کشف سن، رنگ پوست و بیماری از روی لکه خون! (+عکس)

موبنا – یک قطره خون باقیمانده از مظنون در صحنه جرم گنجینه‌ای از اطلاعات محسوب می‌شود که محققان با بررسی روی آن سعی می‌کنند هویت قاتل را شناسایی کنند. اطلاعات ژنتیکی استخراج شده از این قبیل نمونه‌های بیولوژیکی را می‌توان در مقایسه با پایگاه داده DNA مقایسه کرد تا در نهایت توالی زنجیره DNA مربوط به نمونه به دست آمده مشخص شود و از این طریق فرد مختلف در فاصله زمانی کوتاه شناسایی شود.

در این میان به منظور محافظت از حریم شخصی افراد، این قبیل تحلیل‌های علمی که از آنها با نام «اثرانگشت DNA» هم یاد می‌کنند به صورت معمول به ژنوم فرد محدود می‌شود و محققان به پروتئین‌های تشکیل دهنده آن توجه نمی‌کنند. با این وجود در برخی کشورها محققان و متخصصان تلاش می‌کنند مطالعات گسترده‌تر و تخصصی‌تر انجام دهند تا از طریق همان یک قطره خون بتوانند رنگ پوست یا رنگ چشم مظنون را هم شناسایی کنند. این طور که گزارش‌های جدید نشان داده است، دانشمندان به زودی می‌توانند به دنبال تحقیق روی DNA فرد اطلاعات بیشتری در این زمینه به دست آوردند و به عنوان مثال حتی سن فرد را هم شناسایی کنند.

رویه قانونی جدید برای تحلیل برچسب‌های شیمیایی مرتبط با DNA قرار است که به زودی جایگزین توالی ژنتیکی شود. این مولکول‌ها که می‌توانند ژن را فعال یا غیرفعال کنند، طی فرآیندی موسوم به «مِتیلِیشن» در طول چرخه حیات به DNA اضافه می‌شوند. با توجه به اینکه نحوه مِتیلِیشن DNA در دوره‌های زمانی مختلف تغییر می‌کند، فرآیند مذکور می‌تواند یک روش کاربردی و قابل اعتماد باشد تا به راحتی سن فرد مظنون هم شناسایی شود.

محققان با انتشار گزارشی در آخرین شماره از نشریه بین‌المللی «روند ژنتیک» اعلام کردند که تکنیک جدید می‌تواند به صورت کلی میزان سلامت و شیوه زندگی فرد مظنون را هم مشخص کند و از این نظر سوالات قانونی و اخلاقی فراوان پیش می‌آید که می‌تواند در زمینه حفظ حریم شخصی افراد مورد توجه قرار گیرد. «مهسا شعبانی» و «برام بکهارت» از دانشگاه لوِن بلژیک اعلام کردند زمانی که قرار باشد این روش جدید در علم پزشکی مورد استفاده قرار گیرد، باید به مسایل قانونی آن هم توجه کنیم. آنها توضیح دادند: «ما باید مطمئن شویم که هیچ گونه مرز اخلاقی را نقض نکرده‌ایم. زیرا با پیشرفت علم هم اکنون می‌توانیم اطلاعات بیشتری به دست آوریم و جزییات بیشتری در مورد افراد بدانیم».

این دو محقق که برای نخستین بار تئوری کسب اطلاعات بیشتر از DNA را مطرح کردند و آنرا به نتیجه رساندند، طی مصاحبه با نشریه «ساینس» در این زمینه صحبت کردند که در اینجا بخش‌های مهم مصاحبه آورده شده است:

شما چگونه به استفاده از مِتیلِیشن DNA در علم پزشکی قانونی علاقمند شدید؟

برام بکهارت: ما دریافتیم که محققان بالینی می‌توانند الگوهای متیلیشن DNA را می‌توان بر حسب سن هم طبقه‌بندی کرد و از این طریق برخی اطلاعات پزشکی دقیق‌تر به دست آورد. ما با این تئوری شروع ب انجام برخی آزمایش‌های اولیه کردیم … و در نهایت موفق شدیم در فعالیت‌های پزشکی قانونی بتوانیم سن فرد را هم به درستی تخمین بزنیم.

مهسا شعبانی: ما به این نتیجه رسیدیم که فرآیند مذکور می‌تواند اطلاعات دقیق‌تر و کامل‌تری را در اختیار ما بگذارد و البته در این زمینه برخی محدودیت‌های قانونی و اختلاقی هم وجود دارد.

چه نوع اطلاعات شخصی از این طریق استخراج می‌کنید؟

برام بکهارت: به تازگی یک مقاله علمی منتشر شده است که نشان می دهد دانشمندان حوزه پزشکی قانونی می‌توانند با این نوع تحلیل سن را هم پیش‌بینی کنند. ولی در بررسی‌های جدیدتر ما می‌توانیم تشخیص دهیم که آیا به عنوان مثال فرد به سرطان خون یا اختلالات لنفوسیتی مبتلا بوده است یا خیر. این اتفاق تنها یک نمونه از توانایی‌های متیلیشن محسوب می‌شود و فرآیند مذکور می‌تواند ریسک مرگ و میر را کاهش دهد و انواع آسیب‌شناسایی را بین افراد ارایه کند.

آیا فرد مظنون که DNA خود را در صحنه جرم برجا گذاشته است همچنان می‌تواند در مورد حریم و اطلاعات شخصی خود ادعا کند؟

مهسا شعبانی: این مسئله یکی از مهم‌ترین سوال‌هایی محسوب می‌شود که در این زمینه مطرح شده است. اگر این روش باعث شود که ما اطلاعات بیشتری را استخراج کنیم، محدوده ما کجا خواهد بود؟ تا کجا اجازه داریم این فرآیند را جلو ببریم؟ ممکن است شما بر این مسئله اصرار داشته باشید که هرگونه اطلاعات در این زمینه می‌تواند ابهامات بیشتری را برطرف کند تا سریع‌تر به فرد مظنون برسیم و نباید به هیچ مسئله‌ دیگری در این زمینه توجه کنیم. ولی در بخش دیگر این مسئله وجود دارد که قوانین قبلی همواره بر محدوده هرچه پررنگ‌تر برای استخراج اطلاعات از DNA تاکید داشته است.

برام بکهارت: متیلیشن DNA می‌تواند در بخشی از سلول‌های سرطانی انجام شود … بنابراین ما در برخی موارد می‌توانیم به بیماری‌های فرد مظنون هم پی ببریم. این مسئله فقط مربوط به حریم شخصی فرد نمی‌شود … بلکه اطلاعاتی را در مورد پسر، دختر، والدین، خواهر یا برادر او هم برملا می‌کند.

در بسیاری از کشورها از نمونه‌های DNA برای پیش‌بینی اطلاعات قابل شناسایی مانند رنگ مو یا رنگ پوست جلوگیری می‌شود. چرا این قوانین خود را با روش‌های جدید مطابقت نمی‌دهند؟

برام بکهارت: ما در واقع به دنبال کشف توالی DNA نیستیم. بنابراین قانون به این نوع فناوری کاری ندارد. ما به دنبال کشف ترکیبات شیمیایی در توالی DNA هستیم که قانون به این مسئله توجهی نکرده اس. در حال حاضر من می‌توانم تمامی این الگوها را به راحتی بررسی کنم و بدون آنکه قانونی را زیرپا بگذارد، به راحتی تشخیص دهم فرد مظنون به سرطان مبتلا بوده است یا خیر. بنابراین فناوری جدید می‌بایست به شکلی تنظیم یا کنترل شود.

قوانین چگونه باید در این زمینه اعمال شوند؟

برام بکهارت: ما می‌توانیم آزمون‌ها و بررسی‌های خود را به نشانگرهای محدودتر معطوف کنیم تا به عنوان مثال فقط بتوانیم سن فرد را تخمین بزنیم و سراغ اطلاعات پزشکی و درمانی او نرویم. بنابراین نشانگرهایی که ابتلا به سرطان در فرد را بررسی می‌کنند می‌بایست کنار گذاشته شوند و شاید این یکی از راه‌حل‌های قانونی در این زمینه باشد. مشکل این است که برای به دست آوردن اطلاعات مذکور با دقت بالا، نیاز به نشانگرهای بیشتر داریم و قانون هنوز به درستی نمی‌داند در این زمینه چه کاری انجام دهد.

رویکرد دوم این است که قانون می‌تواند اطلاعاتی که یک متخصص علوم پزشکی قانونی نیاز دارد را محدود کند تا این اطلاعات به صورت مستقیم در اختیار پلیس و دادگستری قرار گیرد. بنابراین به راحتی می‌توان بدون نقض قانون سن فرد را تخمین زد و آزمایش‌های متیلیشن را روی نمونه‌های به دست آمده انجام داد. در بسیاری از موارد این اتفاق بهترین راهکار محسوب می‌شود.

به جز سن، چه اطلاعات ارزشمند دیگری می‌تواند از طریق متیلیشن DNA در اختیار محققان پزشکی قانونی قرار گیرد؟

برام بکهارت: با توجه به اینکه متیلیشن DNA روی نوع خاصی از سلول انجام می‌شود، ما می‌توانیم الگوها را برای تعیین نوع سلول مورد نظر استفاده کنیم. به عنوان مثال اگر مطمئن شویم که لکه‌های به جا مانده در صحنه جرم خون بوده است، می‌توانیم از الگوی متیلیشن DNA استفاده کنیم … در چنین شرایطی می‌توانید این کار را برای انواع دیگر ترشحات بدن و انواع مختلف سلول‌ها هم انجام دهید.

آیا این قبیل آزمایش‌ها تاکنون در تحقیقات پلیسی مورد استفاده قرار گرفته است؟

برام بکهارت: در واقع باید بگویم که نه – بیشتر آنها همچنان در مرحله تحقیقاتی به سر می‌برند. زیرا وقتی که شما می‌خواهیم آزمایش‌های پزشکی قانونی را انجام دهید، این آزمایش‌ها می‌بایست قابل استناد و معتبر باشند. ولی باید بگویم که این روش جدید به زودی در حوزه پلیس و کشف جرم مورد استفاده قرار می‌گیرد. زیرا مراکز قضایی بسیار مشتاق به استفاده از آن هستند.

آیا خوش‌بین هستید که این روش نوین به عنوان یک ابزار کارآمد در آینده در حوزه پزشکی قانونی مورد استفاده قرار گیرد؟

برام بکهارت: من کاملا متقاعد شده‌ام که این ابزارها به هدف خود رسیده‌اند و آنچه که می‌شد در این زمینه به دست آورد را محقق ساخته‌ایم … من و دکتر «مهسا شعبانی» این آزمایش‌ها را مورد پشتیبانی قرار می‌دهیم و قصد داریم در این زمینه اطمینان حاصل کنیم که هیچ گونه قانون و اخلاقیات را زیرپا نمی‌گذاریم. زیرا می‌توانیم از این طریق اطلاعات بیشتری به دست آوریم و به حوزه قضایی و کشف جرم کمک کنیم.