هشدار؛ نخبگان در حال مهاجرتند!
استاد دانشگاه صنعتی شریف با تاکید بر اینکه امنیت اطلاعات و ارتباطات از دغدغه‌های مهم مدیران و مسوولان کشور است، گفت: «ضرورت دارد اقدامات مناسب برای جذب و نگهداشت جوانان و متخصصان علاقه‌مند کشور برای حضور در عرصه‌های مختلف علمی و صنعتی صورت گیرد تا روند کنونی مهاجرت به خارج از کشور معکوس شود و دغدغه‌های موجود ناشی از کاهش نیروی انسانی توانمند مورد نیاز آینده کشور کاهش یابد.»
موبنا- «برخی از فرار مغزها سخن می‌گویند؛ اگر این سخن درست است، پس چه کسانی سایت‌های هسته‌ای ما را اداره می‌کنند؟!» این جمله‌ای است که دادستان کل کشور روز گذشته و در یکی از نخستین سخنرانی‌هایش پس از انتصاب به این مقام به زبان آورده است. محمدکاظم موحدی‌آزاد که نیمه شهریورماه امسال، با حکم رییس قوه قضاییه به‌عنوان دادستان کل کشور منصوب شد و کارش را در این جایگاه کلیدی قضایی آغاز کرد، روز گذشته در حالی که به‌عنوان سخنران اصلی مراسم گلباران مزار شهدای ۱۷ شهریور سخن می‌گفت، به زبان آورد. او که به‌واسطه انتصاب به‌عنوان دادستان کل کشور، چند روزی است که مسوولیت خطیر مدعی‌العموم در دستگاه قضایی را نیز برعهده دارد، روز گذشته با اشاره به دستاوردها و خدمات عمرانی و رفاهی که پس از انقلاب اسلامی در مناطق محروم کشور صورت گرفت، از «کاهش آمار بی‌سوادی» و «افزایش تحصیلات عالیه در مراکز آموزشی کشور در سال‌های پس از انقلاب» سخن گفت و در اثبات این مدعا خاطرنشان کرد: «امروز قدرت دفاعی ایران، به حدی رسیده که قدرت‌های بزرگ نظامی دنیا، جرات تعرض به کشور را ندارند.»
آن هم در حالی که در همین حدود دو هفته‌ای که او با حکم رییس دستگاه قضایی به عنوان دادستان کل کشور منصوب شده، آخرین آمار مربوط به نرخ بی‌سوادی نشان از آن دارد که برخلاف تبلیغات رسمی چند دهه گذشته، وضعیت کشور حتی به‌لحاظ میزان باسوادی و سوادآموزی عمومی به هیچ عنوان مساعد نیست؛ چنان‌که بنابر آخرین آمار که درست یک هفته پیش منتشر شد، نرخ بی‌سوادی در سال ۱۴۰۰ خورشیدی، ۱۲ درصد برآورد شد تا روشن شود که به عبارتی «از ۱۰۰ ایرانی، ۱۲ نفر بی‌سواد هستند!»
با این همه، اما آنچه این مقام ارشد قضایی در ادامه مطرح کرد، با واکنشی به‌مراتب گسترده‌تر نیز مواجه شد. چه آنکه موحدی‌آزاد، تلویحا آنچه را که در سال‌ها و دهه‌های گذشته به دفعات درخصوص «فرار مغزها» مطرح شده و می‌شود، زیرسوال برد و گفت: «برخی از فرار مغزها سخن می‌گویند؛ اگر این سخن درست است، پس چه کسانی سایت‌های هسته‌ای ما را اداره می‌کنند؟! موشک‌های قدرتمند بومی ایرانی به دست چه کسانی ساخته می‌شود و پیشرفت‌ها و امکانات فنی، عمرانی و رفاهی که در کشور ایجاد شده، به دست چه کسانی حاصل شده است؟!» او سپس به پرسش‌هایی که مطرح کرده بود، پاسخ گفت و تاکید کرد: «تمام پیشرفت‌های کشور، به دست همین جوانان تحصیلکرده و توانمند ایرانی انجام شده و ادامه دارد!»
اما در حالی که این سخنان دادستان کل کشور و آنچه از سوی دیگرانی به‌جز او و همچون او، در راستای تاکید بر اثبات توانایی‌های علمی جمهوری اسلامی در حوزه دفاعی و دانش نظامی کشور مطرح شده و می‌شود، لزوما نادرست نیست، اما صدق و صحت این گفته‌ها، اساسا ارتباطی به نادرست بودن معضل و بحران جدی فرار نخبگان در کشور ندارد. بحرانی که نه حتی امروز و اکنون که این مقام ارشد قضایی چنین مساله‌ای را مطرح کرده، بلکه چنان‌که گفته شد، از سال‌ها و دهه‌های گذشته نیز مورد تاکید بسیاری از ناظران قرار گرفته و از قضا بسیاری از مسوولان کنونی و پیشین مملکت نیز نسبت‌به آن ابراز نگرانی کرده و می‌کنند. چنان‌که همین دیروز و همزمان با انتشار این سخنان موحدی‌آزاد، دستکم دو نفر از چهره‌های شاخص سیاسی و دانشگاهی کشور در این رابطه اظهارنظر کردند و جالب آنکه باتوجه به زمان انتشار سخنان آنها، احتمالا ابراز نگرانی‌شان لزوما به اظهارات اخیر دادستان کل کشور نیز مربوط نبوده است.
بدین ترتیب یکی از اعضای ارشد دولت پیشین که علاوه‌بر تحصیل در برخی از بهترین دانشگاه‌های جهان، سابقه وزارت و معاونت ریاست‌جمهوری را در کارنامه دارد، مشخصا در واکنش به موج اخراج استادان دانشگاه گفت: «وزارت علوم از ابتدا نباید اجازه می‌داد که کار به اینجا کشیده شود. همچنین نباید اجازه می‌داد برخی رسانه‌های طرفدار دولت اینچنین به اساتید اخراج‌شده پرخاش کنند.» محمود واعظی که سابقه تحصیل در شماری از بهترین دانشگاه‌های جهان از جمله دانشگاه تهران، ورشو، لوئیزیانا، سن‌خوزه و ساکرامنتو را نیز در کارنامه دارد، معتقد است: «وزیر علوم و دولت باید به میدان بیایند و اجازه ندهند در آستانه باز شدن دانشگاه‌ها و شرایطی که در حال حاضر داریم، به آن دامن زده شود. وی معتقد است، وزارت علوم از ابتدا نباید اجازه می‌داد کار به اینجا کشیده شود.» رییس‌دفتر ریاست‌جمهوری دولت پیشین که در این رابطه با پایگاه خبری-تحلیلی جماران به گفت‌وگو نشسته، معتقد است: «وزارت علوم باید حامی اعضای هیات علمی باشد و باید بیشتر از دیگران در دولت و بیرون دولت بایستد که این آرامش در دانشگاه‌ها ایجاد شود و فضای تحصیل و آموزش امن شود. با توجه به شرایط اقتصادی کشور و انتخاباتی که در پیش داریم، همچنین تلاش‌هایی که در خارج از کشور صورت می‌گیرد که اوضاع ایران را طور دیگری جلوه دهند، قاعدتا باید روی همبستگی اجتماعی و نزدیک کردن اقشار مردم به یکدیگر و به‌ویژه گروه‌های مرجع مانند اساتید و معلمان تلاش بیشتری شود.» وزیر ارتباطات دولت یازدهم گفت: «اینکه ۱۵ هزار نفر از استادان انقلابی را جایگزین و استادان کنونی را اخراج کنند، قطعا موجب ناامنی شغلی میان هیات علمی دانشگاه‌ها و علاوه بر گسترش مهاجرت، موجب کاهش کیفیت سطح آموزش خواهد شد.»
واعظی همچنین با اشاره به برخی دلایل دیگر مهاجرت نخبگان گفته: «متاسفانه استادان دانشگاه نسبت‌به آینده خود هیچ اطمینانی ندارند.» او که معتقد است شرایط ناشی از اخراج استادان، آرامش فضای دانشگاه‌ها را برهم خواهد زد، گفته: «طبیعی است که افراد تحصیلکرده و اساتید در ارتباط با سیاست‌ها و عملکرد دولت و قوای دیگر نظرات همسویی نداشته باشند. اخراج و حذف آنها راه‌حل مناسبی نیست، بلکه باید نظرات مخالفان را شنید و با آنها گفت‌وگو کرد.»
واعظی می‌گوید: «نهادهای مسوول و دولت باید حرمت دانشگاه را که متشکل از اساتید و دانشجو است، حفظ کنند. در غیر‌این صورت با این‌گونه نگاه‌ها و برخوردها، قطعا اتفاقاتی که در آینده خواهد افتاد به ضرر کشور خواهد بود.» این چهره سیاسی نزدیک به جریان اعتدال که برخورد با منتقدان با هدف عدم پاسخگویی به انتقادات آنان را شیوه‌ای نادرست و ناکارآمد می‌داند، می‌گوید: «با این کار صورت‌مساله پاک نمی‌شود! مگر انتقاد کردن بد است؟! ما باید نظرات کسی را که با عملکرد و سیاست‌های ما مخالف است یا نظری غیر از نظر ما دارد، بشنویم. اگر این نظرات به نفع ما بود، بررسی و در صورت نیاز، اصلاح کنیم. نمی‌توانیم از جامعه ایرانی و نخبگان توقع داشته باشیم که همه یک نظر داشته باشند!»
واعظی که صراحتا از مخالفت خود با «مهاجرت» به‌خصوص «مهاجرت نخبگان» سخن گفته، در ادامه می‌گوید: «باید فضایی ایجاد کنیم تا این افراد برگردند. به‌هرحال وقتی دانشجو می‌بیند با استاد خود برخورد اینچنینی می‌شود، آینده خود را نیز اینطور می‌پندارد.»
اما تنها محمود واعظی نبود که نسبت به این بحران هشدار داد، بلکه همزمان محمدرضا عارف که خود از استادان شناخته‌شده دانشگاه شریف بود و به‌تازگی در واکنش به موج اخراج استادان دانشگاه، از عضویت در هیات جذب اساتید دانشگاه شریف استعفا کرد، نسبت‌به تداوم سیاست حذف و افزایش محدودیت علیه دانشگاهیان هشدار داده است. عارف که از قضا همچون واعظی، مقطعی را به‌عنوان وزیر ارتباطات یا همان مخابرات آن سال‌ها نیز خدمت کرده و هم‌اکنون نیز به‌عنوان یکی از اعضای اصلاح‌طلب مجمع تشخیص مصلحت نظام، در این نهاد انتصابی حاکمیتی فعالیت می‌کند، روز گذشته با هشدار به نهادهای مسوول درباره کاهش نیروی انسانی توانمند مورد نیاز کشور، خواستار آن شد که اقدامات مناسب برای جذب و نگهداشت جوانان و متخصصان انجام شود.
محمدرضا عارف همچنین با اشاره به افزایش چشمگیر حجم تهدیدات و حملات سایبری در سال‌های اخیر اظهار کرد: «در شرایط کنونی، میدان رقابت و حتی جنگ قدرت‌های بین‌المللی، از فضای واقعی به فضای مجازی منتقل شده است؛ خسارات یک حمله سایبری به زیرساخت‌های حیاتی یک کشور چه‌بسا فراتر از خسارات وارد شده در یک میدان نبرد فیزیکی باشد و این خسارات زمانی بیشتر واقع می‌شوند که دانش و امکان اقدامات پیشگیرانه وجود نداشته باشد.»
این استاد دانشگاه صنعتی شریف با تاکید بر اینکه امنیت اطلاعات و ارتباطات از دغدغه‌های مهم مدیران و مسوولان کشور است، گفت: «ضرورت دارد اقدامات مناسب برای جذب و نگهداشت جوانان و متخصصان علاقه‌مند کشور برای حضور در عرصه‌های مختلف علمی و صنعتی صورت گیرد تا روند کنونی مهاجرت به خارج از کشور معکوس شود و دغدغه‌های موجود ناشی از کاهش نیروی انسانی توانمند مورد نیاز آینده کشور کاهش یابد.»
جهان صنعت
