فرماندهی آی‌تی روی طلای سیاه

به گزارش خبرنگار موبنا، در نگاه اول شاید این حضور، قدری برای مخاطب، سوال‌برانگیز و عجیب باشد، اما در زیر پوست این حضور، مساله دیگری نهفته که به ما گوشزد می‌کند، صنعت آی‌‌سی‌تی، امروز دیگر نه فقط در حوزه‌های مالی، بیمه‌ای، سلامتی و رتق و فتق امور اداری، بلکه در حوزه وسیع انرژی نیز ریشه دوانده و کنترل بسیاری از امور حساس در انتقال داده‌ها و طراحی شبکه‌ها، پالایشگاه‌ها و خطوط لوله را به دست گرفته است.
برقراری شبکه‌های صنعتی برای انتقال داده، طراحی واحدهای بهره‌برداری، پیاده‌سازی سیستم‌های کنترلی، و انجام محاسبات دقیق برای اکتشاف نفت همگی از جمله فرآیندهایی است که جز با کمک گرفتن از فناوری اطلاعات و ارتباطات در صنعت نفت ممکن نیست.
در گزارش پیش‌رو به بررسی دیدگاه‌های کارشناسان حوزه نفت و انرژی از یک سو و کاربرد فناوری اطلاعات در صنعت نفت از نگاه کارشناسان حوزه فاوا می‌پردازیم.
رویکرد جدید
فناپ امسال می‌خواهد با نگاه جدیدی در حوزه نفت، گاز و انرژی فعالیت کند که این جمله را سید مسعود سعیدی، مدیر واحد توسعه بازار شرکت فناپ بیان می‌کند و می‌گوید: فناپ احساس کرد با توجه به نزدیک شدن به دوران رفع تحریم‌ها و اتفاقات جدیدی که در حوزه نفت، گاز و انرژی روی خواهد داد و همچنین حضور شرکت‌های خارجی، می‌تواند به ایجاد بخشی از این دانش تخصصی در داخل کشور کمک کند، به نحوی که در حوزه فاوای نفت بتوان از توانمندی‌های داخلی استفاده کرد.
او می‌افزاید: وقتی پیمانکارهای نفتی وارد امضای قرارداد می‌شوند A تا Z پروژه را انجام می‌دهند؛ حتی در حوزه‌هایی که در ایران توان انجام‌شان وجود دارد، اما این سوال پیش می آید که چرا وقتی کشور در حوزه آی‌سی‌تی توانمندی دارد، چرا نباید در این بخش از توان داخلی استفاده شود؟!
سعیدی، با بیان اینکه پروژه‌های نفتی به شدت نیازمند پایش و نظارت الکترونیکی هستند، گفت: در حوزه زیرساخت کمک‌های زیادی می‌توان انجام داد، فعالیت‌های ما در حوزه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی به پنج دسته تقسیم می‌شود و این شرکت آمادگی ارائه خدمات در زمینه‌ راهکارهای جامع اطلاعاتی، پایش و حفاظت الکترونیکی، طراحی، تامین، مشاوره و نظارت، خدمات عمومی و سلامت هوشمند و درنهایت زیرساخت را دارد.
نرم‌افزار و نفت
کاربرد نرم‌افزار در صنعت نفت و گاز بیش از سایر صنایع است، چرا که پیچیدگی‌ها و خطرات این حوزه ایجاب می‌کند بسیاری از عملیات، متکی به آی‌تی باشد و به محاسبات نیروی انسانی که عاری از خطا نیست کمتر توجه شود.
سهراب قاسمی، مجری پروژه‌های نفت و گاز با اشاره به وجود نرم‌افزارهای مختلف در صنعت نفت می‌گوید: نرم‌افزار در این حوزه کاربردهای مختلفی دارد؛ برخی ویژه طراحی مسایل ایمنی‌اند، و برخی برای بهره‌برداری از واحدهای نفتی، خطوط لوله یا طراحی پالایشگاه‌ها کاربرد دارند.
اما او بک‌آپ گرفتن از نرم‌افزارها را فرآیند بسیار دشواری در ایران دانسته و می‌گوید: در بسیاری از مواقع تولیدکنندگان نرم‌افزار، پاسخ خریداران خود را نمی‌دهند، به تازگی نیز روی نرم‌افزارهایشان تاریخی گذاشته‌اند که به سرعت منقضی می‌شود و این وجود، تولیدکنندگان داخلی نرم‌افزا، عملکرد خوبی دارند که به دلیل مشکلاتی، شاید نتوانند خیلی فعال باشند.
در ادامه محمدرضا مرعشی، مشاور پروژه‌های نفت و گاز با اشاره به پیشینه ورود نخستین رایانه‌ها و نرم‌افزارها به این صنعت، می‌گوید: به دلیل خطراتی که استفاده از سیستم‌های برقی در حوزه نفت داشت تا سال‌ها از برق استفاده نمی‌شد و به جای آن، سیستم‌های هوایی کاربرد داشت. بعدها که تجهیزات الکترونیکی روی کار آمدند، مجبور شدیم ابزارهایی بسازیم که ایجاد جرقه نکند؛ یعنی با نسلی از تجهیزات سر و کار داشتیم که ذاتا ایمن بودند و از این جا به بعد (یعنی حوالی سال 1978) نرم‌افزارها روی کار آمدند.
مرعشی، معتقد است: نخستین نسل از رایانه‌ها به نام PDP Eleven در منطقه نفتی خارک مورد استفاده قرار گرفت. حتی اولین نسل از سیستم‌های آنالیزکننده نیز در صنایع نفت و گاز استفاده شد. پس از آن، سیستم‌های دیگری به نام DCSها آمدند؛ یعنی سیستم را به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌کردند و هر کدام از بخش‌ها می‌توانستند با هم ارتباط داشته باشند.
نگاه کاربردی به آی‌تی
محمد سخائی، یکی از کارشناسان شرکت فناپ معتقد است: آی‌تی یک پشتیانی‌کننده در صنعت نفت به شمار می‌آید؛ یعنی به فعالیت اصلی صنعت نفت کمک می‌کند بتواند فرآیندهایش را سریع‌تر، با کیفیت‌ بیشتر و مدیریت‌ شده‌تر انجام بدهد.
او می‌گوید: متاسفانه ایران در استفاده از آی‌تی در صنعت نفت، مقداری عقب است. علی‌رغم اینکه نفت، صنعتی پولساز است اما به دلیل نگاه بهره‌برداری و عملیاتی صرف به این حوزه، روش‌های سنتی تا مدت‌ها پاسخگو بوده‌اند؛ بنابراین به دنبال افزایش بهره‌برداری از چاه‌های نفت نبوده‌ایم یا نخواسته‌ایم فرآیندهای پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها را تسریع یا دست‌کم شبکه‌های توزیع و انتقال را با بکارگیری ابزارهای نوین، مدیریت کنیم.
سخائی ادامه می‌دهد: اما خوشبختانه هم‌اکنون که در بیستمین نمایشگاه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی هستیم، می‌بینیم که دنیا سال‌هاست متوجه کاربرد آی‌تی در صنعت نفت شده و دولت فعلی، به‌خصوص وزیر نفت، عنایت خاصی به این حوزه دارد و نگاه‌شان به حوزه آی‌تی کاملا درست است؛ چرا که پروژه‌های بسیار خوبی در این حوزه تعریف شده که مصر بر اجرایشان هستند.
او در ادامه می‌گوید: وزارت نفت هم‌اکنون اهتمام ویژه‌ای برای به سرانجام رساندن پروژه ERP یا راهکار جامع اطلاعاتی نفت گذاشته است،همچنین برنامه‌های جدی‌ای برای پیاده‌سازی سامانه‌های پایش حفاظت الکترونیکی دارد. بنابراین می‌توان این‌گونه استنباط کرد که دولت کاربرد حوزه فناوری اطلاعات در صنعت نفت را درک کرده و درصدد عملیاتی کردن آن است.
این کارشناس شرکت فناپ می‌افزاید: حتی اگر دولت هم درصدد گسترش کاربرد آی‌تی در صنعت نفت نباشد، خواه ناخواه این اتفاق به چند دلیل روی خواهد داد: اول اینکه بالاخره اطلاعات دنیا به ایران می‌رسد و مدیران نفتی متوجه کاربرد آی‌تی در صنعت نفت می‌شوند، دوم اینکه مصرف نفت در دنیا رو به گسترش است. تولید دارد رشد می‌کند و تعداد مصرف‌کننده‌ها و تنوع محصولات رو به ازدیاد است، دیگر اینکه صنعت نفت به لحاظ جغرافیایی پراکنده‌ است. به عنوان مثال نمی‌توانید یک خط لوله 200 کیلومتری را بدون استفاده از ابزارهای آی‌تی نظارت کنید، چهارم اینکه خصوصی‌سازی در صنعت نفت، بحث هزینه فایده را پیش می‌کشد. اگر نرم‌افزارهای صنعتی را به کار نبرید و از زیرساخت‌های ارتباطی استفاده نکنید، مجبور به هزینه کردن برای نیروی انسانی هستید. پس ناگزیر خواهیم بود که به سمت کاربردی کردن فناوری اطلاعات در صنعت نفت حرکت کنیم.
فقدان زیرساخت
سیاوش احمدی، یکی دیگر از کارشناسان شرکت فناپ است. او می‌گوید: الان در مرحله‌ای هستیم که خیلی‌ها تازه پی می‌برند که جایگاه ICT در صنعتی که در آن مشغول‌اند کجا است؟ زیرا بسیاری از صنایع از جمله صنعت نفت، آن زمانی که باید، زیرساختی برای آی‌سی‌تی در نظر نگرفتند.
او معتقد است: برای اینکه بتوان از خدمات نوین در حوزه‌های مختلف صنعت استفاده کرد، به زیرساخت‌های استاندارد خاصی مثل فیبر نوری نیاز است که عملا اگر آن بستر مهیا باشد دیگر بروز شدن‌مان کار خیلی راحتی می‌شود.
به گفته وی، محصولات مختلف و فناوری‌های جدید نیاز به تعامل با یکدیگر دارند. الان زمانی نیست که هر وسیله‌ای فقط کار خودش را انجام بدهد، بلکه هر شی‌ای باید امکان انتقال اطلاعات را داشته باشد.
احمدی با اشاره به مفهوم Internet Of The Things یا اینترنت اشیا می‌افزاید: الان داریم به سمتی می‌رویم که اشیا با هم حرف می‌زنند. این مفهوم مهمترین چیزی است که اسلوبش باید در همه صنایع گذاشته شود. ما باید زیرساخت‌هایمان را با پروتکل‌های خاص و استانداردی که همه دنیا از آن استفاده می‌کنند تطابق دهیم. اگر زیرساخت درست باشد بقیه چیزها هم درست خواهد بود. حتی می‌توان سیستم نظارت تصویری را روی کانال همین شبکه پیاده‌سازی کرد.
شبکه‌های صنعتی
یکی دیگر از کاربردهای آی‌تی در صنعت نفت، طراحی شبکه‌های صنعتی است. پویا بیدرام، کارشناس آریا کنترل پیشرو است؛ او می‌گوید: ما کار طراحی شبکه‌های صنعتی را انجام می‌دهیم و برای انتقال داده از انواع و اقسام شبکه‌های صنعتی با پروتکل‌های مختلف مثل اترنت، پروفی‌باس‌، پروفی‌نت و غیره استفاده می‌کنیم.
بیدرام فرآیند جابه‌جایی داده‌ها را این طور توضیح می‌دهد: انتقال داده بین تابلوهای کنترل محلی، تابلوهای کنترل واحدها و تابلوهای DCS یا تابلوهای کنترل روی سیستم‌های نمایش مرکزی‌ صورت می‌گیرد. به جای کابل‌کشی و سیم‌کشی مستقیم بین دستگاه‌ها، می‌توان به‌ واسطه شبکه‌های صنعتی، اطلاعات یک عنصر عملی کوچک تا عناصر بزرگ اطلاعاتی را به صورت بی‌سیم و در قالب شبکه جابه‌جا کرد. یا حتی می‌توان مجموعه‌ای از عناصر را به‌طور مستقیم در یک تابلوی محلی جمع کرد و اطلاعات آنها را از طریق شبکه ارسال کرد.
او با بیان اینکه حجم استفاده از شبکه‌های صنعتی هم‌اکنون رو به گسترش است، می‌گوید: مزیت اولیه شبکه‌های صنعتی این است که پروتکل یکسانی بین سیستم‌ها به وجود می‌آورد، و از طرف دیگر، حجم سیم‌کشی‌ها را کاهش داده و در نتیجه هزینه‌ها را پایین می‌آورد.
129/