فضای مجازی، میزبان تب تند انتخابات

پس از اینکه در انتخابات 2008 ایالات متحده، اینترنت بالاخره توانست به عاملی مهم و سرنوشت‌‌ساز برای تبلیغات انتخاباتی اوباما تبدیل شود و گوی سبقت را از سایرتبلیغات موجود در فضای واقعی دیگرکاندایداها برباید، حالا در آستانه انتخابات دهمین دوره ریاست جمهورری کشور ما نیز، نوبت آن رسیده است تا فضای مجازی با بیش از 6 میلیون کاربر به محیطی کارا و تأثیرگذار با مخاطبانی آگاه تبدیل شود و توجه کاندیداهای ریاست جمهوری را بیش از پیش به سمت خود جلب کند.

بحث ورود اینترنت به عرصه انتخابات ایران، پدیده نوظهوری نیست و اولین تلاش‌ها برای استفاده از رسانه‌های جدیدی همچون سایت‌ها و وبلاگ‌های اینترنتی، همزمان با انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی و انتخابات ریاست جمهوری سال ١٣٨٠صورت گرفت و البته نمود چندانی هم نیافت. پس از آن، تأثیر فوق‌العاده فناوری و آگاهی یافتن کاندیداها به اهمیت فضای مجازی و به ویژه اینترنت باعث شد که در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ شاهد اقدامات بدیعی در زمینه فعالیت‌های اطلاع‌رسانی و حتی تبلیغی تمام کاندیداها باشیم؛ موضوعی که در دوره‌های پیشین سابقه نداشت.

در همان دوره بود که برای نخستین بار اینترنت و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی به عنوان بازیگرانی مؤثر به صورت جدی وارد کارزار انتخاباتی شدند به عنوان رقیبانی سرسخت در مقابل رسانه‌های مکتوب صدا و سیما هر یک به هواخواهی از کاندیدایی داد سخن سر دادند.

هرچند درانتخابات سال 84 با توجه به شرایط زمانی آن دوران که شمارکاربران اینترنت هنوز به رشد چندانی نرسیده بود و بیش از 70 درصد مردم ایران برای انتخاب کاندیداهای مورد نظر خود شدیداً تحت‌تأثیر رسانه‌های سنتی، سخنرانی‌ها و خطابه‌ها قرار داشتند، استفاده ازاینترنت برای جلب آرای کاندیداهای دوره نهم توفیق چندانی نیافت، اما همین امر باعث شد تا کاربرد اینترنت به عنوان عنصری بسیار گسترده و فراگیردر انتخابات مورد توجه قرار گیرد و نقطه آغازی باشد برای اینکه امروزه برخی گروه‌ها، از رقابت‌های سیاسی منعکس شده در فضای مجازی به عنوان یک کمپین تبلیغاتی جدید برای گروه‌های سیاسی و نامزدها نام برند.

بهره‌گیری از فضای مجازی برای پیشبرد اهداف کاندیداهای ریاست جمهوری، سالیان سال است که از سوی برنامه‌ریزان پیکارهای تبلیغاتی در کشورهای مهم دنیا دنبال می‌شود. اما استفاده از اینترنت درپیکارهای انتخاباتی 2008 آمریکا به دلیل وجود حداقل امکانات و منابع و بدون شهرت چندان باراک اوباما، این بهره‌گیری را به حد اعلای خود رساند.

درواقع می‌توان گفت که راهبرد اینترنتی اوباما از محورهای اصلی برنامه انتخاباتی او بود زیرا پیش از اینکه او بخواهد آغاز مبارزات انتخاباتی‌ خود را اعلام کند، سایت اینترنتی او به راه افتاده‌ بود. ازهمان ابتدا لیست‌هایی انبوه از‌ ایمیل طرفداران رئیس‌جمهور فعلی آمریکا ایجاد شد وهر پیامی به سرعت و‌ ایمیل به‌ ایمیل انتقال می‌یافت.

هر پیام از سوی یکی از هفت میلیون آدرس اینترنتی ذخیره شده به میلیون‌ها ایمیل دیگر ارسال می‌شد و شبکه‌های اجتماعی ازجمله فیس بوک با بیش از 175‌میلیون عضو در سراسر دنیا که حدود 60 میلیون نفر آن آمریکایی هستند، آخرین رویداد‌های انتخاباتی را منتشر می‌ساختند. به گفته تحلیلگران، یکی از بی‌نظیرترین بخش‌های مبارزات انتخاباتی اوباما، پذیرش و درک توانایی سایت‌های شبکه‌های اجتماعی مانند Facebook و Myspace و اعتقاد اوباما به این شبکه‌ها بود.

اما موفقیت عظیم این کاندیدای سیاهپوست چندین ماه پیش از شروع فعالیت‌های انتخاباتی کشورمان، کاندیداهای دوره دهم را هر چه بیشتر به سمت و سوی بهره‌گیری از این رسانه و پیشبرد اهدافشان از طریق فضای مجازی سوق داده است.

براساس آمار به دست آمده در میان جمعیت ۷۰ میلیونی ایران، حدود ۴۷ میلیون نفر دارای تلفن همراه هستند و تقریباً ۲۱ میلیون نیز به اینترنت دسترسی دارند. به علاوه ۶۰ درصد جمعیت کشور زیر ۳۰ سال سن دارند و فکر و ذکرشان تکنولوژی است؛ از این رو هدف قرار دادن این قشر از جامعه برای پیروزی درانتخابات می‌تواند دستاویز مطمئنی باشد.

از همین روست که نامزدهای ریاست جمهوری در ایران این روزها تلاش می‌کنند تا از طریق ابزارهای فراگیرنظیر پایگاه اشتراک ویدئویی «یوتیوب»، شبکه مجازی «فیس بوک» و پیام‌های متنی تلفن همراه، آرای رأی‌دهندگان به ویژه قشر کلیدی جوانان را به سمت خود جذب کنند.

برخی معتقدند مسئله استفاده از فضای مجازی برای انتخابات کاندیداهای دوره دهم بیش از همه رقبای رئیس‌جمهور فعلی را به خود مشغول داشته است زیرا آنها، دسترسی محدودی به کانال‌های ارتباط جمعی دارند و تنها در دوره رسمی تبلیغات اجازه دارند ویدئوها و برنامه‌های خود را در تلویزیون تبلیغ و پخش کنند. به گفته یکی از مسئولان کمیته انتخاباتی میرحسین موسوی «در فناوری بلوتوث به شکل «گسترده‌ای» برای ارسال فیلم‌های سخنرانی و اسلایدهای عکس استفاده می‌شود. هواداران موسوی حدود ۲۰ صفحه در فیس بوک باز کرده‌اند که تاکنون قریب به ۷ هزار و ۵۰۰ عضو جذب کرده است. »

براساس تازه‌ترین اخبار به دست آمده، طرفداران حزب اعتماد ملی نیز اخیراً با به کار‌گیری روشی مشابه اوباما و انتشار نامه‌های الکترونیکی وارد فضای مجازی شدند.

در روزهای گذشته ایمیل‌هایی از سوی کروبی، کاندیدای دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری برای کاربران اینترنت ارسال شده که براساس متن ارسالی، کروبی ضمن معرفی خود خواستار اظهار نظر مخاطبان درباره بیانیه‌های سه‌گانه انتخاباتی خود درباره احیای برنامه‌ریزی، طرح سهامی کردن نفت ایران و اعلامیه حقوق شهروندی شده است.

وی همچنین در بخشی از پیام خود تصریح کرده است: « قصد داشتم با تأمین تلویزیون ماهواره‌ای و خصوصی صبا نیز امکان ارتباط گسترده‌تری با مردم فراهم آورم که مخالفت‌ها مانع از آن شد؛ اکنون به عنوان یک شنونده آماده شنیدن و خواندن حرف‌های شما در این فضای مجازی هستم که هیچ سانسوری را بر نمی‌تابد. »

البته در دست داشتن رسانه‌های مختلف باعث نشده تا حامیان احمدی‌نژاد نیز نسبت به تبلیغات در فضای مجازی دور بمانند. پایگاه خبری «رئیس‌جمهور ما» با توجه به نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری، با طراحی یک جشنواره وبلاگی‌نویسی چند وقتی است کار خود را آغاز کرده است.

بر این اساس حامیان محمود احمدی‌نژاد می‌توانند تا تاریخ ۲۰ خردادماه نوشته‌های خود را در موضوعات معرفی عملکردها و دستاوردهای دولت در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره، بررسی ابعاد شخصیتی محمود احمدی نژاد، تحلیل و بررسی سفرهای استانی، تحلیل و بررسی مسائل مرتبط با انتخابات دهم و نقد عملکرد و دیدگاه‌های جناح‌های مخالف را به دبیرخانه این جشنواره ارسال کنند تا درست روز بعد از برگزاری انتخابات، برنده جوایزی ارزنده شوند.

درحالی که تنها کمتر از دو هفته تا دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری باقی مانده است، رقابت کاندیدا‌ها در فضای مجازی نیز همچنان ادامه دارد اما باید دید آیا در جامعه‌ای که هنوز ارتباطات چهره به چهره دارای بیشترین میزان اثرگذاری درمیان مردم است و به رویکرد ارتباطات انسانی و شبکه‌های انسانی فعال، به عنوان مهم‌ترین اصل در پدیدة تبلیغاتی توجه می‌شود، آیا می‌توان به آینده استفاده از فضای مجازی برای جلب حداکثر آرا امیدوار بود؟