جزیره آزمایشگاهی شوروی؛ دردسری برای تمام دوران! (+عکس)

مجله آنلاین موبنا؛ رکسانا دانیالی – با وجود گذشت چند دهه از رها سازی این جزیره، میراث به جای مانده از شوروی همچنان مرموز و نگران کننده به نظر می رسد!

درباره یک جزیره متروکه 

در مرز میان ازبکستان و قزاقستان، Vozrozhdeniya  روزگاری یک جزیره با دهکده ای ماهیگیری پر جنب و جوش بود که با تالاب فیروزه ای منحصر به فردش نظر هر توریستی را به خود جلب می کرد. این داستان به زمانی باز می گردد که دریاچه آرال چهارمین دریاچه بزرگ دنیا و حاوی انواع گونه های دریایی بود.

به دنبال استفاده چندین ساله شوروی ازVozrozhdeniya ، آب دریاچه تدریجا عقب نشینی کرد و بخش زیادی از آن به خشکی تبدیل شد. مسیر رودخانه های تغذیه کننده این دریاچه نیز با هدف آبیاری زمین های پنبه، تغییر داده شد. امروزه لایه ای از شن و ماسه شور که با مواد سرطان زا مخلوط شده اند، تنها چیزی است که از این دهکده به جای مانده است. سطح جیوه در خاک شنی جزیره بسیار زیاد است و به زحمت می توان نشانه جدی از حیات گیاهی در آن مشاهده کرد.

Vozrozhdeniya توسط شبه مسیری کوچک به خشکی مرتبط می شود و سطح خشکی در مقایسه با قبل از آزمایش های شوروی 10 برابر بیشتر شده است. همه این تغییرات به واسطه پروژه های تحقیقاتی شوروی رخ داده اند و باعث شد که این جزیره به عنوان یکی از مرگبارترین نقاط روی کره زمین شناخته شود.

از دهه 1970، Vozrozhdeniya درگیر حوادث دیگری نیز بوده است. برای مثال در سال 1971، دانشمندی جوان به نام لو برگ طی یک سفر تحقیقاتی با کشتی از آب های نزدیک به جزیره عبور می کند که کشتی اتفاقی وارد یک مه قهوه ای رنگ می شود.

برگ چند روز بعد با تشخیص آبله بستری شد. اما نکته عجیب این رویداد واکیسناسیون قبلی او در برابر این بیماری بوده است! با وجود بهبودی برگ، 9 تن دیگر از همراهان وی نیز با علائمی مشابه به کشورهای خود  بازگشته بودند که 3 نفر از آنها فوت کردند.

یک سال بعد از این حادثه، اجساد دو ماهیگیر گمشده در حالی که در قایقشان به مقصدی نامعلوم شناور بودند، کشف شد. گفته می شود که آنها به بیماری طاعون مبتلا شده بودند. با گذشت مدتی کوتاه، افراد محلی پس از هر بار ماهیگیری تورهایی پوشیده از ماهی های مرده را جمع می کردند و هیچ کس نیز علت را نمی دانست.

در ماه مه سال 1988 نیز جنازه 50 هزار سایگا یا همان کَل سَکایی (نوعی بز کوهی) که برای چرا به جلگه ای نزدیک جزیره رفته بودند، کشف شد.

سایگا

رازهای نهفته در دل جزیره با توجه به شرایط خاص آن برای مدت زمان زیادی پابرجا مانده است! از زمان رها سازی Vozrozhdeniya در دهه 1990 نیز تنها چند هیئت اعزامی به صورت محدود به این جزیره سفر کرده اند. نیک میدلتون روزنامه نگار و جغرافی دان دانشگاه آکسفورد، اقدام به تهیه یک فیلم مستند از این منطقه در سال 2005 کرده است.

در ساخت این فیلم، یکی از کارکنان سابق ارتش بریتانیا به نام دیوید باتلر نیز میدلتون را همراهی می کرد. وی به منظور رعایت حداکثر احتیاط، تمام اعضای تیم را از یک هفته قبل ملزم به مصرف آنتی بیوتیک پروفیلاکسی کرده بود. آنها همچنین مجهز به ماسک های گاز ویژه با فیلترهای پیشرفته و همینطور چکمه های پلاستیکی بودند.

تصاویر هوایی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (به اختصار سیا) در سال 1962 نشان می دهد در حالی که سایر جزایر دارای اسکله های متعدد، کلبه های بسته بندی ماهی و پوشش گیاهی هستند، این جزیره چیزی جز سربازخانه و زمین های بایر ندارد. علاوه بر این چندین ساختمان تحقیقاتی و سایت آزمایش در فضای باز نیز در این عکس ها به چشم می خورد. از مجموعه این اطلاعات می توان نتیجه گرفت که جزیره مذکور تبدیل به یکی از خطرناک ترین پایگاه های نظامی دنیا شده بود: تجهیزات آزمایش و بررسی سلاح های بیولوژیکی!

این پروژه به صورت سری و با رعایت تمامی نکات حفظ اسرار محرمانه مدیریت می شد. حتی در نقشه های شوروی نیز هیچ اثری از این پایگاه نبود. اما کسانی که به هر نحوی در جریان موضوع قرار داشتند، آن را Aralsk-7  نامیدند. از شیوع سیاه زخم، آبله و طاعون گرفته تا بیماری های عجیب و غریبی مانند تولارمی جز ویژگی های این منطقه شد!

یک میکروب‌شناس و سرهنگ بازنشسته ارتش شوروی با سابقه نظارت بر تیم تحقیقاتی در جزیره طی مصاحبه ای به نیویورک تایمز گفت: برای انجام آزمایش ها سالانه 200 تا 300 میمون وارد جزیره می شد. آن‌ها را به این منطقه میبردیم و داخل قفس‌هایی که کنار آن‌ها دستگاه‌هایی برای اندازه‌گیری میزان میکروب در هوا وجود داشت قرار می دادیم. پس از این که این میمونها در معرض میکروب‌ها قرار می‌گرفتند آنها را به آزمایشگاه برده و به غیر از آزمایش خون، پیشرفت بیماری را مورد بررسی قرار می دادیم. پس از چند هفته این حیوانات می‌مردند و سپس نوبت به کالبدشکافی این حیوانات می رسید.

Aralsk-7؛ تولید جنگ افزار بیولوژیک در مقیاس صنعتی!

محافظت اطلاعاتی از جزیره مورد بحث به اندازه ای بالا بود که تا قرن 19 ام شناخت چندانی از آن وجود نداشت. چنین فاکتورهایی آن را تبدیل به فضایی بسیار مناسب برای در امان ماندن از چشم سرویس های جاسوسی غربی کرده بودند. لازم به ذکر است که موقعیت Aralsk-7 به عنوان یک جزیره، خندقی طبیعی به وجود‌ آورده بود که مجددا دسترسی به آن را دشوار می ساخت.

همانطورکه گفته شد، Aralsk-7 بخشی از پروژه سلاح های بیولوژیک شوروی در مقیاس صنعتی به شمار می رفت که نیازمند استخدام 50 هزار نیرو در 52 مرکز تولیدی بود. از جمله فعالیت های شوروی در این حیطه می توان به تولید باسیلوس آنتراسیس باکتری گرم مثبت و عامل ایجاد کننده بیماری سیاه زخم در مخازن تخمیر با هدف استفاه به عنوان یک سلاح بیولوژیک خطرناک در آینده ای نامشخص اشاره کرد.

در سال 1988 یعنی حدود 9 سال پس از حادثه نشت این عامل بیمازی زا از تسهیلات کامپاند 19 (کارخانه ای در نزدیکی استان سِوِردْلوفسک، یکی از واحدهای فدرال کشور روسیه)، مقامات شوروی در نهایت تصمیم گرفتند تا به هر نحوی شده از شر این راز خلاص شوند. مخازنی عظیم حاوی اسپور آنتراکس با مواد سفید کننده مخلوط به شهر بندری آرال در قزاقستان منتقل شدند. این بشکه ها از آرال توسط قایق بارگیری و به جزیره Vozrozhdeniya  فرستاده می شدند. تخمین زده می شود که نزدیک به 100 الی 200 تن از اسپورهای آنتراکس در گودال هایی عمیق دفن و به فراموشی سپرده شده اند.

گفتنی است که در اکثر اوقات، باکتری آنتراکس به فرم اسپور زندگی می کند. اسپور شکلی غیر فعال از عامل بیماری زا است که می تواند تحت شرایط شدیدا نامساعد به خوبی دوام آورد. آنها تقریبا از پس هر چیزی بر می آیند، از مواد ضدعفونی کننده گرفته تا گرمای 180 درجه سانتی گراد تا دو دقیقه! از طرفی اسپور حتی پس از دفن شدن زیر خاک نیز می تواند تا صدها سال به حیات خود ادامه دهد. با وجود آن که گودال های عظیم به وضوح در تصاویر فضایی مشخص بودند، اما محل دقیق مخازن آنتراکس هیچ گاه فاش نشد. علاوه بر این اسپورهای زیست پذیر نیز در نمونه های مختلف از خاک جزیره ردیابی شدند. با توجه به مجموعه یافته های مذکور، آمریکا با آغاز یک پروژه جدید متعهد به پرداخت 6 میلیون دلار برای پاک سازی محل شد. بدین منظور 100 نیرو در یک بازه زمانی 4 ماهه وارد عمل شدند و هم مجهز به لباس های محافظتی ویژه بودند.

البته این پایان داستان نیست. نزدیک به نیم قرن آزمایش های بیولوژیک در فضای آزاد، نه فقط سایت مورد نظر بلکه تمام جزیره را آلوده کرده است. نمونه های خاک در سال 1979 نشان دادند که همچنان بین 3000 تا 45000 اسپور به ازای هر گرم خاک وجود داشته است. به همین دلیل هر اینچ از جزیره با استفاده از 280 تن فرمالدهید مخلوط شده با آب دریا سم پاشی شد. نهایتا در سال 1990 ادعا شد که جزیره از هر نظر ایمن است.

لازم به ذکر است که از نظر جغرافیایی و عملکردی، جزیره Vozrozhdeniya  به دو قسمت تقسیم شده بود. بخشی از این پایگاه شهر Kantubek نامیده شد که در واقع خانه دانشمندان فعال در جزیره و خانواده های آنها محسوب می شد. بخش دیگر نیز مجتمع آزمایشگاهی بود که 2.3 کیلومتر به سمت جنوب از منازل مسکونی فاصله داشت.

امروزه Kantubek تنها یک منطقه مخروبه و محل اقامت ارواح است. علاوه بر خانه ها، یک سالن غذاخوری و چند مدرسه نیز در این شهر به چشم می خورند. میدلتون اضافه می کند: طی بازدید ما از جزیره ساختمان ها به گونه ای بودند که گویی هیچ گاه تمیز نشده اند. درست مانند آن که محلی را تا می توانید کثیف کرده و آن را به حال خود رها کنید؛ از مخازن شیشه ای بزرگ مواد مخرب گرفته تا زمین پوشیده شده از ویال ها، پیپت ها و دیگر ظروف آزمایشگاهی شکسته.

وی می افزاید: یکی دیگر از اساسی ترین مشکلاتی که علاوه بر آنتراکس در سفر به این جزیره با آن رو به رو بودیم، احتمال استنشاق فرمالدهید و مواجهه با اثرات سرطان زایی این ماده بود. با وجود آن که تمام اعضای تیم به تجهیزات مخصوص فیلتراسیون هوای ورودی به ریه مجهز شده بودند، این سیستم نتوانست بیش از 15 دقیقه دوام آورد. از آن جایی که میدلتون و تیم همراه وی بیش از 15 دقیقه در سایت حضور داشتند، با احساس استنشاق رایحه ای سمی مجبور به ترک هرچه سریعتر محل شدند.

طبق گفته محققانی که تاکنون بر خاک Vozrozhdeniya  قدم گذاشته اند، تمام اسپورهای به دست آمده از آنتراکس پخش شده در جزیره سویه های معمولی باسیلوس آنتراسیس نبوده اند. از آن جایی که تاسیسات Aralsk-7 با هدف طراحی و توسعه تسلیحات بیولوژیک ساخته شدند و رقبای اصلی آن نیز قدرت هایی نظیر آمریکا و بریتانیا بودند، حداکثر تلاش ممکن صورت می گرفت تا پاتوژن هایی سخت جان، مرگبار و با نرخ شیوع بالا طراحی و یا دستکاری ژنتیکی شوند.

اکثر این عوامل بیماری زا به انواع آنتی بیوتیک های کشف شده مقاوم بودند و می توانستند حتی در افراد واکسینه شده نیز ایجاد آلودگی کنند. برای مثال یکی از سویه های آنتراکس مورد برنامه ریزی، به طیف متنوعی از آنتی بیوتیک ها شامل پنی سیلین، ریفامپین، تتراسایکلین، ماکرولیدها، کلرامفنیکل و لینکومایسین مقاومت بالایی داشت.

با توجه به آن که از نظر نیروهای شوروی آنتراکس معمولی به اندازه کافی فاجعه آمیز نبود، تصمیم افزودن توکسین هایی که بتواند سلول های قرمز خون را پاره و آنها را فاسد کند به میان آمد. بدین ترتیب دانشمندان فعال در Aralsk-7، ژن یکی از نزدیک ترین هم خانواده های آنتراکس یعنی باسیلوس سرئوس را از طریق به روز ترین تکنیک های علمی با باکتری عامل سیاه زخم ترکیب کردند. حاصل این تلاش به همراه زنجیره ای از تغییرات دیگر، پاتوژنی با ابعاد بسیار کوچکتر از یک تار موی انسان (حداقل 30 برابر ظریف تر) بود و این مناسب ترین اندازه برای استنشاق توسط قربانی محسوب می شد!

با توجه به یافته های مذکور، آیا همچنان نیز امکان آلودگی جزیره پر رمز و راز روس ها وجود دارد؟ به گفته David Evans ویروس شناس دانشگاه آلبرتا، با توجه به بررسی های محدود در سطح جزیره نمی توان نظری قطعی در این خصوص داد اما به دنبال عملیات پاک سازی مورد جدیدی از پاتوژن فعال گزارش نشده است.

مطالب مجله تصویری سلاح را در این لینک دنبال کنید.

 منبع: مجله تصویری سلاح