آیا طب سنتی همان طب ایرانی است/ هر کسی خود را مدعی طبابت می داند

موبنا- برنامه پرسشگر شبکه آموزش سیما به ابعاد و زوایای طب سنتی در کشورمان پرداخت.

زهره الهیان رئیس فراکسیون طب سنتی مجلس، با بیان اینکه در طول طبابت با اساتیدی برخورد کردم که مطالعاتی در طب سنتی داشته اند، گفت: از ابتدای ورود به مجلس، ضرورت وجود فراکسیون طب سنتی برای سیاستگذاری، قانونگذاری و نظارت در این حوزه وجود دارد؛ چراکه طب ایرانی، ظرفیت عظیم تاریخی ۷ هزار ساله است که در طی نسل‌های گذشته به ما رسیده و بخشی از علم پزشکی و سلامت است که می‌تواند مکملی برای طب مدرن باشد.

وی افزود: طب ایرانی در سازمان جهانی بهداشت با تلاش وزارت بهداشت و دفتر طب ایرانی و مکمل این وزارتخانه، ثبت شده است. مجلس، جایگاه قانونگذاری و نظارت است و در این حوزه نیز داشته‌های طب سنتی می‌تواند درمان با هزینه و عوارض جانبی کمتر و اثرگذاری بیشتر داشته باشد و در بند ۱۲ سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری نیز بر ادغام طب سنتی با طب کلاسیک در نظام سلامت در حوزه آموزش، درمان، پژوهش و ارائه خدمات تاکید دارد.

این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: مطالبه ما از سوی فراکسیون طب سنتی از وزارت بهداشت، ارتقای ساختار طب ایرانی بوده است چون تا ساختار ارتقا نیابد و به معاونت تبدیل نشود، تلاش اثرگذاری در ادغام طب ایرانی در نظام سلامت، نخواهیم داشت. در حوزه نظارت هم با توجه به فضای نابسامان و اینکه هر کس خودش را مدعی طب سنتی بداند در حالی که طب ایرانی مورد تاکید، علمی و آکادمیک است، مشکلاتی وجود دارد.

الهیان با بیان اینکه ایجاد معاونت طب ایرانی و مکمل در هیأت دولت مصوب شده است، گفت: ایجاد این ساختار هم در بدنه وزارت بهداشت و هم در مجلس، مخالفانی دارد و برخی اختلاف دیدگاه‌ها هم وجود دارد اما سازمان امور استخدامی از نظر محدودیت ساختاری، ایجاد معاونت طب ایرانی و مکمل در وزارت بهداشت را هنوز نپذیرفته است.

وی در پاسخ به یکی از مهمانان برنامه که گفته بود ما نمی‌فهمیم داشته‌های طب سنتی چیست، گفت: این مشکل از ساختار نظام سلامت است که نتوانسته ایم برای یک دانشجوی پزشکی عمومی، دوره‌هایی را بگذاریم که آموزه‌های این دانش تاریخی را فرا بگیرند. ابن سینا جمله معروفی دارد و می‌گوید «چه کج راهه می‌روند آنان که می‌پندارند پیشینیان شأن چیزی نمی دانسته اند.».

الهیان با بیان اینکه منکر دانش و علم روز دنیا نیستیم، گفت: یکباره از یک ظرفیت تاریخی ۷ هزار ساله خودمان به عنوان طب ایرانی، منقطع شده ایم در حالی که ۱۰۰ سال پیش هانری فیلد از برادرزاده خودش می‌خواهد و می‌گوید شاه ایران و شاه ترکیه می‌خواهند بساط علمی که تا کنون داشته اند را جمع کند و به ایران برو آن علم را فراگیر و ذخیره کن. آن فرد به شهرهای مختلف ایران می‌رود و تجربیات خود را مکتوب می‌کند که کتاب آن در حال ترجمه است.

این نماینده مجلس تاکید کرد: گسست تاریخی بین طب ایرانی و مدرن به خاطر تفکر غرب گرا در کشورمان ایجاد و تصور شد که دانشمندان و پیشینیان ما هیچ چیزی نمی‌دانستند و ما می‌خواهیم یک سازه جدید ایجاد کنیم. زمانی در شبه قاره، کتب پزشکی به زبان فارسی نگارش می‌شد و این اشکال از نظام سلامت است که در پزشکی عمومی، هیچ جایی برای طب ایرانی نداریم.

وی با انتقاد از آشفتگی موجود که حاصل از فعالیت برخی افراد تحت عنوان طب اسلامی است، یادآور شد: علت آن، نبود ساختار در وزارت بهداشت برای نظارت بر فضای آشفته کنونی است که هر کس خود را مدعی بداند. در مسیر آکادمیک و منطقی، طب ایرانی باید احیا شود اما اینکه هر کسی مدعی طب سنتی و ایرانی است و به خودش اجازه می‌دهد در امور درمان دخالت کند به این خاطر است که در وزارت بهداشت، اجازه نداده اند، ساختار مناسبی وجود داشته باشد.

رئیس فراکسیون طب سنتی مجلس تاکید کرد: اگر قرار است درمان بر اساس آموزه‌های طب سنتی انجام شود، باید بر اساس استانداردها و مبتنی بر شواهد باشد و الان طب سنتی آکادمیک کشورمان، از فیلتر مبتنی بر شواهد گذشته و توانسته ایم رتبه چهارم تولید علم دنیا در این حوزه را داشته باشیم؛ خیلی از مقالات علمی کشورمان بر اساس کارآزمایی های بالینی است که به آزمایش گذاشته شده است.

الهیان افزود: مجله‌ای در فرهنگستان علوم پزشکی کشورمان که یک نهاد آکادمی هر کشور است، وجود دارد که همه مقالات مرتبط با طب سنتی در آن چاپ می‌شود. تدابیری در طب سنتی حتی در اصول تغذیه داریم که از بیماری‌های مختلف از جمله قلبی و عروقی، پیشگیری می‌کند و برخی افراد مخالف طب سنتی، نسبت به آنها بی توجه هستند.

وی تصریح کرد: برخی افراد از فضای آشفته و بدون نظارت طب سنتی در کشورمان، سوءاستفاده و کاسبی می‌کنند و در وزارت بهداشت، ساز و کاری نداریم که بر این فضا، نظارت کند چون عده‌ای از اساتید و جامعه پزشکی، در برابر طب سنتی مقاومت کرده و اجازه نداده اند ساختار طب سنتی، ارتقا پیدا کند تا بتواند برای بهبود وضعیت، نظارت کند.

احیای طب ایرانی مستلزم برخی اتفاقات است

حسین رضایی زاده عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به ورود طب سنتی به دانشگاه‌های علوم پزشکی از ۱۶ سال پیش تا کنون، گفت: احیای طب ایرانی، مستلزم برخی اتفاقات است که خوشبختانه دستاوردهای بزرگی در این حوزه داشته ایم. در دو سال گذشته بر اساس رتبه بندی جهانی، ایران رتبه چهارم تولید علم در حوزه طب مکمل را به دست آورده است و رتبه‌های اول تا سوم، مربوط به چین، هند و آمریکا است.

وی از فعالیت ۸ دانشکده طب سنتی در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور خبر داد و افزود: در مجموع ۲۱ دانشکده و گروه طب ایرانی و مکمل در سطح کشور فعال هستند و فرصت بسیار خوبی در حوزه پژوهش و تولید علم در حوزه طب ایرانی وجود دارد. در دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران، بیش از ۸۰ درصد از مقالاتی که در مجلات خارجی منتشر شده، مربوط به مطالعات کارآزمایی های بالینی است که برخی نیز منجر به محصولات و دارو از سازمان غذا و دارو شده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، روند رشد علمی در حوزه طب ایرانی را مثبت ارزیابی کرد و افزود: شرط ورود به رشته طب سنتی، فارغ التحصیلی در رشته‌های پزشکی یا داروسازی است و این افراد با دانش نوین کاملاً آشنا و مسلح به ابزارهای تشخیصی، درمانی و دارویی پزشکی جدید هستند. بالای ۹۰ درصد از پایان نامه‌های دانشجویان طب سنتی، دو استاد راهنما دارد که الزاماً استاد اول یا دوم از متخصصان طب رایج و جدید هستند.

رضایی زاده تاکید کرد: طب ایرانی آکادمیک در فضای دانشگاهی، احیا می‌شود و همه کارآزمایی های بالینی در این حوزه، تابع قوانین موجود علمی دنیا و متدلوژی روز است که برای آن کد اخلاق دریافت می‌شود و نتایج آن، مستند و مورد پذیرش معتبرترین مجلات علمی دنیا است.

وی با اشاره به یادداشت‌های متعدد دکتر زمانی در مخالفت با طب سنتی در طول ۱۶ سال گذشته، گفت: هنوز تعریف دقیقی از سوی وی در مورد طب سنتی ندیده ام. بنده هم پزشک هستم و به فضایی که بابت آن قسم خورده ام، پایبند هستم اما نمی دانم تعریف وی از طب سنتی چیست و هر روز یک کلمه و واژه و درد دل، نگاشته می‌شود.

رضایی زاده تاکید کرد: دکتر زمانی گفت که اکثریت جامعه پزشکی با طب سنتی مخالف هستند اما باید پرسید این اکثریت را چه کسی تعریف کرده است؟ آنهایی که ما با آنها مقاله می‌نویسیم چه کسانی هستند؟ استاد تمام‌ها و استاد راهنماها که پایان نامه‌ها را تأیید می‌کنند و در دانشگاه‌های علوم پزشکی کار می‌کنند، چه کسانی هستند؟ آیا این افراد هم مخالف هستند؟ وقتی پژوهش بر اساس متدلوژی ثبت شده در سامانه‌های کارآزمایی بالینی داخل و خارج از کشور انجام می‌شود، دچار سوگیری نیست. پزشکی مبتنی بر شواهد برای نقد همین پزشکی، ایجاد شد و باید برای طب سنتی هم از آن استفاده کنیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران از رشته طب سنتی به عنوان رشته‌ای وزین و متقن یاد کرد و گفت: این رشته، علمی، آکادمیک، اخلاق مدار و پژوهش محور است و با استفاده از ابزارهای پژوهش مبتنی بر شواهد، کار می‌کند بنابراین کسی نمی‌تواند بنده را متهم به تضاد منافع کند که در این صورت، همه تحقیقات پزشکی در کشور، مشمول این موضوع است. آیا همه ۴۵ تولید علمی دکتر زمانی در سامانه علم سنجی کشور، دچار بایاس و سوگیری است؟

وی با اشاره به انتشار مقاله‌ای از سوی دکتر حقدوست در مجله پایش، گفت: در این مطالعه که در سال ۸۷ چاپ شده، ۶۶ درصد از مردم تهران از طب سنتی استفاده می کرده و یا به آن علاقه مند بوده اند در حالی که دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران سال ۸۶ تأسیس و سال ۹۱، فارغ التحصیل داشته است. بنابراین توجه، نیاز و علاقه مندی مردم نسبت به طب سنتی وجود داشته است.

رضایی زاده با بیان اینکه یک نفر کتاب هاریسون را می‌سوزاند اما یک نفر ممکن است چندین کار دیگر کند، گفت: این همه خطاهای پزشکی داریم، آیا رئیس دانشکده پزشکی در مورد آنها پاسخگو است؟ سیستم نظارتی وجود دارد که این خطاها را بررسی می‌کند. در کتاب هاریسون در پارت دهم و قسمت ۴۸۲ در مورد طب مکمل، سخن گفته است. در دانشگاه، باید موارد مختلف را آزمون و پژوهش کنیم.

وی با تاکید بر اینکه در دنیا تمام دولت‌ها برای توسعه آکادمیک و منطقی طب‌های مکمل ورود کرده اند، افزود: با چین، هند و کره جنوبی در این زمینه، کاری نداریم اما در پارلمان انگلستان، تاکید می‌کنند که اگر مردم به سمت طب‌های مکمل گرایش دارند، پزشک و دانشجوی پزشکی باید اصول آن را فرا بگیرد و بتواند بیماران را راهنمایی کند. چرا از سال ۲۰۰۴ در ۲۳ دانشگاه بزرگ آمریکا، آموزش دو واحد آشنایی با طب مکمل، اجباری شده است؟ الان سه سال است که به دانشجویان پزشکی در کشورمان اصول طب ایرانی آموزش می‌دهیم و برای ما عجیب است که هر زمان بحث‌های مربوط به توسعه علمی و منطقی طب ایرانی مطرح می‌شود، فضای رسانه‌های خارجی فارسی زبان که هیچ نسبتی با کشورمان ندارند، گرم می‌شود؟

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با انتقاد از اینکه برخی پزشکان در فضای مجازی، زالو درمانی را معادل با ویزیت پزشک عمومی دانسته اند، گفت: زالو درمانی در طب سنتی را می‌توان با تعرفه نوار مغزی و فلان آزمایش غیرضروری هم مقایسه کرد. در آمریکا از سال ۱۹۹۸ به دنبال مصوبه مجلس، یکی از ۲۷ مؤسسه NIH مربوط به طب مکمل بوده است و الان رتبه سوم جهان در تولید علم طب سنتی و ۱۴۲ میلیون دلار، امسال بودجه دارد.

وی ادامه داد: هدف ما در دانشگاه، ادغام طب سنتی در نظام سلامت است. از سال ۲۰۰۰ در کاخ سفید، کمیسیون سیاستگذاری طب مکمل تشکیل شده که ۴۰ عضو این کمیسیون موظف شده اند به دولت بگویند چه اقدامی باید انجام دهند. بر اساس آمار، ۲۸ درصد از مردم آمریکا، طب مکمل را به صورت روتین و پزشکان آمریکایی هم مبتنی بر شواهد، از طب مکمل استفاده می‌کنند.

رضایی زاده با بیان اینکه ۲۶.۶ درصد از مردم آمریکا نسبت به طب مدرن در بیماری‌های سخت درمان، رویکرد منفی دارند، گفت: در حوزه درمان سرطان، ۹۲ درصد از بیماران از یکی از انواع طب مکمل در طول درمان استفاده می‌کنند و بیش از ۷۸ درصد از این بیماران، به پزشکان چیزی نمی‌گویند و حدود ۸۰ درصد از پزشکان، اگر توسط بیمار مورد سوال واقع شوند که یک داروی سنتی استفاده می‌کنم، قادر به پاسخگویی نیستند چون در این مورد، آموزش‌های لازم را ندیده اند. مقصر این موضوع، ما جامعه پزشکی هستیم که اجازه نمی‌دهیم طب سنتی علمی و قابل نظارت شود.

وی با اشاره به سختگیری زیاد سازمان غذا و دارو برای داروهای گیاهی، گفت: در سازمان غذا و دارو، اداره کل فرآورده‌های سنتی، گیاهی و طبیعی فعال است که طبق استانداردهای بین المللی و سختگیرانه تر از بسیاری از کشورها از جمله سوئیس، مجوز ارائه می‌شود و تخصص داروسازی سنتی در کشور وجود دارد که به تداخلات و همپوشانی داروها می‌پردازند. داروهای متعددی در کشور تولید و تجاری شده که به طور میانگین، کارآزمایی بالینی آنها ۱۰ سال طول کشیده و از سازمان غذا و دارو با تمام سختگیری‌ها، مجوز گرفته و یک مورد از آنها توسط دکتر ملک زاده، رونمایی شده است.

جامعه پزشکی با مفهوم طب سنتی و ایرانی مشکل دارد

بابک زمانی متخصص مغز و اعصاب، با بیان اینکه اکثریت جامعه پزشکی با مفهوم طب سنتی و ایرانی، مشکل دارند، گفت: طب سنتی را نمی‌فهمیم که چیست. سنت‌های طبی مانند سردی و گرمی در خانواده‌ها وجود داشته و همه از آن می‌گفتند اما طب سنتی که معروف شده، دست ساز و از چندین دوره قبل در وزارت بهداشت، تصمیم گرفته شد که دانشکده‌ها و پژوهشکده‌هایی برای تحقیق در مورد مسائل طب سنتی، راه اندازی شود.

وی ادامه داد: دانشکده‌های طب سنتی به جای تحقیق، به آموزش مشغول شدند. در شهر تهران وقتی طب سنتی را جستجو می‌کنید، ویزیت و تجویز دارو دارید. دانش، بین المللی است اما دانش‌های موازی مربوط به قرن ۱۹ است که برخی از جامعه شناسان و فلاسفه معتقد بودند که هر کشوری می‌تواند برای خودش، یک دانش اختصاصی داشته باشد و این رویکرد دیگر وجود ندارد و امروزه دانش بین المللی، مسلط است.

زمانی تصریح کرد: هیچ فرد یا گروهی، دانش موازی برای خودش ندارد که تحقیقات اختصاص یافته به آن دانش هم وجود ندارد. ۴۰ سال است که پزشک هستم و مدت زیادی در دورافتاده‌ترین روستاها، خدمت کرده ام از تأسیس بخش نورولوژی و آموزش ده‌ها دستیار که متخصص مغز و اعصاب هستند اما در تمام این دوران، هیچ چیزی از سنت‌هایی که ادعا می‌شود طب سنتی است، ندیده ام. در گایدلاین های بین المللی پزشکی که امتحان می‌گیریم حتی یک مورد از داروهایی که متعلق به طب ایرانی باشد، وجود ندارد.

این متخصص مغز و اعصاب با بیان اینکه دانش مدرن، هیچ تعصبی در مورد هیچ موضوعی ندارد، گفت: دانش مدرن در مورد اینکه ذهنیت ما در تحقیقات دخالت داشته باشد، سختگیری دارد. در بسیاری از مناطق دنیا مردم از نظر اقتصادی، دسترسی به طب مدرن را ندارند؛ کشور خودمان را با آنها مقایسه نمی‌کنم اما در رشته مغز و اعصاب، خودمان را با جامعه‌ای مقایسه می‌کنم که سکته حاد مغزی را در ۶ ساعت اول در بسیاری از بیمارستان‌ها درمان می‌کنند.

وی ادامه داد: وقتی داشتیم در مورد آگاهی بخشی در مورد لزوم رسیدگی به وضعیت بیماران دچار سکته حاد مغزی در سه ساعت اول بحث می‌کردیم، متوجه شدیم برخی گروه‌ها در مورد زالو در درمان سکته مغزی تبلیغ می‌کنند. آیا درمانی در طب سنتی وجود دارد که در مراجع طب مدرن وجود داشته باشد که به دانشجویانم آموزش نداده باشم؟ سازمان جهانی بهداشت برای طب مکمل، گایدلاین دارد چون این سازمان، جهانی است و باید در مورد هر چیزی، گایدلاین داشته باشد اما به هیچ وجه نمی‌گوید که یک کشور برای یک داروی خاص، تحقیقات خودش را داشته باشد. با تحقیق بر روی بیماری‌ها مشکلی نداریم اما باید تمام اصول و استانداردها رعایت شود و محقق نسبت به نتیجه آن، ذهنیت نداشته باشد.

زمانی با بیان اینکه کل طب مدرن از طب سنتی بر آمده است، گفت: یک فیلتر بین المللی به اسم طب بر مبنای شهود وجود دارد که باید از آن فیلتر عبور کند. فیلتر خاص برای طب سنتی در هر کشوری وجود ندارد و گایدلاین هایی که به دانشجویان آموزش می‌دهیم، بین المللی هستند اما هر داروی ثابت نشده‌ای استفاده شود، قوانین خاص خودش را دارد.

این پزشک متخصص گفت: در دانشکده پزشکی وقتی دانشجویان آموزش می‌بینند، محدوده اختیارات آنها برای عمل به آموزش‌هایی است که فرا گرفته اند و فتوا برای قبول یک روش درمانی ندارند و دانشکده‌ها هم از دیرباز آکادمیک بوده است. دغدغه بنده از طب سنتی، سست شدن بنیان‌های علم و آسیب به علم مدرن است.

وی ادامه داد: حمایت‌های دولت از گسترش طب سنتی در سال‌های اخیر خیلی بیشتر شده است اما نوعی بی تفاوتی در افراد علمی نسبت به طب سنتی ایجاد شده است. دانشگاه قبل از آموزش، باید ایمان و اعتقاد به آموزش را یاد بدهد. افرادی به ما مراجعه می‌کنند که تحصیلات دانشگاهی دارند و به جای درمان واقعی، از درمان‌های غیرعلمی استفاده کرده اند که این خلأ، طب رایج و بحران طب مدرن است. بهترین پزشکان ما در حال مهاجرت به خارج از کشور هستند و روز به روز اعضای هیأت علمی کم می‌شوند.

زمانی تاکید کرد: برای ابن سینا احترام زیادی قائل هستم و بخش‌های زیادی از مجلدات قانون ابن سینا که چندین جلد است را مطالعه کرده ام به هیچ وجه دستورالعمل‌های کتاب قانون برای درمان دارویی مردم، کاربرد ندارد بلکه بسیار خطرناک و حتی حرام هم است اما جایگاه ابن سینا، بسیار والا است که نوعی طبقه بندی برای بیماری‌ها را ایجاد کرده است.

وی با بیان اینکه بخشی از مردم نسبت به مدرنیته، تردید و مخالفت دارند، گفت: برخی بیماران پارکینسون، در برابر مصرف دارو، مقاومت دارند؛ وقتی بیمار پارکینسون را ویزیت می‌کنم همان چند ثانیه اول متوجه می‌شوم اما سایر وقتم صرف متقاعد کردن برای مصرف دارو می‌شود. در چنین شرایطی که برخی افراد ذهنیت مناسبی نسبت به دارو و درمان رایج ندارند و با مدرنیته مشکل دارند، حتماً به درمان و داروهای جایگزین رجوع می‌کنند.‌

مهر