شاخصی برای ارزیابی قیمت اینترنت ایران؛ ارزانیم یا گران؟

موبنا – در متن حاضر تلاش می‌شود تا به زبانی ساده و موجز به بررسی آمارهای گاها متناقض که کاربران اینترنت در کشور با آن مواجه هستند، پرداخته شود و در نهایت قضاوت را به عهده مخاطبان گذاشت که آیا اینترنت ایران در زمره گرانقیمت‌ها قرار دارد یا ارزان‌ها؟

یکی از روش‌های محاسباتی از سوی برخی رسانه‌ها بررسی نرخ هر گیگابایت اینترنت در هر کشور است. روشی ساده و در دسترس که نگاهی کلی اما نه چندان دقیق در اختیار مخاطبان می‌گذارد.

برای شروع بد نیست ما هم نگاهی کلی به نرخ هر گیگابایت اینترنت در منطقه آسیا داشته باشیم.

امروز و بر اساس آمار داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط سایت مقایسه قیمت Cable.co.uk که 5603 طرح داده تلفن همراه در شبکه‌های موبایل در 237 کشور را  برای مقایسه هزینه 1 گیگابایت دسترسی به داده بررسی کرده است، هزینه دسترسی به هر گیگابایت اینترنت موبایل از کمترین 0.02 دلار تا بیشترین 43.75 دلار قیمت‌گذاری شده است.

این گزارش تاکید دارد که میانگین جهانی قیمت هر گیگابایت اینترنت در دنیا معادل 3.12 دلار است. در منطقه آسیا اگرچه کشورهایی نظیر هند و نپال با نرخ 0.27 دلار به ازای هر گیگابایت در رده کشورهای ارزانقیمت دنیا قرار دارند اما کره جنوبی با 12.55 دلار به ازای هر گیگابایت در زمره گرانقیمت‌هاست.

اما قیمت هر گیگابایت اینترنت در ایران پس از افزایش اخیر تعرفه‌ها چه وضعیتی دارد؟ بررسی تعرفه‌های قدیمی و جدید از سوی اپراتورهای موبایل نشان می‌دهد پیش از این هر گیگابایت اینترنت موبایل نهایتا برای کاربران حدود چهار تا چهار هزار و 500 تومان قیمت داشت اما اکنون این عدد به شش هزار و 500 تومان تا هشت هزار و 284 تومان رسیده است.

به این ترتیب اگر متوسط قیمت هر گیگابایت اینترنت برای خریداران بسته‌های بلندمدت را هفت هزار و 363 تومان در نظر بگیریم، با رشد 13‌درصدی و در بدترین حالت با رشد 27‌درصدی روبه‌رو می‌شویم.

در نگاه نخست و مقایسه عدد 7363 تومان برای هر گیگابیت اینترنت موبایل و تبدیل آن به دلار، مشاهده می‌شود که نرخ اینترنت ایران در زمره ارزان‌ترین‌ها در دنیا قرار می‌گیرد.

اینجا اما بحث درآمد سرانه به میان کشیده می‌شود و در مباحث آماری قیاس درآمدها با هزینه‌های اینترنت برجسته می‌شود.

در این مورد هم شاید اتکای آماری (قیاس درآمد و هزینه) ما را به پاسخ درست نرساند. برای مثال هند و اسراییل در زمره ارزان‌ترین‌های قیمت اینترنت شناخته می‌شوند. اگرچه هر دو مورد در هزینه اینترنت جزو ارزان‌ترین‌ها هستند اما به طور مشخص از نظر میزان درآمد عمومی، وسعت و جمعیت، تفاوت زیادی میان این دو دیده می‌شود.

حال پرسش اینجاست که چطور این تناقض قابل ملاحظه در شاخص درآمد ، وسعت و جمعیت نتیجه متفاوتی در نرخ تمام شده اینترنت آنها نداشته و هر دو در زمره ارزان‌ترین‌ها هستند؟!

اینجا پای مسایل دیگری به میان می‌آید که قاعدتا نگاه گذری به آمارها نمی‌تواند پاسخگوی ما باشد.

از تعداد کاربران گرفته تا وسعت کشورها، سیاست‌گذاری دولت‌ها، میزان سوبسیدهای دولتی (مبتنی بر اهداف و سیاست کشورها) و غیره از جمله عوامل تعیین‌کننده نرخ تمام شده هر گیگابایت اینترنت در هر کشور است که نشان می‌دهد با قیاس خشک آماری نمی‌توان نتیجه‌گیری درستی داشت و عوامل زیادی اعم از تسهیلاتی گرفته تا تورمی بر نرخ نهایی تاثیرگذار است.

با این مقدمه حال به طور مشخص بد نیست مروری بر وضعیت نرخ اینترنت ایران داشته باشیم.

پیش از افزایش تعرفه‌ها گزارش‌های مستند و متعدد زیادی از اپراتورهای ثابت و سیار در خصوص توقف و افت توان سرمایه‌گذاری آنها برای توسعه زیرساخت‌های همواره در حال رشد اینترنت داشتیم که نشان می‌داد شاید در کوتاه مدت دود این خسارات به چشم اپراتورها برود اما در بلند مدت کشور و کاربران به ویژه در مناطق محروم و کم‌بازده از نظر اقتصادی با افت بیشتر کیفیت خدمات و حتی خطر توقف خدمات مواجه شوند که این امر به اقتصاد کلان کشور و افزایش شکاف دیجیتال و اقتصادی منجر می‌شد.

به این مساله افزایش مستمر نرخ دلار و تورم و تمامی خدمات و کالاها و دستمزدها را نیز باید اضافه کرد.

نکته دیگری که شاید از نگاه آمارها و برخی رسانه‌ها مغفول باشد این است که تامین‌کننده انحصاری اینترنت کشور شرکت ارتباطات زیرساخت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است و قاعدتا نرخ تمام شده و تعرفه‌های اعلامی از سوی این شرکت دولتی نیز بر نرخ نهایی اینترنت مصرفی کاربران موثر است.

استفاده از فیلترشکن‌ها و هزینه‌های اتصال نیز یکی دیگر از مواردی است که خاص کشور ایران است.

نکته مهم آنکه تمامی موارد فوق خارج از عهده و تنظیم‌گری اپراتورهای موبایل هستند.

مساله دیگری که کمتر مورد توجه است، میزان حق‌السهم دولت از درآمد اپراتورهای موبایل است. بر اساس آمارها،  ۴۵ درصد از درآمد ایرانسل و ۴۳ درصد از درآمد‌های همراه اول به دولت تعلق می‌گیرد. (توجه داشته باشید که تقریبا نیمی از درآمد و نه سود اپراتورها به دولت می‌رسد و در این مورد هم اپراتورها نقشی ندارند.)

به جز موضوع تفاوت نرخ ارز و ریال و وابستگی حجم بالایی از تجهیزات زیرساخت اینترنت به شرکت‌های خارجی و خریدهای ارزی، کشور ما با مساله تحریم‌های فناورانه نیز مواجه است که این مساله نیز نرخ تمام شده توسعه زیرساخت‌های کشور را تشدید می‌کند.

مخلص کلام اینکه با در نظر گرفتن تمامی آنچه ذکر شد و نه صرفا مشاهده جداول آماری و فاقد تحلیل‌هایی که ذکر شد، بهتر می‌توان به این جمع‌بندی رسید که در مجموع قیمت فعلی و تمام شده اینترنت در ایران ارزان است یا گران؟