بالاخره چقدر طلبکاریم؟/ آینده پول‌های بلوکه‌شده ایران در عراق
اظهارنظرهای مقامات اقتصادی صدای اعضای دولت قبل را درآورده است. به‌تازگی رئیس بانک مرکزی دولت حسن روحانی که این روزها سخنگوی غیررسمی اقتصادی دولت گذشته شده، این‌بار به اظهارات خاندوزی، وزیر اقتصاد واکنش نشان داده و گفته، فرافکنی را تمام کنید.
موبنا-اظهارنظرهای مقامات اقتصادی صدای اعضای دولت قبل را درآورده است. به‌تازگی رئیس بانک مرکزی دولت حسن روحانی که این روزها سخنگوی غیررسمی اقتصادی دولت گذشته شده، این‌بار به اظهارات خاندوزی، وزیر اقتصاد واکنش نشان داده و گفته، فرافکنی را تمام کنید.
چهارشنبه گذشته احسان خاندوزی مدعی شد، طبق مکانیسم پرداختی که عبدالناصر همتی و مقامات عراقی با آن به توافق رسیده بودند، مبادلات مالی دو کشور زیر نظر آمریکا قرار گرفت و به گفته او با این «بی‌تدبیری» بیش از ۱۰ میلیارد دلار از منابع ایران در عراق مسدود شد.
وزیر اقتصاد عنوان کرده که طرف عراقی آزاد شدن این منابع در بانک عراقی را به بانک مرکزی ایران وعده داده که بر این اساس در کوتاه‌ترین زمان، ضمن اخذ مجوز لازم، این امکان برای بانک مرکزی به شکلی که بتواند از آن محل دستور حواله‌های واردات کالاها را دهد، فراهم می‌شود.
او گفت: «بخشی از منابع صادرات گاز ایران به عراق در طول سال‌های گذشته در یکی از بانک‌های عراقی انباشت شده بود و به مجوز خاص نیاز داشت که از طرف خزانه‌داری به طرف عراقی داده شود تا بانک مرکزی بتواند آن را برای واردات استفاده کند.»
خاندوزی در حالی مکانیسم دولت قبل را بی‌تدبیری می‌داند که در دو سالی که از عمر دولت سیزدهم می‌گذرد هیچ راه‌حل جایگزینی اندیشیده نشده و همچنان از راه‌حل دولت قبل برای وصول پول‌های ایران استفاده می‌شود.
تا پیش از خروج آمریکا از برجام توسط دونالد ترامپ در سال ۱۳۹۷، ایران و عراق برای دریافت و پرداخت پول برق و گاز با مشکل خاصی مواجه نبودند. با تشدید تحریم‌ها ایران مجبور به کاهش صادرات گاز و برق شده و منابع ایران در عراق قفل شد. دولت حسن روحانی برای اینکه راهی پیدا کرده باشد رئیس بانک مرکزی را به بغداد فرستاد و عبدالناصر همتی نیز با مقامات عراقی به توافق رسید که ایران در بانک TBI که خدمات ارزی برون‌مرزی عراق را انجام می‌دهد، حسابی باز کند تا به وسیله آن کالاهای غیرتحریمی خریداری شود. مقامات عراقی به وعده خود عمل و بدهی خود به ایران را به آن حساب واریز کردند اما ایران به دلیل تحریم‌ها نمی‌تواند از حساب برداشت کند، هرچند طرف عراقی همیشه سعی کرده در این باره با آمریکا مذاکره کرده و بدهی خود به ایران را پرداخت کند.
مشخص بود که سخنان وزیر اقتصاد و کنایه‌های او از سوی رئیس بانک مرکزی دولت قبل بی‌پاسخ نخواهد ماند. عبدالناصر همتی در توئیتر به این ادعا واکنش تندی نشان داد و نوشت، چون این ادعاها از سوی رسانه‌های وابسته به دولت و همچنین وزیر اقتصاد تکرار شده، نیاز دیده برای روشن شدن افکار عمومی به آن پاسخ دهد. او نوشته:
«۱- منابع ناشی از صادرات گاز و برق ایران قبل از خروج ترامپ از برجام از طریق مجاری مختلف از دولت عراق دریافت و به نحوی منتقل می‌شد. بعد از تشدید تحریم‌ها دولت عراق با ممنوعیت اعلامی آمریکا نتوانست پول گاز و برق دریافتی را پرداخت کند. آمریکا مرتب مجوز خرید گاز و برق توسط عراق را صادر می‌کرد، اما اجازه پرداخت پول به ایران را نمی‌داد.
۲- بعد از مذاکرات مفصل این‌جانب در چندین نوبت با رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر وقت عراق و رئیس بانک مرکزی آن کشور و براساس دستورالعمل اجباری دولت آمریکا به دولت عراق که منابع صرفاً بایستی به بانک دولتی تجارت عراق (TBI) که تنها بانک دولتی عراق بود و عملیات بین‌المللی داشت، واریز و با نظارت بانک مرکزی عراق صرفاً برای مقاصد انسان‌دوستانه (غذا، دارو و خدمات زیارتی) مصرف شود، نهایتاً درجریان سفر ریاست‌جمهوری وقت جناب آقای دکتر روحانی به عراق، دو دولت موافقت کردند این تفاهم امضا و عملیاتی شود. بنابراین با توجه به کنترل منابع ناشی از صدور نفت عراق توسط آمریکا، هیچ راه دیگری برای وصول مطالبات از دولت عراق باقی نمانده بود و مقامات عالی کشور نیز در جریان جزئیات آن بودند.
۳- در دوره‌ای که خود این‌جانب مسئولیت داشتم، بعد از آن نیز مبالغی از موجودی در آن بانک با دستور پرداخت بانک مرکزی ایران صرف واردات کالاهای اساسی و برخی خدمات شد. مسئولین محترم دولت سیزدهم که در فرافکنی ید طولایی دارند به‌خوبی می‌دانند عمده منابع ورودی به این بانک مربوط به صادرات در دوره خودشان است و همواره نیز از حجم عظیم صادرات گاز به عراق به‌عنوان یک دستاورد یاد می‌کردند، چرا طی دوسال گذشته به همان روش قبلی ادامه دادند؟ چرا صادرات خود را متوقف نکردند و چرا روش دیگری برای دریافت پول گاز و برق انتخاب نکردند؟ اصلاً آیا چاره دیگری داشتند یا دارند؟ الان نیز، هم برای صادرات گاز و برق، اگر داشته باشید، نیاز به مجوز آمریکا دارید و هم برای آزادسازی منابع آن نیاز به مجوز دولت آمریکا دارید و چیزی فرق نکرده است. فرافکنی را هم تمام کنید.»
در توضیحات رئیس پیشین بانک مرکزی دو نکته مهم وجود دارد؛ اول آنکه پول ایران در عراق فقط به‌منظور مصرف غذا، دارو و خدمات زیارتی در اختیار ما قرار می‌گیرد و دوم آنکه، اصولا عراق بدون اجازه و مجوز آمریکا نمی‌تواند پولی به ایران بدهد.
براساس قراردادی که ایران و عراق بر سر فروش نفت و گاز بسته شده، قرار بر این بود که عراق در ازای گاز به ایران یورو و در ازای برق، دلار پرداخت کند که تحریم‌های آمریکا مانع از تبادل مالی بین دو کشور شد. عراق حتی به ایران پرداخت دینار را نیز پیشنهاد داد اما آن هم میسر نشد و به نظر می‌رسد در نهایت قرار بر این شده که بدهی‌های ایران خرج خرید کالاهای اساسی برای کشور شود.
باید به این نکته توجه داشت که عراق یکی از بزرگترین شرکای تجاری ماست و نزدیک به ۱۴ میلیارد دلار در سال مبادله بین تهران و بغداد انجام می‌شود. هم‌اکنون تجار ایرانی به صورت سنتی با عراق در مراوده هستند و از طریق صرافی و حتی به‌صورت نقدی تبادلات خود را انجام می‌دهند. البته عراق اصرار دارد تعاملات مالی خود را با ایران با دینار انجام دهد که با توجه به تحریم بودن ایران می‌تواند به نفع تجار ما باشد اما با توجه به اینکه دینار عراق در اقتصاد ایران استفاده نمی‌شود، تبدیل و انتقال آن به ریال برای تجار ایرانی هزینه‌بر خواهد بود.
مطالبات در بانک TBIعراق
نزدیک به ۱۰ روز پیش بود که سخنگوی وزارت برق عراق و همچنین مدیرعامل شرکت گاز ایران به‌طور جداگانه اعلام کردند که مطالبات گازی ایران از عراق صفر شده اما به دلیل تحریم‌های آمریکا، این پول در بانک TBI عراق مانده است. احمد موسی، سخنگوی وزارت برق عراق کل بدهی گازی ایران را مبلغ ۱۱ تریلیون دینار اعلام کرده است. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز در واکنش به پرداخت بدهی گازی عراق به ایران تاکید کرد که این مبالغ به شکل مستقیم به ایران انتقال داده نمی‌شود. متیو میلر گفته: «آمریکا از سال ۲۰۱۸ برخی معافیت‌ها را با مشورت کنگره در نظر گرفت که به عراق اجازه می‌دهد مبلغ واردات برق از ایران را پرداخت کند. مطابق قوانین آمریکا، این مبالغ فقط می‌توانند برای تبادلات بشردوستانه و دیگر امور غیرقابل تحریم مورد استفاده قرار بگیرند. این پول فقط به طرف سوم تاییدشده می‌رسد. مستقیماً به ایران انتقال داده نمی‌شود و آمریکا همچنان به‌صورت موردی موارد استفاده از این پول‌ها را بررسی می‌کند.»
حدود یک‌ماه پیش، خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام وزارت خارجه عراق خبر داده بود که عراق با مجوز آمریکا می‌تواند 76/2 میلیارد دلار بدهی خود به ایران را پرداخت کند اما باید فقط برای هزینه زائران ایرانی و مواد غذایی صادراتی به ایران استفاده شود.
بر این اساس ایران می‌تواند به اندازه این مقدار پول، کالاهای اساسی و دارو خریداری کند و فاکتور خرید را به بانک TBI تحویل دهد، بعد از آنکه آمریکا درباره این خریدها راستی‌آزمایی کرد به این بانک دستور خواهد داد پول را به حساب فروشنده واریز کند.
این رویه اما صدای نایب‌رئیس دوم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس را درآورد، عباس مقتدایی در خصوص آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در عراق و دریافت کالا به جای پول به اقتصادآنلاین گفته بود: «ما اگر قرار بود در قبال پول‌هایمان کالا بگیریم، خیلی زودتر از این باید روند اجرایی می‌شد. ولی دائماً بر این نکته تاکید داشتیم که ایران به‌عنوان یک کشور مستقل عزتمندانه پول خودش را پس می‌گیرد و با پول خودش آنگونه که صلاح می‌داند عمل می‌کند.»
پول طلبی که به ایران نمی‌رسد
اما شواهد و اظهارنظرهایی که از سوی مقامات صورت می‌گیرد نشان می‌دهد ایران در مواردی خاص به بخشی از طلب خود از عراق دسترسی پیدا کرده است. به‌عنوان نمونه در اواخر خرداد یحیی آل‌اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق از آزادسازی 7/2 میلیارد دلار طلب ایران از عراق خبر داد و گفت که بخشی از این پول برای تامین کالاهای اساسی مانند برنج، ذرت، دانه‌های روغنی و بخش دیگری از آن برای نیاز‌های حجاج تخصیص یافته است. البته این گفته آل‌آسحاق درباره اختصاص پول بلوکه‌شده ایران به حجاج با واکنش نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت مواجه شد و او اعلام کرد که این موضوع به درستی در رسانه‌ها مطرح نشده است. حجت‌الاسلام عبدالفتاح‌نواب توضیح داد که سازمان حج و زیارت هزینه دریافتی از زائران را به حساب بانک مرکزی واریز کرده تا ارز دریافت کند، بانک مرکزی هم ارز مورد نیاز را از محل طلبی که از عراق دریافت کرد، به عربستان منتقل کرد.
بیتوته
