آیا واقعا مغز زنان کوچکتر از مردان است؟!

هفته نامه زندگی مثبت – دکتر ملاحت اکبر فهیمی*: صادق باشید! این روزها چند جوک در مورد دست فرمان خانم ها و ناتوانی برای پارک کردن خودرو و حتی روحیه ها و عکس العمل های زنانه به دستتان رسیده و به چند تا از آنها از ته دل خندیده اید؟! شاید برای دوستانتان هم ارسال کرده یا شاید از همه این جوک های دلگیر شده باشید و حس بدی نسبت به کسانی که این جوک ها را منتشر می کنند، پیدا کرده باشید. به ندرت می بینیم که جوک هایی هم در مورد نقطه ضعف ها و خلق و خوهای مردان دست به دست شود؛ به نظر شما منشا این جوک ها کجاست؟ آیا واقعا مغز خانم ها از مغز آقایان کوچک تر است؟ آیا مغز آقایان توانمندتر از مغز خانم هاست؟ اصلا مغز زنانه و مغز مردانه با هم تفاوت دارند؟

چرا من زنم و تو مرد؟!

اساسی ترین تفاوتی که باعث شکل گیری جنس زن و مرد می شود، تفاوت در کروموزوم های جنسی است؛ یعنی همان کروموزوم های معروف XX خانم ها و XY آقایان و همین موضوع باعث تفاوت های ژنتیکی و تنوع ژن های روی این کروموزوم ها می شود. کروموزوم X نسبت به کروموزوم Y بزرگ تر و درشت تر است و تعداد ژن های بیشتری نسبت به Y روی آن قرار می گیرد و همین موضوع باعث ایجاد تفاوت های جنسیتی در خانم ها و آقایان می شود؛ یعنی خانم ها با داشتن 2 کروموزوم X و آقایان با داشتن یک کروموزوم X و یک کروموزوم –Y که در مقایسه با کروموزوم X کوچک تر است- با هم تفاوت های اساسی دارند که از همان ابتدای شکل گیری نطفه ایجاد می شوند.

برخی از بیماری ها وابسته به جنس هستند به طوری که بروز برخی از بیماری ها مثل کوررنگی و هموفیلی در آقایان شایع تر از خانم هاست و بیماری هایی مثل میگرن و ام اس بیشتر خانم ها را گرفتار می کند تا آقایان را.

هورمون های زنانه و مردانه

موضوع دیگری که باعث متفاوت شدن جنس زن و مرد می شود، هورمون ها هستند. البته این تفاوت های هورمونی هم ناشی از همان تفاوت در کدهای ژنتیکی روی همان کروموزوم XY آقایان است که باعث ژن هورمونی مردانه، اندام های تناسلی مردانه و همین طور ویژگی های مردانه، فتوتیپ و شکل مردانه می شود و متقابلا کروموزوم های XX خانم ها هم مسئول بروز همه این موارد در خانم هاست. پس هورمون ها، دومین عامل ایجاد تفاوت های جنسیتی است. بعد از آن نوبت به تفاوت های فیزیولوژیک است. مثلا همین که آقایان بدن و عضلات پرحجم تری نسبت به خانم ها دارند یا مثلا تفاوتی که در میزان و حجم موهای صورت آقایان و خانم ها وجود دارد، همین طور طول قد، دانسیته استخوان ها و… همگی موارد دیگری است که از لحاظ فیزیولوژیک در آقایان و خانم ها وجود دارد.

خانم ها احساساتی و بی منطق هستند؟!

مساله مهمی که میان تفاوت های خانم ها و آقایان به چشم می خورد، مربوط به مهارت های شناختی و هیجانی است؛ مثلا اینکه گفته می شود خانم ها در چرخه عادت ماهانه خود، افسرده تر و زودرنج تر می شوند، به دلیل تغییرات استروژن است و باعث رفتارهای هیجانی تر خانم ها در این بازه های زمانی می شود، اما این اتفاق فقط مخصوص خانم ها نیست و هورمون مردانه تستوسترون هم تحت تاثیر عوامل مختلف، از تغذیه و خوراک گرفته تا…، کم و زیاد می شود و به همین دلیل است که مردان گاهی صبور و گاهی پرخاشگر می شوند یا زود از کوره در می روند.

البته همان طور که گفته شد، این طور نیست که تمام رفتارهای ما فقط تحت تاثیر هورمون هایمان باشند؛ بخشی هایی در مغز وجوددارد که مشغول کنترل و تنظیم هورمون ها و رفتارهای متعاقبشان هستند. مثلا وقتی فردی عصبانی می شود، فریاد می زند یا وقتی ناراحت است، گریه می کند اما این عکس العمل ها همیشه به همین شکل است؟! مسلما نه! ما می توانیم عصبانیت، ناراحتی و… را کنترل کنیم و با توجه به موقعیت های مختلف، عکس العمل های مناسبی از خود نشان دهیم.

امروز ثابت شده تفاوت حجم واندازه مغز در زنان و مردان تحت تاثیر حجم و توده بدنی آنهاست بنابراین نمی توان گفت مغز خانم ها کوچک تر از آقایان است بلکه مغز هرکس به نوعی متناسب با جثه اوست! ضمن اینکه تعداد سلول های مغزی و ارتباط این سلول هابا هم است که در مهارت های شناختی، حرکتی و… نقش زیادی دارد. همچنین تا امروز شواهد علمی موجود تفاوت های شناختی- ذهنی چندانی در مغز زنان و مردان تایید نکرده است و یکی از عوامل مهم در شکل گیری این تفاوت ها، محیط پیرامون ماست. ضمن اینکه هنوز قسمت های زیادی از مغز ناشناخته هستند. به همین دلیل است که همیشه در مورد این مسائل و تفاوت های مغز مردان و زنان با احتیاط صحبت می شود چرا که هنوز شواهد مطلق و دقیقی پیدا نشده که نشان دهد درک آقایان بیشتر است یا خانم ها؟ یا سرعت پردازش مغز خانم ها بیشتر است یا آقایان؟

مغز جنسیتی

جدا از مسائل ژنتیکی، باید ببینیم آیا ساختار مغزی زن ها و مردها واقعا با هم متفاوت هستند یا نه؟ همان طور که انتظار می رود، نتایج پژوهش های انجام شده نشان داده اند تفاوت هایی در بخش هایی از مغز زنان و مردان وجود دارد؛ از آنجا که مغز فرمانروای بدن است و تمام اتفاق هایی که در بدن می افتد، تحت امر مغز هستند، ارگان تناسلی زنانه و مردانه هم که با هم تفاوت دارند، تحت فرمان بخش هایی از مغز فعالیت دارند.

اما مغز یک بخش واحد نیست بلکه از قسمت های متفاوتی تشکیل شده که هرکدام، سازماندهی و فرماندهی بخش یا بخش هایی از بدن را به عهده دارند و بنابر علوم نوروساینس یا علوم اعصاب امروزی، در مغز مدارهایی وجود دارد و ارتباطی که مدارها و نورون های مغزی با هم دارند، باعث ایجاد بسیاری از ویژگی های زنانه و مردانه می شود. مثلا آقایان توانایی جهت یابی بهتری دارند اما خانم ها حافظه کلامی و تصویری بسیار خوبی دارند و در مسائل تحلیلی تواناتر از مردان هستند. آقایان کلی نگر هستند و به کلیات هرچیز توجه دارند اما خانم ها هر موضوعی را با ریزترین جزئیات می ئانند به خاطر بسپارند.

خانم ها توجه بیار بهتری دارند و در تشخیص هیجان چهره نسبت به آقایان کمتر می کنند، و اگر با دقت به این تفاوت ها نگاه کنیم، متوجه می شویم تمام این موارد لازمه تکامل نوع بشر است و برای بقای نسل بشر، تفاوت هایی در اساس ساختار فیزیکی و مغزی زن و مرد وجود دارد و هیچ کدام نشانه ضعف یک  جنس و قدرت دیگری نیست! مثلا در بخشی از مغز غده کنترل کننده رفتارهای جنسی وجود دارد که این غده در آقایان بزرگ تر است و در خانم ها کوچک تر. به همین دلیل است که تمایلات جنسی آقایان قوی تر از خانم هاست و این موضوع کاملا با اساس ادامه بقای نسل بشر همخوانی دارد.

از طرفی، بخشی در انتهای نخاع وجود دارد که مسئولیت مربوط به ارگاسم را در هر 2 جنس آقایان و خانم ها به عهده دارد اما این غده در آقایان بزرگ تر است. چرا که آقایان عضلات قوی تری برای این کار نیاز دارند و بهتر است نورون های بیشتری این فعالیت را کنترل کنند، بنابراین تمام تفاوت های ساختاری مغز زنان و مردان ناشی از مسائل فیزیولوژیکی است که از جنس زن و مرد انتظار می رود.

*استادیار گروه کاردرمانی دانشکده علوم توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران