سرگردانی مردم در خیابان‌ها برای شیرخشک/ بحران بزرگ در ایران تا ۳ ماه آینده

موبنا-تقریباً چندماهی‌است که عرضه شیرخشک رگولار به‌ویژه برای کودکان بالای یک‌سال با کمبود و مشکلات متعددی مواجه شده است. خانواده‌ها سرگردان تامین محصول مورد نیاز فرزندان‌شان هستند و تقریباً دسترسی به برخی برندها صفر شده است. این درحالی‌است که ایران با برخورداری از 5تولیدکننده شیرخشک، یکی از کشورهای با ظرفیت تولید در دنیا به‌شمار می‌رود که تا همین چند وقت پیش بازار مصرف کشورهای همسایه ازجمله سوریه، لبنان، عراق، افغانستان، عربستان و امارات را هم تامین می‌کرد اما حالا نه‌تنها فرصت‌های صادراتی را از دست داده که در تامین بازار مصرف داخلی مجبور به واردات‌فوریتی هم شده است. اول شهریورماه امسال سازمان غذا‌ و دارو طی فراخوانی اعلام کرد 30میلیون قوطی انواع شیرخشک رگولار را ازطریق شرکت‌های فوریتی دارای مجوز از اداره‌کل دارو و مواد تحت‌کنترل وارد خواهد کرد، این درحالی‌است که تولیدکنندگان شیرخشک از فراخوان واردات این محصول گلایه دارند، اینکه بعد از نزدیک به دو دهه قرار است محصولی که با بهترین کیفیت در کشور تولید می‌شود، جای خودش را به محصولات وارداتی بدهد، آن هم درحالی‌که حمایت‌های لازم برای افزایش تولید را در ماه‌های اخیر دریافت نکرده‌اند. آنها مدعی‌اند با حجم تولید سالانه 100میلیون قوطی شیرخشک در کشور، این حجم از واردات فقط ۳۰درصد از ظرفیت تولید آنهاست و اگر منابع ارزی به‌موقع در اختیار آنها قرار می‌گرفت، می‌توانستند مانند تمام سال‌های فعالیت‌شان نیاز بازار داخل را تامین کنند. اما از ابتدای امسال تخصیص ارز یا تعلق نگرفته یا به‌صورت قطره‌چکانی بوده است.

اتوبوسی و سفارشی شیرخشک می‌خریم!

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تقریباً بیشتر استان‌ها با کمبود شیرخشک به‌ویژه شیرخشک بالای یک‌سال مواجه شده‌اند و مسئولان از رفع کمبودها احتمالا تا پایان شهریورماه وعده می‌دهند؛ کمبودهایی که تقریباً از اوایل اردیبهشت‌ماه شدت گرفت و حالا در وضعیت سخت‌تری هم قرار گرفته ‌است. همان زمان هم گزارش هم‌میهن باعنوان «شیرخشک‌ها سوسیس می‌شوند»، درباره کمبود شیرخشک به‌دلایلی ازجمله  نبود قیمت‌گذاری درست، یارانه نامناسب، افزایش هزینه‌ها و به‌صرفه‌نبودن تولید، استهلاک تجهیزات، تورم، قاچاق، مصرف نامناسب و… منتشر شد، اما آن‌زمان این روند کاهش تولید، التهاب فعلی را در بازار مصرف رقم نزده بود و خط‌تولید این محصول نیمه‌جان به کار خود ادامه می‌داد. اما حالا به تایید تولیدکنندگان این محصول، روند کاهشی تولید شدت گرفته و برخی خطوط با کاهش شدید مواجه شده‌اند. حالا گلایه خانواده‌ها هم از مشکلاتی که به‌دلیل سرگردانی‌های تمام‌نشدنی در داروخانه‌ها برای خرید غذای ضروری فرزندشان رقم خورده، قوت گرفته؛ از تامین شیرخشک‌ از شهرهای دور و نزدیک تا سفارشی‌شدن خرید از داروخانه‌هایی که موجودی‌شان را در انبارها دپو کرده‌اند و تنها فروش سفارشی دارند. سایت‌های اینترنتی هم فروش آنلاین را به‌دلیل کسری انبار بسته‌اند. بیشتر برندها، دچار کمبود است، آن هم درحالی‌که کودکان سازگاری با یک برند شیرخشک دارند و تغییر محصول در آنها به‌راحتی قابل انجام نیست.

«3روز، ده‌ها داروخانه بزرگ تهران را گشتم اما شیرخشک آپتامیل بالای یک‌سال پیدا نکردم… می‌گفتند چند وقتی است توزیع نمی‌شود و باید منتظر بمانیم.» اینها را آقای امینی می‌گوید، مرد جوانی که به‌گفته خودش برای فرزند 14ماهه‌اش ناچار است تنها از همین برند بخرد اما پیدا نمی‌کند. او ادامه می‌دهد: «من صبر کنم، آیا کودکم هم می‌تواند صبر کند؟ هردفعه همین مشکل تکرار می‌شود. چندماه است که هربار چند قوطی به هزار بدبختی پیدا می‌کنیم و دوباره که کمبود می‌شود، سرگردان خیابان‌ها! شاید باورتان نشود که قرار است دو قوطی آپتامیل از داروخانه‌ای در مشهد برای‌مان ارسال کنند. خواهر همسرم در آنجا دانشجوست و به‌زحمت دو قوطی برای‌مان پیدا کرده، هرچند آپتامیل 80هزار تومانی تقریباً برایم 150هزار تومان آب خورده و این به‌جز هزینه‌ای است که باید به راننده اتوبوس پرداخت کنم.»

صحبت‌های «فاطمه» هم همین است، زنی حدوداً 40ساله که فرزند کوچکش را در آغوش دارد. او هم از کمبودهای دائمی و تکراری خسته شده: «داروخانه‌ها شیرخشک هم که داشته باشند، به مشتری‌های عادی نمی‌دهند. چندروزپیش از یک داروخانه تقاضای شیرخشک کردم، گفت نداریم. چند جای دیگر هم رفتم و پیدا نکردم. یک‌نفر گفت در بازار آزاد موجود است، اما سه، چهاربرابر گران‌تر. به همین هم راضی بودیم که دوست همسرم سفارش‌مان را به صاحب همان داروخانه‌ای کرد که روز اول برای خرید رفته بودیم و گفته ‌بودند شیرخشک نداریم. با همان سفارش، 4قوطی شیرخشک پرونوترا به ما دادند و تمام. این انصاف نیست که دارند و فقط به سفارشی‌ها تحویل می‌دهند، خدا به داد خانواده‌هایی برسد که کسی را ندارند تا سفارشی برای‌شان شیرخشک و دارو بخرد.»

شیرخشک‌ها، غذای حیوانات خانگی

نه در تهران که در مشهد، اهواز، یزد، تبریز و بسیاری از شهرهای کشور هم کمبود شیرخشک به‌ویژه برای گروه‌های سنی بالای یک‌سال امان خانواده‌ها را بریده است. توزیع قطره‌چکانی در برخی داروخانه‌ها، همه را خسته کرده و سرگردانی‌های تمام‌نشدنی که ماهی یک‌بار تکرار می‌شود. به گفته آقای رسولی، این کمبود مشکل امروز و دیروز نیست: «چندماه است که گرفتار شده‌ایم. حداقل پیش‌ازاین اگر داروخانه‌ها شیرخشک نداشتند، سفارشی از فروشگاه‌های اینترنتی خرید می‌کردیم اما حالا همان‌ها هم ندارند و خسته شده‌ایم از بس پیام «موجود نیست» را دیده‌ایم. هفته‌پیش به اداره‌کل غذا و دارو مراجعه کردم که گفتند در حال رفع کمبودها هستند؛ دست‌شان درد نکند که در حال تلاش هستند و فرزندان ما بدون شیرخشک مانده‌اند.»

مائده در یکی از داروخانه‌های شمال تهران کار می‌کند، او هم کمبودهای شیرخشک را تایید می‌کند اما می‌گوید که داروخانه‌ها حداقل سهمیه را دریافت می‌کنند و اگر درست توزیع شود، مردم این‌همه مشکل نخواهند داشت: «کمبودها باعث شده که تقاضای خانواده‌ها برای خرید افزایش پیدا کند. یک‌نفر می‌آید و 4قوطی همزمان خرید می‌کند و نفر دیگر هیچ سهمیه‌ای ندارد. این درست نیست و اگر توزیع مناسب بود، این افزایش‌تقاضا را نداشتیم.» این درحالی‌است که در گزارش اردیبهشت‌ماه هم‌میهن نوشته شده بود که شیرخشک‌های رگولار به‌دلیل قیمت پایین، به‌جای شیرخشک‌های صنعتی در صنایع غذایی و تولید محصولات پروتئینی هم مصرف می‌شوند، اما حالا این فروشنده محصولات دارویی به نکته دیگری درباره فروش خارج از چرخه مصرف این محصولات اشاره می‌کند و می‌گوید: «برخی داروخانه‌ها شیرخشک‌ها را با قیمت بالاتر به صاحبان حیوانات خانگی می‌فروشند. این محصول به‌عنوان غذای حیوانات خانگی کاربرد دارد و قیمت آن هم نسبت به سایر محصولات برای این حیوانات ارزان‌تر است، به‌همین‌دلیل استقبال خوبی از خرید آنها می‌شود و بخشی از توزیع این محصول در این بازارها صورت می‌گیرد.» او ادامه می‌دهد: «مصرف نامناسب شیرخشک مسئله امروز و دیروز نیست، ولی پیش‌ازاین تولیدش زیاد بود و مازاد هم عرضه می‌شد؛ به‌همین‌دلیل خروجش از چرخه مصرف، کمبودی را رقم نمی‌زد، اما حالا با کاهش‌یافتن تولید، تقاضا برای دپو برای همه مصرف‌کنندگان این‌محصول افزایش پیدا کرده و این مسئله برای خانواده‌ها، آسیب بیشتری را به‌همراه دارد.»

وارداتی که با گلایه همراه است

انجمن‌های داروسازی، تولیدکنندگان شیرخشک و ادارات سازمان غذا و دارو در استان‌های مختلف هم کمبودهای شیرخشک را تایید می‌کنند. مسئولان از احتمال رفع این کمبودها در اوایل پاییز خبر می‌دهند. حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو چندروزپیش در نشستی خبری، مشکل انتقال ارز را از مهم‌ترین مشکلات تامین شیرخشک عنوان کرده و گفت: «با همکاری بانک مرکزی، مشکل انتقال ارز برای واردات شیرخشک در حال مرتفع‌شدن است اما در این شرایط فراخوان فوریتی برای تولید داخلی شیرخشک صادر کردیم تا تولیدکنندگان با تامین مواد اولیه، اقدام به تهیه این محصول کنند. فراخوان‌های فوریتی در سازمان غذا و دارو، شفافیت است، در هیچ حوزه‌ای انحصار نداریم و خط‌قرمز ما، کیفیت محصول است.» این درحالی‌است که با اجرای طرح دارویار، ارز ترجیحی دارو حذف شد اما شیرخشک و تجهیزات پزشکی همچنان ارز ترجیحی دریافت می‌کنند اما محمدی از حذف تدریجی این ارز برای شیرخشک و تجهیزات پزشکی تا پایان سال خبر می‌دهد و شاید همین مسئله هم باعث شده که تولیدکنندگان شیرخشک در کشور تا اختصاص نیافتن ارز کامل، مواد اولیه مورد نیازشان را تامین نمی‌کنند و موجودی انبارهای‌شان در حال صفرشدن است. رفع کمبود شیرخشک‌ها از مهرماه هم احتمالا با همان سیاست‌های واردات‌فوریتی محقق خواهد شد، زیرا مشکلات   تولیدکنندگان هنوز برطرف نشده و این واردات‌فوریتی را هم به‌نوعی بی‌توجهی به مشکلات‌شان می‌دانند؛ چون با وجود ظرفیت تولید در کشور می‌توانند بیش‌از سه‌برابر این میزان واردات‌فوریتی را تامین و تحویل دهند.

هانی تحویل‌زاده، رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک دراین‌باره به هم‌میهن توضیحات بیشتری می‌دهد: «از اول سال تاکنون سازمان غذا و دارو تخصیص ارز قطره‌چکانی انجام داده است. برخی شرکت‌ها هیچ ارزی نگرفتند، برخی شرکت‌ها هم مبلغ بسیار کمی گرفتند. مثلاً واحد تولیدی شیرخشک با ظرفیت 27میلیون قوطی شیرخشک از ابتدای سال تاکنون هیچ ارزی دریافت نکرده و واحد تولیدی دیگر با ظرفیت تولید 10میلیون عدد تنها 400هزار قوطی ارز دریافت کرده است. حالا فراخوان داده‌ا‌ند که واردات شیرخشک فوریتی صورت بگیرد.»

به‌صرفه‌بودن تولید داخل ازنظر ارزبری، به‌گفته تحویل‌زاده با آنچه قرار است به‌عنوان واردات‌فوریتی صورت بگیرد، کاملاً متفاوت است. او دراین‌باره می‌گوید: «ارزبری تولید هر قوطی شیرخشک در کشور بین 9/0 (نه‌دهم) یا 4/1 (یک و چهار دهم) برای هر قوطی است اما قوطی وارداتی 5/2 تا 3یورو ارزبری خواهد داشت. مگر اینکه محصولی با کیفیت کم وارد کنند که قیمت ارزان‌تری داشته باشد. درست شبیه همان اتفاقی که پاییز سال گذشته برای برخی آنتی‌بیوتیک‌ها رخ داد و درنهایت هم بخشی از آن را ریکال کردند.»

این فعال دارویی با بیان اینکه نزدیک به دو دهه از تولید شیرخشک در کشور می‌گذرد، ادامه می‌دهد: «ما طی این‌سال‌ها کمبودهای اینچنینی نداشتیم و همیشه بازار مصرف را تامین کردیم. به ما ارز نمی‌دهند، اما فراخوان می‌دهند. خب اگر ارز موجود است، به تولیدکنندگان بدهند که مشکلات و کمبودهای موجود را به‌سرعت حل کنند.» او ادامه می‌دهد: «سازمان غذا و دارو از شرکت‌های واردات‌فوریتی دارو درخواست کرده که 30میلیون قوطی شیرخشک آماده وارد کنند. کل مصرف کشور 60میلیون قوطی است، چطور تصمیم گرفته‌اند که نیمی از نیاز بازار مصرف را از واردات تامین کنند. نه جلسه‌ای با ما برگزار می‌کنند، نه پاسخگوی درخواست‌های ما هستند. همین حالا سفارش دهند، سه تا چهارماه دیگر وارد می‌شود، اما اگر ارز به ما تخصیص دهند، زودتر کمبودها برطرف می‌شود. مگر اینکه از پیش آماده کرده باشند و به‌سرعت وارد بازار کنند که همین هم جای سوال دارد!»

3 ماه دیگر توان تولید داریم

«انبارهای‌مان خالی است و امسال نتوانستیم ماده اولیه تامین کنیم. هرچه تولید می‌شود از همان موجودی سال قبل است. ما امسال هیچ ارزی دریافت نکردیم. قیمت ارز هم ثابت نیست و ما هم نمی‌توانیم با خارجی‌ها به‌صورت اعتباری، خرید ماده‌اولیه انجام دهیم.» این نکته دیگری است که رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک به آن اشاره می‌کند: «5تولیدکننده داریم و آمار تولید در کشور رو به کاهش است، اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، تنها سه یا چهارماه دیگر تولید ادامه خواهد شد. این درحالی‌است که تولید هم به‌صرفه نیست اما با توجه به مشکلاتی که اکنون صنعت دارو و بازار مصرف با آن مواجه است، ما هم درخواست افزایش قیمت نداشتیم. از تیرماه سال گذشته تاکنون تنها یک‌بار افزایش قیمت داشتیم که حدود 22درصد بوده است. مواد اولیه ما رو به پایان است.» او در پاسخ به این سوال که اگر واردات محقق شود، مشکلات برطرف خواهد شد، بیان می‌کند: «شیرخشک نوزاد، نشان است و 20-15سال است که در بازار داخلی، بهترین برندهای شیرخشک را تولید می‌کنند. اگر از خارج کشور برند دیگری بیاورند، ناشناخته است چون واقعاً عجیب است که همین برندهای تولید داخل را از خارج وارد کنند. کودک، برندی که مناسب مصرف است را می‌خواهد. مگر می‌شود به‌جای شیرخشک بیومیل، نان یا ببلاگ، برند دیگری به خانواده‌ها داد؛ شیرخشک‌های دیگر نیاز بازار را تامین نمی‌کنند. واردات‌فوریتی هم موقتی است و حتی اگر خانواده‌ها ناچار به تغییر برند شوند، در صورت بروز کمبود دوباره، چه‌کاری باید انجام دهند؟ شیرخشک، فرآورده سلامت‌محور ژنریک نیست. مشابه سرم هم نیست که فقط جنبه مصرفی داشته باشد و کسی به برند آن توجه نکند. این محصول مورد نیاز نوزاد ازسوی پزشک تجویز می‌شود و نمی‌توان آن تعویض کرد.»  او ادامه می‌دهد: «ازنظر اقتصادی هم واردات‌فوریتی به‌صرفه نیست، ما 30‌میلیون قوطی را با 30میلیون یورو تولید و تامین می‌کنیم اما واردات -اگر برند معتبر وارد کنند- می‌تواند دو تا سه‌برابر برای کشور هزینه داشته باشد؛ چیزی حدود 90میلیون یورو. طی 2دهه گذشته تاکنون واردات‌فوریتی برای شیرخشک نداشتیم و این جای تأسف دارد که به چنین جایگاهی رسیده‌ایم. نه‌تنها در صنعت شیرخشک خودکفا شدیم که بازار مصرف کشورهایی ازجمله سوریه، لبنان، عراق و افغانستان هم به تولید ما وابسته بود. ما سال‌های زیادی شیرخشک‌های ایرانی را حتی به عربستان و امارات هم صادرات می‌کردیم.»

این فعال دارویی ظرفیت تولید در ایران را 200میلیون عدد در سال و تولید فعلی را 100میلیون عدد سالانه اعلام می‌کند و می‌گوید: «پیش‌ازاین از مجموع 100میلیون عدد تولید، 20میلیون قوطی به کشور عراق صادر می‌شد اما حالا آنقدر تولید کم شده که به صادرات نمی‌رسیم. بازارهای همسایه را از دست داده‌ایم. در عراق، تولیدکننده‌های خارجی جای ما را گرفته‌اند و خرید افغانستان هم از ما کاهش پیدا کرده است. آن هم درحالی‌که تولید شیرخشک نوزاد کار ساده‌ای نیست و کشورهایی مثل ترکیه و یونان نمی‌توانند جای ایران را بگیرند. ضمن اینکه ظرفیت 200 میلیون عدد در سال و 5 تولیدکننده را هم هیچ کشوری ندارد. در حال حاضر کشورهای اروپایی‌ها، ژاپن و آمریکای جنوبی و حتی کانادا، استرالیا و نیوزیلند بازار مصرف شیرخشک در کشورهای منطقه را از ما گرفته‌اند.» به گفته تحویل‌زاده، قیمت ارزان شیرخشک هم باعث شده که قاچاق این محصول به کشورهای دیگر همچنان رونق داشته باشد و سود آن تنها به جیب سودجویان برود.

دپوی شیرخشک؟

این همه ماجرا نیست و شنیده می‌شود که هم تامین ارز، هم افزایش قیمت، تقاضای تولیدکنندگان داخلی است. مشکلی که فقط تولیدکنندگان شیرخشک ندارند، به‌طورکلی صنعت داروسازی کشور با بحران قیمت ارزان تولید محصول خود مواجه است و همین حالا هم داروسازان نسبت به بحران‌های دارویی به‌دلیل همین دو مشکل هشدار می‌دهند. یک منبع آگاه دراین‌باره به هم‌میهن می‌گوید: «شنیده می‌شود که تولیدکنندگان تا زمان تعیین‌تکلیف قیمت‌ها، محصولات‌شان را دپو کرده‌اند تا با قیمت بالاتری به بازار عرضه کنند. دست سازمان غذا و دارو زیر ساطور است، هم باید نیاز بازار مصرف را تامین کند و همزمان مشکلات متعدد دراین‌باره را هم پیگیری کند. به‌همین‌دلیل با تامین نشدن بازار مصرف از تولید داخل، مجوز واردات‌فوریتی صادر می‌کند.» او درباره اینکه چرا چنین هزینه‌ای به کشور تحمیل می‌شود درحالی‌که می‌توان با نیمی از آن مشکل تولیدکنندگان داخلی را حل کرد، توضیح می‌دهد: «این نکته نه درباره شیرخشک که درباره دیگر محصولات سلامت‌محور هم مطرح است که واردات محصول خارجی، ارزان‌تر از تولید داخل رقم می‌خورد. تقاضای خرید 30میلیون قوطی برای یک محصول می‌تواند قیمت آن را در بازار جهانی بشکند، علاوه بر اینکه شرکت‌های فوریتی هم قدرت چانه‌زنی دارند. نیازی هم به واردات جنس بی‌کیفیت نیست و حتی شیرخشک یک‌یورویی باکیفیت هم وجود دارد که وارد شود. سیاست سازمان غذا و دارو همین است که در صورت کمبود یک محصول تولید داخل، واردات‌فوریتی را به هدف تامین بازار مصرف در اولویت قرار دهد.» دپوی محصول را رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک تایید نمی‌کند و در توضیح بیشتر به هم‌میهن می‌گوید: «همین چندروزپیش خبرنگاران صداوسیما از انبارهای ما گزارش گرفتند و پیگیر دلیل کمبودها بودند. سال‌هاست که بازار شیرخشک کشور را تامین کرده‌ایم و به‌دلیل بحران‌هایی که وزارت بهداشت با آن مواجه بود، نه مصاحبه کردیم و نه شکایت. اما تمام مستندات موجود است که ما ارز نگرفته‌ایم و هرچه تولید شده با مواد اولیه تامین‌شده و از سال گذشته است. اینکه نه ارز بگیریم، نه حمایت شویم و نه صدای‌مان را کسی بشنود؛ ناعادلانه است و بدتر آنکه واردات‌فوریتی جایگزین رفع مشکلات تولیدکنندگان داخلی می‌شود.»

واردات تا چه زمانی ادامه دارد؟

کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم با واردات‌فوریتی موافق است. سلمان اسحاقی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان اواخر هفته گذشته این موضوع را تایید کرده، اما در توضیح بیشتر به وب‌سایت بازار گفت: «اصرار نداریم که با واردات به تولیدات‌داخلی آسیب بزنیم، اما واردات باید انجام شود تا مردم معطل نمانند. واردات شیرخشک ازسوی وزارت بهداشت هم برای رقابتی‌کردن تولیدات داخلی کار پسندیده‌ای است که می‌تواند هم خلأ کمبود شیرخشک در کشور را جبران کند، هم تولید داخلی را ازنظر کمی، کیفی و قیمت رقابتی کند.»

سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان درباره تکرار نشدن سرنوشت آنتی‌بیوتیک‌ها برای شیرخشک‌های وارداتی هم عنوان کرده: «این سیاست‌گذاری برای یک بازه زمانی طولانی انجام نشده است. این قانون نباید باعث شود که تولیدکنندگان داخلی نتوانند کمبود داخل را جبران کنند و ازنظر کمی و کیفی مردم متضرر شوند. این مقدار شیرخشکی که قرار است به کشور وارد شود، برای جبران عقب‌افتادگی و کمبود است که تولیدکنندگان داخلی در چند مدت اخیر نتوانستند آن را جبران کنند.» به گفته این نماینده مجلس، تصمیم گرفته شده واردات به‌گونه‌ای صورت بگیرد که تولیدکننده داخلی، انگیزه خود را از دست ندهد و دچار این احساس نشود که چون حمایت نمی‌شود، دست از تولیدات داخلی بکشد: «البته این حمایت زمانی صورت می‌گیرد که ازنظر کیفی، کمی و قیمت‌گذاری، تولید‌کننده داخلی بتواند با تولیدات خارجی‌ای که وارد می‌شوند، رقابت کند.»

مریم سروش

هم میهن