ها دست به ثبت نشانه‌هاي وبلاگ‌نويسان و سايت‌هاي اينترنتي زدند. پورخصاليان در ادامه تصريح مي‌کند: «وزير ارشاد در نمايشگاه‌هايي همچون کتاب يا مکان‌هاي فرهنگي، جوانان را براي معرفي اسلام به ديگر کشورها، ترغيب به استفاده از اينترنت مي‌کرد. در واقع برخورد دولت نهم با فناوري اطلاعات برخورد ابزارگونه بود بدون اينکه به اين نکته توجه داشته باشد که چيزي که بايد در کشور پا بگيرد صنعت آي‌تي است.»
ابهامات و سوال‌هاي موجود
يکي از بخش‌هايي که در برنامه‌هاي کانديداها مورد توجه واقع شده است بحث تغيير رويکرد به مقوله فيلترينگ در اينترنت به منظور تامين آزادي‌بيان و حفظ حريم شخصي افراد و ملاحظات فرهنگي و اجتماعي است. بحثي که اين سوال را مطرح مي‌کند که مگر رييس‌جمهور با وجود نهادي به نام شوراي‌عالي انقلاب فرهنگي مي‌تواند در اين خصوص دخالتي داشته باشد يا رويکرد حاصل از فيلترينگ بيش از حد در کشور را تغيير دهد. اکثر کارشناسان بر اين باور هستند که رييس‌جمهور به عنوان يک مقام عالي‌رتبه در کشور و همچنين در جايگاه رييس شوراي‌ عالي انقلاب فرهنگي مي‌تواند در تمام امور اين بخش دخالت موثر داشته باشد و با نظرات خود رويکرد حاصل از فيلترينگ را تغيير دهد.
يکي از موضوعاتي که در برنامه ميرحسين موسوي ديده مي‌شود توسعه اينترنت از طريق خطوط تلفن است. هرچند به طور واضح منظور از اين نوع توسعه اينترنت مشخص نيست. آيا منظور توسعه خطوط دايال آپ است يا ارائه اينترنت پرسرعت بر بستر خطوط فعلي. خادمي در اين باره مي‌گويد: «بايد از همين امکاناتي هم که وجود دارد استفاده کرد و نمي‌توان و نبايد آن را از بين برد. در حال حاضر در شهرهاي کشور از جمله تهران بسياري از کاربران نمي‌توانند به اينترنت پرسرعت دسترسي داشته باشند، بنابراين مي‌توان با همين حداقل دسترسي آن هم با قيمت ارزان اين افراد را از داشتن اينترنت محروم نکرد هر چند که بايد برنامه‌ريزي روي اينترنت پرسرعت را گسترش داد، اما بايد به اين نکته هم توجه داشت که هنوز کشورهاي پيشرفته هم از طريق تلفن به اينترنت اتصال پيدا مي‌کنند و اين روش به طور کامل منسوخ نشده است. با اين تفاوت که اگر آن‌ها از اين طريق از اينترنت استفاده مي‌کنند در مقابل کيفيت بهتري دريافت و قيمت پايين‌تري را پرداخت مي‌کنند که اين شرايط هم بايد با برنامه‌ريزهايي که کانديداها در نظر گرفته‌اند در کشور ما هم فراهم شود.»
برنامه و طرح‌هاي مورد غفلت
در بين برنامه‌هايي که دو کانديدا به طور کلي از آن صحبت کرده‌اند جاي برخي از طرح‌ها خالي مانده که به گفته کارشناسان مورد غفلت واقع شده است. به عنوان مثال رمضان‌علي صادق‌زاده، رييس سابق کميسيون مخابرات مجلس و معاون صنايع پيشرفته سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران، به عدم اختصاص بودجه متمرکز به اين بخش اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «با توجه به اصلاح الگو و چشم‌انداز 20‌ساله بايد در برنامه پنجم توسعه بحث بودجه سنواتي گنجانده شود. در واقع در اين دو برنامه بحثي از بودجه اين بخش نشده است. در واقع بعد از اينکه طرح تکفا يک اجرا شد، حوزه آي‌تي بودجه متمرکزي نداشته و بودجه‌ها به صورت خرد شده در بين نهادهاي مختلف اين حوزه پخش شده است.»
مشخص نبودن مسوول آي‌سي‌تي در کشور يکي ديگر از نکاتي است که هيچ يک از دو کانديدا به آن اشاره نکرده‌اند که به گفته کارشناسان، مشخص نبودن يک متولي ضعف اصلي براي کانديدا‌ها محسوب مي‌شود. خادمي با تصديق اين اظهارات مي‌افزايد: «داشتن يک متولي فرابخشي مي‌تواند نقش مهمي را در کشور بازي کند، اما متاسفانه هيچ يک از کانديداها به آن اشاره نکرده‌اند. در واقع در برنامه‌اي مشخص نشده که چه کسي سکان آي‌تي کشور را به دست خواهد گرفت.»
اما عدم برنامه خاص براي از بين بردن شکاف ديجيتالي، کاهش فاصله ديجيتالي، بيان شيوه دسترسي باکيفيت به اينترنت و… از جمله طرح‌هاي ديگري است که به اعتقاد کارشناسان مورد بي‌توجهي واقع شده است.
به‌رغم اينها با توجه به برنامه‌هاي دو نامزد فعلي به نظر مي‌رسد رويکرد آنها نسبت به رويکرد دولت فعلي در توسعه و تقويت بخش خصوصي بيشتر مورد استقبال فعالان اين حوزه واقع شود.