فشار خون ثانویه چیست؟ / چرا ایجاد می شود و علائم مشکوک آن کدامند؟

موبنا – فشار خون ثانویه عبارت است از فشار خون بالا که در اثر اختلال زمینه ای دیگری ایجاد می شود. مشکلات متعددی که بر کلیه ها، سیستم غدد درون ریز و رگ های خونی تاثیر می گذارند، در نهایت باعث فشار خون ثانویه خواهند شد. فشار خون بالا در یک فرد جوان یا افزایشی که به طور بسیار ناگهانی و با شدت قابل توجه رخ دهد، غالبا نشان دهنده فشار خون ثانویه است.

فشار خون اولیه در مقابل ثانویه

فشار خون اولیه که در عین حال تحت عنوان فشار خون اساسی نیز شناخته می شود، در قالب فشار خون بالا که وابسته به بیماری زمینه ای نیست، تعریف شده است. این حالت شایع ترین شکل فشار خون بالا و مسئول 90 درصد موارد است.

عوامل ژنتیکی، پیری و شیوه زندگی مانند رژیم غذایی و سبک زندگی کم تحرک (غیرفعال) در ایجاد فشار خون اولیه نقش پر رنگی دارند.

از سوی دیگر، فشار خون ثانویه فشار خون بالایی است که مستقیما توسط اختلال دیگری ایجاد می شود. در صورت مشاهده علائم زیر باید به احتمال بروز فشار خون ثانویه مشکوک شد:

– به طور ناگهانی رخ می دهد یا تشدید می یابد

– در سنین پایین تشخیص داده می شود

– با تجویز حتی چندین دارو کنترل نمی شود

– دارای ویژگی های خاصی است که یک علت زمینه ای مشخص را نشان می دهند

گفتنی است که اطلاعات کامل مرتبط با این بیماری از طریق وب سایت دانشگاه جرج واشینگتن و کالج آمریکایی قلب و عروق قابل دسترسی هستند. 

چه چیزی فشار خون بالا در نظر گرفته می شود؟

فشار خون بالا به طور کلی به فشار خونی گفته می‌ شود که در چندین بار اندازه‌ گیری از 130/80 میلی‌ متر جیوه (mmHg) بیشتر باشد. همچنین بسته به اینکه مستقیما توسط اختلال دیگری ایجاد شده باشد یا خیر نیز می توان آن را تحت عنوان فشار خون اولیه یا ثانویه طبقه بندی کرد.

عوامل خطر فشار خون بالا عبارت اند از:

– ژنتیک

– سن

– شیوه زندگی کم تحرک

– الگوهای غذایی نامناسب مانند مصرف زیاد نمک، استعمال سیگار، دیابت و چاقی

هر فردی که فشار خون بالایی دارد باید برای درمان توسط پزشک متخصص تحت نظر باشد. کسانی که خوانش ‌های بسیار بالا دارند که با علائم نیز همراه است (مانند سردرد شدید یا گیجی)، و همچنین افرادی که درد قفسه سینه یا ضعف در یک طرف صورت یا بدن دارند، باید سریعا به پزشک معالج خود مراجعه کنند.

علل فشار خون ثانویه

– فشار خون رنوواسکولار

شریان‌ های کلیوی دو شریان هستند که از آئورت، شریان اصلی که خون را از قلب به بقیه بدن می‌ برد، منشا می‌ گیرند. این شریان ها خون را به هر یک از کلیه ها می آورند و هنگامی که مسدود شوند، کلیه ها جریان خون کمتری دریافت می کنند. این اتفاق سبب ترشح هورمون رنین خواهد شد.

رنین در نهایت فشار خون را از طریق تاثیراتش بر سدیم، احتباس مایعات و واکنش عروق خونی از طریق سیستم رنین-آنژیوتانسین-آلدوسترون (RAA) افزایش می دهد. بیشتر تنگی‌ های شریان کلیوی به دلیل تصلب شرایین (تجمع پلاک‌ های کلسترول در شریان ‌های کلیوی) رخ می دهند.

عوامل خطر آترواسکلروز عبارت اند از:

– کلسترول بالا

– استعمال سیگار

– دیابت

– امراض کلیوی

مشکلات متعدد در کلیه ها که بر سیستم فیلتراسیون و عروق خونی کوچک آنها تاثیر می گذارند و نهایتا منجر به بیماری پارانشیم کلیوی می شوند، یکی از شایع ترین علل فشار خون ثانویه هستند.

امراض کلیوی می توانند دلایل زیادی داشته باشند و افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهند. بیماری های کلیوی از طریق حمل نادرست مایعات و الکترولیت ها و همچنین از طریق فعال شدن سیستم RAA باعث فشار خون بالا می شوند.

درمان بیماری های کلیوی شامل موارد زیر است:

– درمان علت زمینه ای

– جلوگیری از پیشرفت بیماری کلیوی

– محدود کردن مصرف سدیم و مایعات

– مصرف داروهای کاهنده فشار خون

– دیالیز یا پیوند کلیه (در موارد شدید)

– هیپرآلدوسترونیسم

هیپرآلدوسترونیسم یکی از علل پرفشاری خون ثانویه است که اغلب نادیده گرفته می شود.

آلدوسترون هورمونی است که توسط غدد فوق کلیوی ساخته می شود و در احتباس سدیم و مایعات نقش دارد. سطوح بیش از حد آلدوسترون ممکن است ناشی از فعالیت بالای سلول های آدرنال یا تومور باشد. آلدوسترون باعث می‌ شود که کلیه‌ ها نمک و مایعات را نگه دارند که باعث افزایش حجم خون و فشار خون خواهد شد.

– آپنه انسدادی خواب

آپنه انسدادی خواب (OSA) از طریق اثراتی که بر ریه ها و قلب دارد به فشار خون بالا منجر می شود. طی خواب، افراد مبتلا به OSA دچار انسداد راه های هوایی می شوند که شامل خروپف، نفس نفس زدن و ایجاد وقفه در تنفس است. این وضعیت سیستم عصبی سمپاتیک را فعال می کند و باعث افزایش فشار خون می شود.

آپنه انسدادی خواب با مطالعه خواب تشخیص داده می شود. این بیماری به کمک دستگاه‌ های دهانی که روی دندان‌ها قرار می‌گیرند یا فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) درمان می‌ شود.

در روش‌ دوم فرد ماسکی را روی صورت خود قرار می دهد که جریان ثابتی از اکسیژن را طی فرآیند خواب تامین می‌ کند.

– داروها و مصرف مواد

برخی از داروها می توانند باعث فشار خون ثانویه شوند. از این رو بهتر است در خصوص داروهای مصرفی خود و ریسک افزایش فشار خون با پزشک معالج و یا داروساز مشورت کنید.

برخی از داروهایی که فشار خون را افزایش می دهند عبارت اند از:

– قرص های ضد بارداری خوراکی

– داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن

– برخی از داروهای ضد افسردگی مانند ونلافاکسین

– محصولات گیاهی مانند افدرا و شیرین بیان

– برخی از داروهای سرکوب کننده ایمنی مانند سیکلوسپورین و تاکرولیموس

الکل و مواد مخدر مانند کوکائین، آمفتامین ها و استروئیدهای آنابولیک نیز فشار خون را افزایش می دهند.

– اختلالات تیروئید

هم پرکاری و هم کم کاری تیروئید می تواند باعث افزایش فشار خون شود. در حالی که اختلالات تیروئید شایع هستند، 

 دلیل متداول فشار خون ثانویه محسوب نمی شوند.

اگر فشار خون بالا همراه با سایر علائم اختلال عملکرد تیروئید مانند تغییر در سطح انرژی و وضعیت مو و ناخن ها باشد، توصیه به بررسی تیروئید می شود.

– فئوکروموسیتوما

فئوکروموسیتوما یک تومور نادر غده فوق کلیوی است که سبب آزادسازی کاتکول آمین ها می شود.

کاتکول آمین ها هورمون های استرس و مسئول پاسخ جنگ و گریز هستند که بر سایر عملکردهای بدن از جمله فشار خون هم تاثیر می گذارند. افراد مبتلا به فئوکروموسیتوما معمولا حملات متناوب فشار خون، سردرد و بی قراری را تجربه می کنند.

– کوآرکتاسیون آئورت

کوآرکتاسیون آئورت یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن رگ خونی اصلی بدن باریک است. تنگی شدید می تواند دلیل فشار خون بالا در کودکان باشد، در حالی که تنگی خفیف تر غالبا تا بزرگسالی تشخیص داده نمی شود.

افراد مبتلا به کوآرکتاسیون آئورت ممکن است مبتلا به ناهنجاری‌ های قلبی مانند نقص دیواره بین بطنی نیز باشند.

در هر جوان مبتلا به فشار خون بالا باید به کوآرکتاسیون آئورت مشکوک بود. می توان آن را با جراحی یا درمان هایی که کمتر تهاجمی هستند، مدیریت کرد. با این حال، تنگی ممکن است مجدد عود کند و فشار خون بالا ادامه یابد.

– سایر اختلالات غدد درون ریز

برخی از اختلالات غدد درون ریز نادر نیز می توانند باعث فشار خون ثانویه شوند، از جمله:

– آکرومگالی

– هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه

– هیپرپلازی مادرزادی آدرنال

– سندرم کوشینگ

این اختلالات با آزمون ‌های آزمایشگاهی تشخیص داده می‌ شوند که ممکن است شامل آزمایش‌ های تحریک هورمونی و یا آزمایش‌ های تصویربرداری باشند. درمان هم با توجه به علت زمینه ای خاص متفاوت است؛ دارو، جراحی و یا ترکیبی از هر دو.