پاسداشت نوروز در کشورهای مختلف

ﻧﻮروز میراث کهن ایرانیان، سده های طولانی است، در این سرزمین و چندین ﮐﺸﻮر پاس داشته میﺷﻮد. آیینی ماندگار که ساکنان هر سرزمینی با توجه به رسم و رسوم خویش آن را برگزار می کنند. این سنت ایرانی در تعدادی از کشورها همچون افغانستان و تاجیکستان به عنوان جشن رسمی قلمداد می شود و در برخی کشورهای دیگر با وجود رسمی نبودن، نزد ساکنان آنجا از اعتبار و احترام ویژه ای برخوردار است.

جغرافیای نوروز دربردارنده کشورهایی همچون بالکان، قزاقستان، تاتارستان، سودان، قفقاز، هند، پاکستان، بنگلادش، نپال و … می شود. همچنین کشورهایی مانند مصر و چین، جشن هایی مشابه مراسم نوروز دارند.

این آیین باستانی در میان اقوام گوناگون با وجود تشابه، در بعضی از سنت ها با هم تفاوت دارد. برای نمونه در افغانستان روز نخست نوروز، سفره هفت میوه می چینند، اما در ایران، سفره هفت سین می اندازند. در این دو کشور که تقویم هجری خورشیدی به کار برده می شود، نوروز، روز آغاز سال نو به شمار می رود، اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، تقویم میلادی متداول است، نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می شود اما روز آغاز سال نیست.

مردمان ازبکستان در این میان به منظور برگزاری نوروز از دو تا سه ماه پیش فعالیت های خود را در این زمینه آغاز می کنند. ستادهای بزرگداشت جشن ایجاد می شوند تا برنامه ها و تدبیرهای لازم را برای استقبال از نوروز به کار ببندند، بدین شکل شهرها و روستاها، حالتی عیدانه پیدا می کنند. همچنین در این هنگامه فعالیت های خیرخواهانه همچون کمک به نیازمندان، عیادت از بیماران و سالخوردگان صورت می پذیرد. اهمیت آیین نوروز در میان ازبک ها سبب شد تا در فوریه 1989 میلادی درباره تجلیل «جشن نوروز» تدابیری اتخاذ شود، به همین منظور در مارس 1990 میلادی، نوروز در این کشور به عنوان روز تعطیل اعلام شد.

جشن نوروز در هند همان «جشن هولی» به شمار می رود که به مدت 50 روز در فصل بهار برپا می شود. این مراسم در دو روز، همزمان با ماه فوریه و مارس به انجام می رسد. روز نخست در هنگامه غروب یا شب، آتشی بزرگ روشن می شود و مردمان آن دیار به انجام دادن رسم و رسوم خویش می پردازند. در روز دوم از صبح تا ظهر، افراد با هر عقیده و مذهبی بر سر و روی دوستان و خویشان گرد رنگ می ریزند یا با آب فشان آب رنگی بر یکدیگر می پاشند، سرانجام در غروب مردم شیرینی به هم تعارف می کنند و دوستان سه بار همدیگر را در آغوش می گیرند و برای هم آرزوی خوشبختی می کنند.

مردم چین بر پایه آیین های کهن در زمان شب عید نوروز، کاغذهای سرخ رنگی را به شیشه ها و چارچوب پنجره ها نصب می کردند، آنها اعتقاد داشتند، این کاغذها می تواند روح شیطان را از خانواده یشان دور کند، اینک این سنت با اندکی تغییر همچنان برپا می شود، بدین گونه که آنها، کاغذهایی با رنگ هایی شاد به پنجره ها آویزان می کنند تا سبب خوشبختی در سال نو شود.

نوروز در ترکیه تا نخستین سال های تشکیل جمهوری در این کشور برگزار می شد اما به مرور این مراسم اهمیت پیشین خود را از دست داد و تنها در منطقه های کردنشین و بخشی از نواحی شمال، برگزار می شد تا آن که دولت ترکیه در این سال ها برگزاری این عید را به صورت رسمی اعلام کرد.

بسیاری از مردم پاکستان نیز مراسم نوروز را برگزار می کنند، بیشتر پاکستانی ها نوروز را «عالم افروز» می نامند که حکایت از علاقه مندی مردم این کشور به این آیین دارد. آنها هم به خانه تکانی می پردازند، لباس نو بر تن می کنند و به دیدار یکدیگر می روند. از آداب و رسوم عید نوروز در میان مردم این کشور می توان به تهیه کردن شیرینی هایی همچون شکرپاره، لدو، رس ملائی، گلاب حامن، کیک برفی، کریم رول و سوهن حلوا اشاره کرد.

عید باستانی نوروز در میان روس ها از اهمیت بسزایی برخوردار است و آنان این آیین را به عنوان عید آغاز بهار و شکوفایی دگربار طبیعت ارج می نهند. همزمانی نوروز با عید بومی «ماسلنیتسا» سبب شده است تا این میراث کهن ایرانیان، نزد اهالی روس از مقبولیت خاصی برخوردار باشد. در این مراسم آنها، مترسک ها را آتش می زنند که نماد پایان زمستان و آغاز فصل بهار است. همچنین این مراسم در این کشور هر سال از طرف فدراسیون مهاجران روسیه با پشتیبانی شهرداری مسکو برگزار می شود.

اﻫﻤﯿﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺎﻻی ﻋﯿﺪ ﻧﻮروز در میان کشورهای گوناگون جهان سبب شد تا مجمع ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ، اﯾﻦ ﻣﯿﺮاث ارزﺷﻤﻨﺪ اﯾﺮان زﻣﯿﻦ را در ﭼﻬﺎرم اﺳﻔﻨﺪ 1388 ﻫﺠﺮی ﺧﻮرﺷﯿﺪی ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ 23 ﻓﻮرﯾﻪ 2010 ﻣﯿﻼدی ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻋﻼم کند و ﻣﻨﺸﺎء اﯾﺮاﻧﯽ آن را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ بشناسد و در ﺗﻘﻮﯾﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺛﺒﺖ برﺳﺎﻧﺪ.

پس از این امر، هر ساله همایشی با نام جشن جهانی نوروز با شرکت سران کشورهایی که این آیین بزرگ را پاس می دارند، برگزار می شود. هفتم فروردین 1389 خورشیدی نخستین دوره این همایش در تهران برگزار شد و این شهر عنوان «دبیرخانه نوروز» را به خود اختصاص داد. قابل ذکر است که هر ساله یکی از این کشورها، میزبانی این جشن را بر عهده می گیرند.

«حسن شجاعی مهر» استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی درباره برگزاری آیین نوروز در کشور های دیگر در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا، گفت: آنچه که اینک به عنوان نوروز در ایران وجود دارد با آن چیزی که در کشورهای اطراف به نام آیین نوروز جشن گرفته می شود، تفاوت هایی دارد؛ از این رو باید توجه کرد، این تفاوت چگونه پدید آمده است و در چه زمینه هایی محسوب می شود. نوروز در کشور با تحول های فراوانی در طول تاریخ همراه بوده است. با نگاهی به منابع تاریخی مشاهده می شود، در ایران باستان، نوروز با آیین های ویژه ای برگزار می شد که در دوره های بعد با تغییرهایی در چگونگی برپایی آن روبرو شد، اما باید دانست، این تحول ها به یک باره صورت نگرفت، بلکه به مرور زمان پدید آمده است، هر چند دامنه این تغییر در سطح کشورهای اطراف یعنی همان کشورهایی که زمانی جزو ایران بودند، کمتر دیده می شود.

استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به تشابه های فرهنگی ایران با کشورهای اطراف منطقه، بیان داشت: برگزاری سنت نوروز به عنوان یک مراسم فرهنگی در ایران با دیگر کشور های منطقه به ویژه کشورهای آسیای مرکزی تفاوت دارد. در کشورمان، نوروز بیشتر جنبه تعطیلات به خود گرفته است؛ هر چند نباید از نظر دور داشت که مراسمی همچون سفره هفت سین، دید و بازدید و دیگر مراسم نیز انجام می شود، به همین سبب مراسم نوروز تا میزانی از آیین پارسی ایرانی فاصله اندکی گرفته است، باید گفت نوروز آداب و رسم و رسومی دارد که با به جای آوردن آن نتیجه های مثبت در فرد و اجتماع ایجاد می کند. در کشورهایی مانند تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و … که با ایران مناسبات فرهنگی دارند، نوروز با تغییر آنچنانی روبرو نشده است و مراسمی که در هنگام نوروز در این کشورها برگزار می شود، بیشتر شبیه نوروز ایران باستان و نخستین سده های ورود اسلام به کشور است. نوروز در این سرزمین ها، آیینی دارای حکمت، فلسفه، آورنده خیر و برکت به شمار می رود و تمامی افراد جامعه در آن شرکت می کنند.

نوروز برای آنها از چنان اهمیتی برخوردار است که در دوره حکومت شوروی با توجه به اینکه از برگزاری نوروز در این کشورها جلوگیری می شد، اما با تغییر نام جشن نوروز به «جشن لاله» این آیین را حفظ کردند تا آن که پس از فروپاشی شوروی، مراسم نوروز در تمامی این کشورها با حمایت دولت ها برپا شد و مردم نیز از آن استقبال کردند. این آیین در شهرهایی همچون سمرقند، بخارا و کاشغر به شیوه ایرانی برگزار می شود و برای مردم این شهرها به معنای خیر و برکت است، زیرا با فرا رسیدن آن، تمامی مردم را شور و نشاطی فراوان در بر می گیرد.

وی در ادامه یادآور شد: در کشورهای دیگر نوروز با تعطیلی همراه نیست؛ بلکه نگاه آنها به نوروز به عنوان یک فستیوال یا جشنواره بزرگ فرهنگی است که مردم در یک یا دو روز از نوروز در میدان شهر یا اطراف شهر و روستای خود جمع می شوند و هر فردی به اندازه توان خود و هر آنچه که در بضاعت دارد، با خود خوراکی به آنجا می آورد و تمامی مردم از غذاهای هم استفاده می کنند، زیرا اعتقاد آنها بر این است که هر چیزی که در این جشنواره میان مردم تقسیم شود، خوش یمنی و خیر و برکت به همراه می آورد. در این روز ساز و آواز محلی به ویژه ایرانی نواخته می شود و افراد جامعه از لباس های متفاوتی استفاده می کنند. به طور کلی باید بیان داشت، سنت هایی که در عید در کشورهای اطراف برگزار می شود، شکل گیری ارتباط های اجتماعی میان افراد جامعه را به همره می آورد. در کشورهای اطراف عیدی دادن حالتی نمادین و بیشتر جنبه معنوی دارد تا آن که به مقدار عیدی و جنبه مادی آن توجه شود. آنچه در این زمینه از اهمیت برخوردار است، بُعد خیر و برکت این مقوله در زندگی به شمار می رود.

حسن شجاعی مهر در ارتباط با حمایت هایی که از نوروز در دیگر کشورها می شود، بیان داشت: نوروز به صورت یک جشنواره ملی- دولتی درآمده است زیرا دولت ها برای این آیین، هویتی خاص قائل هستند، به همین علت این سنت برای آنها جنبه هویتی پیدا کرده است. برای نمونه در تاجیکستان هنگام نوروز، جشنواره ای محلی با پشتیبانی دولت برای برگزاری مسابقه های محلی همچون اسب سواری، بزکشی و … برگزار می شود.

استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی در پایان گفت: از آنجا که در ایران از احیای فرهنگ اسلامی- ایرانی سخن گفته می شود و کشور در برابر تهاجم فرهنگی قرار داد، بایستی نوروز به شکل ویژه ای برپا شود و مسئولان مربوطه در برگزاری هر چه باشکوه تر آن بکوشند، انتظار می رود که شبکه های اجتماعی که اینک نقش مهمی در آگاهی رسانی به افراد جامعه دارند، به بررسی ماهیت و فلسفه نوروز در جامعه بپردازند و در این امر به آگاهی بخشی بپردازند.