حسادت؛ از تاثیرات محیطی تا بازی ژنتیک!

مجله آنلاین موبنا – قطعا تاکنون بارهای بار با احساس حسادت که شدت های متفاوتی نیز دارد رو به رو شده اید. چه واکنشی را در چنین موقعیت هایی بروز داده اید؟ شاید متعجب شوید اما حس حسادت که حداقل برای یک بار هم که شده هر انسانی را نشانه گرفته است، یکی از پایه ای ترین عواطف بشری محسوب می شود و غالبا واکنشی طبیعی است. با این وجود آیا ماهیت حسادت می تواند ارتباط آن را با یک برنامه ریزی دقیق ژنتیکی به درستی توجیه کند؟

اولین مطالعه ای که به منظور بررسی تاثیر ژنتیک بر حسادت صورت گرفته، در مجله cambridge core چاپ شده است. در این تحقیق بیش از 3000 جفت دوقلوی سوئدی شرکت کردند. لازم به ذکر است که دوقلوهای ناهمسان در تقریبا 50 درصد از ژن های خود مشترک هستند. این در حالی است که دوقلوهای همسان دقیقا ترکیب ژنتیکی یکسان را به همراه دارند. با تجزیه و تحلیل پاسخ های به دست آمده از هر گروه از دوقلوها، محققان توانستند نشان دهند که حدودا یک سوم از تفاوت در سطح حسادت به احتمال زیاد منشا ژنتیکی خواهد داشت. علاوه بر این مشاهده شده که حسادت در زمینه های مختلف به ویژه ترس از شکست عاطفی، در بانوان بسیار بیشتر از آقایان است. این موضوع نشانگر تمایز جنسیتی در زمینه حسادت نیز خواهد بود. همچنین اینطور به نظر می رسد که حسادت به خصوص در مورد جنبه های مختلف زندگی مشترک، برای آقایان شدت های متفاوتی داشته باشد. یک آقا در واکنش به مسائلی که احساس حسادت وی را تحریک می کنند، بسته به موضوع پیش آمده با شدت متفاوتی وارد عمل می شود. این در حالی است که مرز حسادت و سطوح آن برای بانوان عموما چندان مشخص نیست و به همین علت ممکن شدت بیشتری هم داشته باشد. از طرفی آشفتگی فکری پیرامون حسادت های زندگی مشترک برای آقایان محسوس تر خواهد بود. دانشمندان معتقد هستند که علت این وضعیت به تفاوت های تکاملی زن و مرد باز می گردد.

همانطور که در نتیجه مطالعه سوئدی گفته شد، ژن ها تنها مسئول یک سوم تفاوت احساس حسادت در جمعیت های مورد بررسی هستند. دو سوم باقی مانده قطعا مربوط به فاکتورهای محیطی مانند انواع تجربیات فردی در زندگی، اشخاصی که با آنها معاشرت می کنیم و همچنین دیدگاه منحصر به فرد ما به دنیا خواهد بود. فرقی نمی کند که منشا این احساس ژنتیک باشد یا محیط، غریزی باشد یا آموخته شده. در هر صورت حسادت موضوعی است که بشر از دیرباز تاکنون با آن درگیر بوده است. حسادت احساسی است که همه ما آن را در موقعیت های مختلف زندگی خود تجربه کرده ایم و البته علت اکثر مشکلاتمان نیز محسوب می شود. بررسی ملی نگرش های جنسی و شیوه زندگی در بریتانیا(منتشر شده در مرکز تحقیقاتی دانشگاهی LSHTM لندن)نتایج جالبی را نشان داده است. 82 درصد از آقایان و 76 درصد از بانوان گزارش دادند که در یک زمان واحد با بیش از یک نفر رابطه عاطفی داشتند. حال با توجه به این آمارها تصور کنید که نرخ حسادت در این جامعه تا چه اندازه می تواند بالا باشد! حسادت به طور کلی عاملی فرسایشی به شمار می رود که می تواند علامتی از عدم سلامت یک رابطه عاطفی و یک زندگی مشترک باشد. اما چگونه می توان آن را کنترل کرد؟

ریچارد اسمیت در کتاب روانشناسی تکاملی حسد توضیح می دهد: حسادت همواره در جست و جوی انسان برای دست یابی به منابع ضروری مختلف در راستای حفظ بقا و موفقیت در تولید مثل، نقشی اساسی داشته است. بدین ترتیب می توان گفت که احساس حسد، غبطه و یا همان رشک نیز طی روند تکامل انسان دستخوش تغییر و تحول شده است. حسادت به فرد انگیزه می دهد تا برای در اختیار گرفتن آنچه که متعلق به وی نیست و یا ارتقا وضعیت داشته های خود، تلاش کند.

تمامی این سیگنال ها برای انسان اولیه ای که به دنبال تصاحب منابع بوده است تا بتواند بقا و تکامل خود را تضمین کند، بسیار هم مفید و کارساز به شمار می رفتند. زمان بعدی که مورد هجوم دیو حسادت قرار گرفتید، آگاه باشید که شاید این احساس به راستی بخشی تاریخی از مغز شما را به خود اختصاص می دهد و یکی از کلیدهای اصلی تکامل بشر محسوب می شود.

. دو نوع حسادت وجود دارد

زنجیره ای از مطالعات روانشناختی نشان داده اند که حسادت می تواند دو احساس متفاوت را در انسان برانگیخته کند و ترکیب کردن این دو نوع حسادت چندان کار صحیحی نخواهد بود زیرا قابل انطباق بر یکدیگر نیستند. یک محقق هلندی در تلاش برای شناخت بهتر این موضوع، دو رشته معنایی و عملکردی متفاوت را در ارتباط با حسادت توضیح داده است: حسادت مخرب و حسادت خوش خیم. وی از شمار زیادی داوطلب درخواست کرد تا در تست دگر غم شادی یا شادن فرویده (به آلمانی Schadenfreude گفته می شود و به معنای لذت بردن از بدبختی دیگران است) شرکت کنند. از آنها خواسته شد که تجربه اخیر خود از حسد ورزیدن را به یاد آورند و فرد مورد نظر را در حالی که متحمل شکست شده است، تجسم کنند. در نتیجه این تست مشخص شد که حسادت مخرب بیشتر بر خود فرد (کسی که به وی حسادت شده) تمرکز دارد و با سیلی از احساسات منفی و آزار دهنده توام با جبهه گیری نسبت به آن شخص همراه است. این در حالی است که حسادت خوش خیم روندی کلی و عمومی تر را پیش می گیرد. در این مدل روی فرد خاصی متمرکز نمی شویم و هدف حسادت اغلب یک کالا یا جنس است و نه فردی که آن کالا را در اختیار دارد. اخیرا توجه زیادی به این تفاوت ها در فرهنگ برزیل، روسیه، هلند و شماری دیگر از کشورهای سراسر دنیا شده است.

در سال 2009، شماری از دانشمندان اقدام به اسکن مغز افرادی کردند که از آن ها خواسته شده بود خود را در موقعیت های اجتماعی متفاوت و در برخورد با اشخاص رشک آور (مانند دوستان ثروتمند، قدرتمند و یا هر فرد دیگری) تصور کنند. این مطالعه در نهایت توسط نیویورک تایمز منتشر شد و نتایج آن بسیار جالب بود. زمانی که فرد نسبت به شخصی دیگر احساس حسادت می کرد، بخش هایی از مغز که مسئول سازماندهی درد فیزیکی هستند افزایش در فعال سازی را نشان می دادند. هرچه حسادت بیشتر بود، به همان نسبت تحریک هسته ای به نام ACC و نواحی مرتبط نیز شدت می یافت. درست مانند رنج اجتماعی و دل شکستگی های عاطفی، هسته های مربوط به درد فیزیکی در شرایط حسادت هم فعال می شوند.

محققان دانشگاه کالیفرنیا، سن دیگو 1600 نفر با بازه سنی 18 تا 80 سال را از نظر حسادت بررسی کردند که نتایج آن در سال 2015 به چاپ رسید. طبق این مطالعه بزرگسالان جوانتر در مقایسه با افراد میان سال و یا مسن، تجربه قوی تری از حسادت به دیگران خصوصا هم سن و سالان خود را به ثبت رساندند. حدودا 80 درصد از گروه مصاحبه شده (سن زیر 30 سال)، اظهار کردند که حداقل یک بار طی 12 ماه گذشته دچار این احساس شده اند. این در حالی است که 69 درصد از گروه متقابل (سن بالای 50 سال)، چنین تجربه ای را رد کردند. دانشمندان همچنین به این نتیجه رسیدند که مردم معمولا به هم جنس خود حس حسادت بیشتری دارند. محوریت حسادت در جوانان بیشتر موفقیت در روابط عاطفی و برای افراد میان سال/ مسن بیشتر موفقیت مالی و تجارب حرفه ای است.

. رسانه های اجتماعی بستری مرتبط با حسادت بیشتر هستند

نشریه ساینتیفیک آمریکن در ماه مارس سال 2016، گزارشی جالب را منتشر کرد: همگی ما برای مدتی شاهد این موضوع بوده ایم که استفاده گسترده از شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک عاملی در راستای تشدید افسردگی به شمار می روند. علاوه بر این سطوح بالاتری از حسادت در رده سنی جوانان در ارتباط با این مسئله نیز گزارش شده است. مطالعه ای نشان داده است که پلت فرم های محبوب فضای مجازی از جمله فیس بوک و اینستاگرام از آن جایی که تبدیل به ابزاری برای نمایش موفقیت های مالی، عاطفی و غیره شده اند، می توانند منجر به تحریک حسادت، افت قابل توجه خلق و خو و در نهایت نیز افسردگی شوند.

. می تواند احساسی فراتر از غرض ورزی باشد

مطالعه ای جالب در مورد احساسات نژاد پرستانه و سایر تعصبات اجتماعی که توسط انجمن وابسته به علم فیزیولوژی آمریکا به چاپ رسیده نشان می دهد که حسادت در واقع با شکل خاصی از تعصب منفی در ارتباط است: ستایش افراد به خاطر مهارت بالا و یا دقت بسیار در کاری که انجام می دهند، اما در عین حال نگاه کردن به آنها به عنوان هویت هایی ریاکار و غیر قابل اعتماد! در واقع فرد از این طریق به تمام اشخاصی که می شناسد و نمی شناسد برچسب های گوناگون می زند. حال به خوبی می توان درک کرد که حسادت چگونه تا مغز استخوان انسان پیشروی خواهد کرد.

چه شواهدی برای تایید حسادت شما وجود دارد؟

معمولا زمانی که احساس حسادت به قدرتی باورنکردنی دست می یابد، منطق انسان از کار می افتد. اما پاسخ این سوال را صادقانه از خود جویا شوید: آیا شواهدی در جهت رد حس حسادت القا شده به شما نیز وجود دارد؟ اگر شخصی با همین نگرانی ها به شما مراجعه کند، چگونه با وی برخورد خواهید کرد؟ در این موارد بهتر است با یک دوست قابل اعتماد گفت و گو کنید تا دیدگاهی مستقل و البته متفاوت از دیدگاه کنونی خود، در اختیار داشته باشید.

با همسر خود صحبت کرده اید؟

زمانی که دو شریک زندگی نظرات متفاوتی در خصوص مسائل مختلف دارند، همیشه حسادت و سوء تفاهم نیز این رابطه را تهدید خواهد کرد. از جمله ساده ترین این موضوعات می توان به: چقدر باید با هم وقت گذرانی کنیم، در مورد چه چیزهایی باید گفت و گو کنیم و به توافق نظر برسیم، با چه افرادی باید بیشتر معاشرت کنیم و یا بالعکس اشاره کرد.

تمامی مزایا و معایب را در نظر گرفته اید؟

همه جوانب مثبت و منفی را در نظر بگیرید. برخی از افراد معتقد هستند که حسادت با وجود تمام درد و رنجی که به آنها تحمیل می کند، در بسیاری از موارد مفید است و می تواند یاری رسان باشد. پس بهتر است لیستی متشکل از مزایا و معایب حسادت تهیه کنید و خود تصمیم بگیرید که چه واکنشی را ترجیح خواهید داد.

با ترس های خود رو به رو شده اید؟

یکی از بهترین کارهایی که می توانید برای کاهش احساس حسادت و تبعات منفی آن انجام دهید، ریشه یابی عوامل مطرح خواهد بود. چه فاکتورهایی مسبب تشدید این حس هستند؟ از چه چیزهایی واهمه دارید؟ آیا این عوامل منطقی به نظر می رسند و یا تنها زاده افکار آشفته هستند؟

تا چه اندازه به مثبت بینی معتقد هستید؟

حسادت چشم ها را کور می کند و منطق را از بین می برد. برای آن که بتوان به نحوی موثر بر آن غلبه کرد، تفکر مثبت را فراموش نکنید. تفکر مثبت بدین معناست که باید بر نقاط قوت زندگی و رابطه عاطفی خود تمرکز کنید. این تمرین به تدریج حسادت را تضعیف کرده و آن را با شادمانی حقیقی جایگزین می سازد.