فضای شهری وابستگی ایجاد می‌کند/تمایل بالای زنان برای حضور در فضاهای عمومی نسبت به مردان
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در زمان کرونا، افراد از نزدیک شدن به یکدیگر دوری می‌کردند که نوعی احساس ناامنی در آنها به وجود آورد و حس تنهایی افراد در فضای عمومی افزایش پیدا کرد.
موبنا-مصطفی امیرفخریان در خصوص پژوهشی که در رابطه با فضاهای عمومی شهری در دوران کرونا با همکاران خود انجام داده است، اظهار کرد: فضای عمومی بخش مهمی از فضای شهری است که زمینه حضورپذیری ساکنان را فراهم می‌کند؛ به عبارت دیگر فضایی است که می‌توانیم گروه‌های مختلف جمعیتی و تعاملات افراد را در آن فضا مشاهده کنیم. فضای عمومی، فضایی است که سرزندگی و نشاط را در فضای شهر به همراه دارد و به نوعی مدنیت شهری است که آن را به تبلور و ظهور می‌رساند.
وی افزود: برای اینکه فضای عمومی زمینه حضور افراد را فراهم کند، هیچ‌گونه پیش شرطی را برای آنها قرار نمی‌دهد تا اینکه بتوانند به راحتی و بدون محدودیت در فضای عمومی حاضر شوند. تنها موردی که می‌تواند برای فضای عمومی مهم باشد این است که قواعد و عرفی بر جامعه حکم‌فرماست که می‌تواند از باورها، اعتقادات و اندیشه فکری افراد در جامعه نشات گرفته باشد.
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: آنچه که در فضای عمومی شهر ساری و جاری و محدودکننده خواهد بود همان قواعد عمومی است که بر فرهنگ و جامعه حاکم است. غیر از آن نمی‌توانیم در فضای عمومی محدودیت دیگری را برای افراد لحاظ کنیم. فضای عمومی، فضایی است که تمامی افراد را با کلیه سلایق می‌پذیرد و این خاصیت فضای عمومی است که از این نظر اهمیت دارد و می‌تواند تاثیرگذار باشد. اگر فضای عمومی نتواند نقش خود را به خوبی ایفا کند، قطعا مواردی که تاکنون مطرح شد، اتفاق نمی‌افتد.
فضای شهری تعاملات و وابستگی‌ها را ایجاد می‌کند
وی با بیان اینکه فضای شهری تعاملات و وابستگی‌ها را ایجاد می‌کند، عنوان کرد: دولت‌ها و مسئولان مربوطه باید مسائل شهری را به گونه‌ای مدیریت کنند تا فضای عمومی شاداب‌تری برای مردم فراهم شود و طیف گسترده‌ای از افراد جامعه را در خود جای دهد و از این نظر بخش مهمی از اقدامات مدیریت شهری روی فضاهای عمومی شهر نیز متمرکز شود.
امیرفخریان بیان کرد: فضاهای عمومی شهری باعث می‌شوند که انسجام گروه‌ها در شهر اتفاق بیفتد و خلاقیت افراد در جامعه به اوج خود برسد. اگر بخواهیم فضای عمومی یک شهر را مورد بررسی قرار دهیم، یکی از بهترین معیارها و شاخصه‌ها، مراجعه به فضاهای عمومی است. اگر فضاهای عمومی از وضعیت خوبی برخوردار باشند می‌توان گفت که فضای عمومی شهر از شرایط خوبی نیز برخوردار است.
وی ادامه داد: فضای عمومی در شهر مصادیق مختلفی مانند پارک‌ها دارد که می‌تواند افراد را با گرایش‌های گوناگون در خودش جذب کند و هیچ قاعده‌ای برای حضور افراد نمی‌پذیرد تا یک حضور گسترده و همگانی را در دل خودش داشته باشد. امروزه پارک‌ها فعالیت ۲۴ ساعته دارند و می‌توانند در تمامی ساعات فعال باشند تا نمونه کاملی از حال عمومی شهر به وجود آید.
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: زمانی که یک مسئله و بحران در فضای شهر رخ می‌دهد و حضورپذیری مردم را محدود می‌کند، فضاهای عمومی بیشترین آسیب را می‌بینند؛ به عنوان مثال فرض کنید یک بحران و ناامنی رخ می‌دهد و حضور مردم در آن فضا کم‌رنگ می‌شود و دیگر احساس امنیت در آن فضا را ندارند که منجر به این خواهد شد تا آن فضای عمومی حضور مردم را مانند گذشته نداشته باشد.
وی اضافه کرد: از جمله مسائلی که می‌تواند ناامنی فضا را به همراه داشته باشد، بیماری‌های فراگیر هستند که با توجه به خصیصه و سرعت انتقال بالایی که دارند، محیط‌های شلوغ و پرتراکم درگیر این بیماری شده و به کانون‌های انتشار بیماری تبدیل می‌شوند. بنابراین در هنگام بروز بیماری‌ها این‌گونه فضاهای عمومی که محل حضورپذیری مردم بودند به شدت آسیب می‌بینند و طبیعتا حضور مردم کم‌رنگ‌تر می‌شود.
امیرفخریان خاطرنشان کرد: از طرف دیگر مدیریت شهری و حاکمیت هم در این زمینه محدودیت‌هایی را اعمال می‌کند که این محدودیت‌ها علاوه بر اینکه مردم را نسبت به محیط حساس می‌کند، باعث می‌شود که فضا بسیار متاثر و خالی از جمعیت شود. همچنین فضاهای عمومی در بعضی موارد و در شرایط خاص، مردم‌گریز می‌شوند.
وی با اشاره شیوع کرونا از سال ۱۳۹۸ گفت: این امر باعث شد تا محدودیت‌هایی برای مواجهه با این ویروس در نظر گرفته شود که بخشی از این محدودیت‌ها به فضاهای عمومی برمی‌گردد. این محدودیت‌ها شاید در ابتدا حضورپذیری را محدودتر و فاصله اجتماعی را بیشتر می‌کرد اما در ادامه و با شدت گرفتن بیماری این پیشنهادات تبدیل به قوانین محکم شد تا هرگونه حضور انسان در فضای عمومی از جمله پارک‌ها ممنوع باشد. پارک‌ها در این زمان کاملا قرنطینه شدند و حضورپذیری مردم را در خودشان نمی‌پذیرفتند.
فاصله‌گذاری اجتماعی در فضاهای عمومی باعث شد تا افراد نسبت به آن محیط هراس پیدا کنند
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: مهم‌ترین روشی که هر کشور مورد توجه قرار داد تا از شیوع بیشتر بیماری جلوگیری کند، فاصله‌گذاری اجتماعی بود. بحث فاصله‌گذاری اجتماعی تنها یک تقاضا نیست و نیاز به تعریف مشخص دارد که ممکن است این فاصله‌گذاری برای هر بیمار متفاوت باشد. قرنطینه کردن و فاصله‌گذاری اجتماعی در فضاهای عمومی باعث شد تا افراد نسبت به آن محیط هراس پیدا کنند.
وی بیان کرد: یافته‌های این پژوهش به زمانی برمی‌گردد که پارک‌ها از قرنطینه کامل خارج و افراد به تدریج اجازه حضور در فضای شهری را پیدا کردند، اما به دلیل اینکه فضا متاثر از کرونا بود، الگوی حضور افراد در فضای عمومی تغییر پیدا کرد. یافته‌های ما نشان می‌دهد که تا قبل از کرونا حضور در فضاهای عمومی عمدتا به صورت دوستانه بوده و افراد سعی می‌کردند با حضور در فضا، آن تعاملات دوستانه خود را حفظ کنند.
امیرفخریان گفت: در زمان کرونا، افراد از نزدیک شدن به یکدیگر دوری می‌کردند که نوعی احساس ناامنی در آنها به وجود آورد و حس تنهایی افراد در فضای عمومی افزایش پیدا کرد. در این زمان افراد مخالف قرنطینه کردن کامل فضا بودند و این امر نشان می‌دهد که مردم بسته شدن فضای عمومی را برای خود نمی‌پسندند. نتایج نشان می‌دهد که افراد در زمان کرونا نسبت به مساجد و کاربری‌های مذهبی حس تعلق بیشتری پیدا کرده بودند که در میان عناصر و کاربری‌های شهری جذابیت بیشتری داشت.
وی افزود: یافته‌های دیگر این پژوهش نشان می‌دهد که پس از انجام واکسیناسیون سراسری، به تدریج آن حس اعتماد به فضای عمومی افزایش پیدا کرد و واکسیناسیون توانسته بود اعتماد به فضای عمومی را افزایش دهد و آسودگی خاطر در ارتباط با دیگران را به همراه داشته باشد.
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: یافته‌های مطالعاتی محققان نشان می‌دهد که دوری گزینی از جمعیت در فضای عمومی در مردان نسبت به زنان بیشتر است و بانوان میل بیشتری برای حضور در فضای عمومی دارند که این امر ویژگی‌های زمینه‌ای و اکتسابی افراد را متفاوت می‌کند. همچنین انجام واکسیناسیون اثرات روحی و روانی بیشتری روی زنان نسبت به مردان نیز داشته است.
وی اضافه کرد: نتایج پژوهش در ارتباط با متاهل بودن افراد نشان داد که این دسته از افراد در مقایسه با افراد مجرد انگیزه‌های بیشتر و قوی‌تری را در فضاهای عمومی داشته‌اند که می‌توانستند تعامل و ارتباط بیشتری را با دیگران برقرار کنند. همچنین این افراد در فضاهای عمومی احساس امنیت بیشتری نسبت به مجردها نیز داشتند.
امیرفخریان ادامه داد: یافته‌ها نشان می‌دهد که هر چقدر سطح تحصیلات افراد بالا باشد، میزان حضورپذیری آنها در فضای عمومی کمتر شده بود که حس ناامنی در افراد با سواد را نشان می‌دهد. همچنین افراد نسبت به فعالیت‌های مشترک در فضای عمومی تمایلی نشان نمی‌دادند و حتی در این دوران تمایل افراد به خریدهای مجازی نیز افزایش پیدا کرده بود.
عضو هیات علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: تاکید ما در این پژوهش روی شهر مشهد و در مناطقی با سطح توسعه بالا که شامل محدوده‌هایی مانند تقی‌آباد، بلوار احمدآباد، بلوار ملک‌آباد، بلوار فلسطین، سناباد، بلوار سجاد، خیابان‌ها و محورهای پیرامون این محدوده‌ها می‌شود، انجام شده است.
ایسنا