تهران جلوتر از نیویورک و پاریس
این طرح با عنوان «نگارخانه‌ای به وسعت شهر» از سوی سازمان زیباسازی از ١٥ اردیبهشت به مدت ١٠روز در تهران اجرا شده است. شهری که از سوی بسیاری از فعالان هنری، از نظر نصب و ارائه آثار هنری آشفته است، یکباره با آثاری مواجه شد که بسیاری از آنها در موزه‌های معتبر نگهداری می‌شوند و …
این طرح با عنوان «نگارخانه‌ای به وسعت شهر» از سوی سازمان زیباسازی از ١٥ اردیبهشت به مدت ١٠روز در تهران اجرا شده است. شهری که از سوی بسیاری از فعالان هنری، از نظر نصب و ارائه آثار هنری آشفته است، یکباره با آثاری مواجه شد که بسیاری از آنها در موزه‌های معتبر نگهداری می‌شوند و از نقاشی‌های معاصر و مدرن تا معماری و آثاری از دوران اسلامی و قدما را نمایش می‌دهد. این طرح البته نه‌تنها از سوی رسانه‌ها و مردم در فضاهای مجازی با بازخورد زیادی مواجه شد بلکه تعدادی از هنرمندان را هم واداشت تا دست‌به‌قلم شوند و از تبعات چنین اقدامی بنویسند. ایده اصلی آن از سوی سعید شهلاپور، نقاش و مجسمه‌ساز در سال‌های قبل هم ارائه شده بود تا اینکه بالاخره قرعه اجرائی‌شدن طرح به امسال افتاد. اعضای شورای سیاست‌گذاری «نگارخانه‌ای به وسعت شهر» عبارتند از: جمال کامیاب (مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران)، مجتبی موسوی، محمدحسن حامدی و ایمان افسریان و شورای انتخاب را نیز همین افراد به‌غیر از جمال کامیاب تشکیل داده‌اند.
علیرضا سمیع‌آذر، منتقد و مدرس هنر نسبت به استفاده از آثار هنری در چنین سطحی در تهران به «شرق» گفت: «این اقدام فوق‌العاده ستودنی است و از عمق احترام و ستایش هنر در نزد متولیان این پروژه حکایت دارد. در تاریخی که در ذهن من هست، هرگز شاهد چنین پروژه‌ای نبوده‌ام حتی در پایتخت‌های مهم جهان مثل نیویورک، پاریس، لندن و… هم هرگز هنر تا این وسعت در معرض عموم قرار نگرفته است. در این شهرها مکان‌های خاصی برای این کار وجود دارد که معمولا افراد خاص و علاقه‌مندان هنر و فرهنگ چنین آثاری را می‌بینند و این عده نماد همه مردم نیستند چون همه مردم به موزه‌ها نمی‌روند. در مکان‌های عمومی آن‌قدر هنر ارائه نمی‌شود که در این پروژه ارائه شده است. این کار، بزرگترین پروژه برای فراهم‌کردن هنر در معرض عموم است».او ادامه داد: «این کار هزینه غیرمستقیم بالایی دارد، چون تبلیغات، پرداخت‌های سنگینی دارد که هنر از آن قاصر است، اما الان هنر در سطح وسیعی که به تبلیغات اختصاص داشته، حضور پیدا کرده است. من هم مانند بسیاری دیگر، از دیدن این نقاشی‌ها در سطح شهر فوق‌العاده هیجان‌زده هستم».
او که برای دیدن آثاری هنری به شهرهای زیادی سفر کرده است، در مورد تجربه کشورهای دیگر برای نمایش آثار هنری به صورت عمومی گفت: «در تاریخ نیم‌قرن گذشته، تلاش‌های مختلفی صورت گرفته است که هنر از مکان‌های خاص به سطح عمومی جامعه و مخاطبان عمومی برسد. یکی از این تلاش‌ها، نقاشی‌های دیواری انقلابی هستند که نمونه آن نقاشی انقلابی مکزیک است. در آن دوره این اعتقاد وجود داشت که نقاشی سه‌پایه‌ای متعلق به اشراف است و نقاشی دیواری برای همه مردم. بعد از انقلاب ایران نیز تمایل به نقاشی دیواری در مقیاس بزرگ وجود داشت. همچنین تلاش‌های دیگری در دهه ٨٠ و ٩٠ در قالب گرافیتی‌آرت یا نقاشی‌های ترکیبی از متن و تصویر به وجود آمد تا هنر از مکان‌های خاص خارج شود، این پروژه، شاهکارهای هنری، مدرن، سنتی و صنایع دستی را در سطح گسترده‌ای به نمایش گذاشته است و افراد می‌توانند آثاری براساس سلیقه خود پیدا کنند. درواقع این آثار برای یک طیف خاص نیست و هدفی فرهنگی را دنبال می‌کند. این پروژه در مقایسه با نقاشی دیواری یا گرافیتی‌آرت، که پیرو خواسته‌های سیاسی هستند، بالاتر است».
او اما از یک نکته اظهار تأسف کرد: «نگارخانه‌ای به وسعت شهر، یک پروژه منحصربه‌فرد در تاریخ است که سابقه آن در ذهن من تاکنون نبوده است. تنها تأسف من این است که چرا خارجی‌های زیادی نیستند که این پروژه غرور‌انگیز را ببینند».او که در کنار تدریس تاریخ هنر، مدیر حراج تهران نیز هست، با بیان اینکه در هیچ کشور دیگری ارائه آثاری از هنرمندان آن کشور برای معرفی در سطح عمومی نیاز به هیچ مجوزی ندارد، در مورد تأثیر اجرای این طرح بر جذب سرمایه‌گذاران برای خرید آثار هنری اظهار کرد: «بدون شک این کار نه‌تنها موجب احترام به هنر می‌شود بلکه قیمت آثار هنری را هم بالا می‌برد و یک پروژه فرهنگی- اجتماعی است که بر گردآوری و توجه به آثار هنری پافشاری می‌کند».
قطع داوطلبانه آگهی تبلیغاتی
همچنین مجتبی موسوی، مدیر اجرائی طرح «نگارخانه‌ای به وسعت شهر»، درباره جزئیات طرح به «شرق» گفت: «این ایده‌ای بود که در سلسله‌شوراهای تخصصی هنری مطرح شد و مورد استقبال قرار گرفت، اما اجرائی نشد تا اینکه وقتی برای اولین‌بار موضوع را به آقای کامیاب گفتیم، با استقبال ایشان مواجه شدیم و بعد از آن در فروردین سال‌جاری به فکر انجام مقدماتی شامل مذاکره با شرکت‌های تبلیغاتی تجاری شدیم و در نهایت اردیبهشت به‌عنوان زمان اجرای طرح مورد موافقت قرار گرفت».
یکی از مواردی که پس از نمایش آثار بر تابلوهای تجاری موردتوجه قرار گرفت، اختصاص مکان‌های تبلیغاتی به این موضوع بود و به‌همین‌دلیل در برخی از اظهارنظرها در فضای مجازی مطرح شد که این زمان، وقت مرده تبلیغات است که آگهی زیادی در این زمان وجود ندارد. موسوی در پاسخ به این موضوع و دلیل انتخاب اردیبهشت‌ماه برای اجرائی‌شدن طرح عنوان کرد: «تمام تابلوهای تبلیغاتی طی سال اجاره داده شده‌اند، اما دراین‌میان بسیاری از تابلوهایی که روی عرشه پل‌ها استفاده می‌شوند، با موضوع آثار هنری ارائه می‌شدند. از سوی دیگر اردیبهشت هنوز طراوت بهاری را دارد و مناسبت‌های مختلف که مردم و شهر تحت‌الشعاع آن هستند، در این ماه کمتر بود. همچنین وقتی به تقویم رسمی کشور نگاه کنیم، می‌بینیم این ماه به نام هفت چهره فرهنگی کشور مانند شهید مطهری، شیخ بهایی، شیخ کلینی، فردوسی، خیام و… ثبت شده است. همه این مسائل باعث شد تمام تلاش خود را انجام دهیم تا اردیبهشت‌ماه این پروژه انجام شود».
موسوی در مورد مجاب‌کردن شرکت‌های تبلیغاتی برای مشارکت در این طرح اظهار کرد: «چاپ و نصب بیلبوردها از سهم فرهنگی شرکت‌ها بوده است. شرکت‌های تبلیغاتی تعهد دارند سهم فرهنگی خود را اجرا کنند، اما این سهم طی سال توزیع شده بود و سازمان زیباسازی پس از توافق با آنها، این سهم را تجمیع کرد».موسوی در مورد دلیل انتخاب‌نشدن هنرمندان زنده در این پروژه گفت: «اولین نکته، بحث گستردگی و تنوع زیاد آثار هنری بود. ما از هنرمندانی که در قید حیات نیستند و الان جزء میراث فرهنگی ما به شمار می‌روند استفاده کردیم تا در گام اول، دین خود را به آنها ادا کنیم. از طرفی، نیاز به تدبیر و سیاست‌گذاری در مورد هنرمندان معاصر داشتیم تا پروژه با حاشیه روبه‌رو نشود و مورد مناقشه قرار نگیرد چراکه اگر از اثر یکی از هنرمندان زنده استفاده می‌کردیم، ممکن بود هنرمند دیگری نسبت به اینکه چرا در این پروژه نیست، اعتراض کند که بحق بود، اما در دوره‌های بعد از هنرمندان تثبیت‌شده در قید حیات هم استفاده خواهد شد».
او با بیان اینکه بخش هنر معاصر این پروژه بیشتر به نقاشی اختصاص داده شده است، افزود: «تعدادی مجسمه هم در میان آثار هست مانند مجسمه علی‌اکبر صنعتی یا از ابوالحسن صدیقی نیز نقاشی و مجسمه نمایش داده‌ایم یا در میان آثار هنرمندان خارجی، عکس هم هست اما به دلیل گستردگی عکس، سیاستمان بر عکس‌هایی بود که جنبه هنری داشتند و دسترسی به چنین عکس‌هایی در این دوره برایمان سخت بود. در دوره‌های بعد تعداد بیشتری عکس در پروژه قرار خواهد گرفت».یکی دیگر از اشکالاتی که در مورد تابلوها عنوان شده است، کوچک‌بودن فونت اطلاعات مربوط به اثر است و به دلیل اینکه بیشتر این بیلبوردها در بزرگراه‌ها نصب شده‌اند، ممکن است تمرکز رانندگان را برهم بزند. موسوی در این مورد گفت: «بیلبوردها و سازه‌های عمودی کمتر این مشکل را داشتند اما ١١٠ تابلویی که روی عرشه پل‌ها نصب شده بودند، روز پنجشنبه اصلاح شدند».