آنچه این بیابان را جهانی کرد

موبنا-زهرا رضایی ملکوتی، اظهار کرد: بیابان لوت یکی از پنج اثر ثبت شده جهانی در خراسان جنوبی است که با استان‌های کویری همسایه، کرمان و سیستان و بلوچستان مشترک است.

وی افزود: این بیابان در جنوب شرق ایران به عنوان نخستین اثر طبیعی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. از ویژگی‌های منحصر به فرد بیابان لوت در استان خراسان جنوبی وجود بلندترین تپه‌های ماسه‌ای ( ریگ یلان) است.

مدیر پایگاه میراث جهانی بیابان لوت در خراسان جنوبی بیان کرد: ریگ یلان با مساحت بیش از ۶۵ هزار کیلومتر مربع در شرق لوت، تجمع عظیمی از انواع ساخت های ماسه بادی است که با چشم اندازی زیبا خودنمایی می‌کند. به جز این مورد پوشش گیاهی و جانوری ارزشمند، کلوت‌ها ( یاردانگ‌ها)، نبکاها، رودخانه شور، گندم بریان، هامادا( دشت ریگی) از جاذبه‌های شگفت انگیز بیابان لوت هستند.

رضایی ملکوتی ادامه داد: اصطلاحات جغرافیایی متنوعی از جمله بیابان و کویر به این پدیده پهناور طبیعی نسبت داده شده است. بیابان واژه‌ای بوم شناسی و اقلیمی است و به مکانی با پوشش گیاهی، جانوری و میزان بارندگی کم اطلاق می‌شود، اما کویر به پست ترین نقاط داخلی مناطق بیابانی گفته می‌شود، جایی که میزان نمک در آن بسیار زیاد است.

وی افزود: به طور کلی اجزاء تشکیل دهنده بیابان لوت شامل یاردانگ در بخش غربی، ریگ یلان در بخش شرقی، هامادای بخش میانی و نبکاها در حاشیه بخش غربی است. اجزاء دیگر این بیابان شامل رودخانه شور، منطقه گندم بریان و شورگز هامون هستند.

مدیر پایگاه میراث جهانی بیابان لوت در خراسان جنوبی بیان کرد: قرار گرفتن در منطقه فوق العاده خشک، وجود بادهای قوی، وجود رسوبات دریاچه‌ای برای تشکیل یاردانگ‌ها و فراهم بودن رسوبات ریزدانه همه شرایطی را ایجاد کرده‌اند تا لندفرم‌های متنوع بیابان لوت شکل بگیرند. بادهای شدید با جهات شمال غرب به جنوب شرق در بخش غربی که کلوت‌ها استقرار دارند و همچنین بادهای یک جهته، چند جهته و همگرا در بخش شرقی که ریگ یلان استقرار دارد موجب شکل گیری عوارض بسیار زیبا و متنوعی شده است.

رضایی ملکوتی ادامه داد: تنوع عوارض ماسه‌ای در این منطقه بسیار زیاد بوده و تفاوت فرایندهای موثر بر شکل گیری آنها را نمایش می دهد. در تقسیمات مورفوتکتونیکی ایران چاله لوت به عنوان یک بلوک ساختمانی نام برده شده است. این بلوک ناحیه‌ای است پست که در مشرق توسط گسلی موسوم به خاش- نهبندان و در مغرب به وسیله گسل نایبند محدود شده است.

چرا این بیابان گرم‌ترین نقطه زمین است؟ 

وی افزود: از نظر ساختمانی چاله لوت به شکل یک دشت ساختمانی وسیع است که در اواخر دوران سوم شکل گرفته است. این دشت سپس تحت تاثیر اقلیم های متفاوت به شکل بیابان کنونی در آمده است. دشت لوت چاله‌ای است که از نظر ارتفاعی نامتقارن بوده و جهت آن شمالی- جنوبی است. در داخل آن به طور پراکنده چاله‌های مستقل کوچک‌تری وجود دارد که حوضه انتهایی آب‌های روان هستند.

مدیر پایگاه میراث جهانی بیابان لوت در خراسان جنوبی بیان کرد: به طور کلی حوضه لوت بسیار وسیع تر از بیابان لوت است که برای ثبت در میراث جهانی در نظر گرفته شده است. در واقع از یک دیدگاه، با توجه به شکل ناهمواری و پراکندگی عوارض جغرافیایی می‌توان آن را به طور طبیعی به سه واحد کوچک‌تر یعنی لوت شمالی، لوت مرکزی و لوت جنوبی یا لوت زنگی احمد تقسیم بندی کرد.

رضایی ملکوتی ادامه داد: دانشمندان علت گرمای بالای لوت را رنگ تیره و خشکی سطح آن دانسته‌اند که موجب جذب گرمای خورشید می‌شود. در شرق لوت تجمع عظیمی از انواع ساخت‌های ماسه بادی به وسعت ۱۰ هزار کیلومتر مربع وجود دارد که به زبان محلی ریگ یلان نام دارد.

وی یادآور شد: برخی از جاذبه‌های بیابان لوت عبارتند از شهر خیالی لوت، مرتفع‌ترین هرم‌های ماسه‌ای دنیا، مخروط‌های آتشفشانی کواترنر در سطح دشت لوت، منطقه گندم بریان، پهنه‌های شنی مواج، بلندترین نبکاهای جهان، مرتفع‌ترین ربدوها، کویر پاشتری، هامادا Hammada  و رود شور. 

مدیر پایگاه میراث جهانی بیابان لوت در خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: بیابان لوت به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردش در ۲۹ مرداد ماه ۱۳۹۳ به شماره ۲۰۳ در فهرست میراث طبیعی ملی قرار گرفت. پرونده  این اثر در سال ۲۰۱۵ جهت ثبت در فهرست میراث جهانی به یونسکو ارسال و در سال ۲۰۱۶ در فهرست میراث جهانی ثبت شد که نیازمند معرفی بهتر و بیشتر است.

ایسنا