گِل چگونه سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند

زمانی جمله «کثیف نشی» یکی از جملات ثابت خانواده‌ها بود؛ زیرا والدین با ناامیدی شاهد بودند که فرزندانشان بهترین لباس‌های خود را کثیف می‌کنند. خواه دویدن در مزارع کشاورزان، بالا رفتن از درختان یا گرفتن قورباغه‌ها می‌بود، غیرممکن بود که لباس سفید کودکان تا پایان روز قهوه‌ای نشود.

امروزه بسیاری از والدین ممکن است پنهانی آرزو کنند که فرزندشان این فرصت را داشته باشد که در طبیعت کمی کثیف شود. با ظهور شهرنشینی و جذابیت بازی‌های ویدئویی و رسانه‌های اجتماعی، تماس با طبیعت بسیار نادرتر از گذشته شده است. برای بسیاری از افراد، فرصت گل‌آلود شدن وجود ندارد.

اما براساس پژوهش اخیر، خاک محیط بیرون حاوی میکروارگانیسم‌های بی‌خطری است که می‌تواند سیستم ایمنی را آموزش دهد و دربرابر طیف‌وسیعی از بیماری‌ها ازجمله آلرژی، آسم و حتی افسردگی و اضطراب مقاومت ایجاد کند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که ورزش در فضای باز نه‌تنها به دلیل ایجاد فرصتی برای پرسه زدن آزادانه مفید است، بلکه برخی از مواد طبیعی مانند خاک و گل حاوی میکروارگانیسم‌هایی هستند که تأثیر مثبتی بر سلامتی کودکان دارند.

بازی با موادی مانند گل یا ماسه به کودکان کمک می‌کند تا تعامل میان حواس و حرکت خود را توسعه دهند.

بازسازی ذهن

بسیاری از مزیت‌های روانشناختی بازی در فضای باز به‌خوبی ثابت شده است. مغز ما در چشم‌اندازهای طبیعی تکامل پیدا کرده است و سیستم‌های ادراکی ما به‌طورخاص مناسب فضاهای طبیعی هستند. این بدان معنا است که صحنه‌های طبیعی سطحی عالی از تحریک را فراهم می‌کنند که تصور می‌شود به احیای مجدد مغز وقتی که خسته است و به‌راحتی دچار حواس‌پرتی می‌شود، کمک می‌کند.

در حمایت از این تئوری، مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۹ نشان داد که کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) پس از ۲۰ دقیقه پیاده‌روی در پارک درمقایسه‌با ۲۰ دقیقه پیاده‌روی در خیابان‌های شهر بهتر می‌توانستند تمرکز کنند. به‌نظر می‌رسید که مجاورت با سبزه و درختان تأثیر مفیدی بر ذهن آن‌ها داشت. نویسندگان توصیه کردند که در کنار ابزارهای مفید دیگر، گذراندن وقت در طبیعت نیز می‌تواند راهی ایمن و دردسترس برای حمایت از کودکان مبتلا به ADHD باشد.

علاوه‌‌بر‌این، بازی در فضای باز می‌تواند با تجربیات یادگیری ارزشمندی همراه باشد. برای مثال، به‌گفته‌ی فرانچسکو ویترانو، روانپزشک، روان‌درمانگر و مدرس دانشگاه پالرمو در ایتالیا که تجربه طولانی مدتی در استفاده از این نوع درمان‌ها دارد، بازی با موادی مانند گل و ماسه می‌تواند به رشد حسی‌حرکتی کودکان یعنی تعاملات میان حواس و حرکات آن‌ها کمک کند. این کار به کودک اجازه می‌دهد تا به‌تدریج سیگنال‌های بدنی خود را درک کند.

این فعالیت‌های دور از خانه یا کلاس درس ممکن است همچنین به کودکان کمک کند تا راه‌هایی برای کنار آمدن با عواطفی را پیدا کند که ممکن است تجربه‌ی آن‌ها در محیط‌های دیگر دشوار باشد. رویکردی به نام شن‌بازی درمانی که شامل استفاده از شن و مجسمه‌های کوچک برای نشان دادن افکار و احساسات فرد است، شکل پذیرفته‌شده‌ای از مشاوره برای کودکانی است که نمی‌توانند حالات عاطفی خود را به زبان بیاورند.

ازنظر سلامت جسمی کودک، بارزترین مزیت بازی در فضای بیرون ممکن است ورزش باشد. براساس مطالعه‌ای که به سرپرستی الیزابت گرشوف، استاد رشد انسان و علوم خانواده در دانشگاه تگزاس انجام شد، این امکان وجود دارد که ایجاد قدرت و استقامت در کودک در فضای باز راحت‌تر باشد و این امر می‌تواند به کاهش خطر چاقی منجر ‌شود. اگرچه جدیدترین یافته‌ها نشان می‌دهند که بازی در محیط‌های طبیعی می‌تواند مزیت‌های دیگری نیز داشته باشد و این راز ممکن است در خود گل نهفته باشد.

بزرگ شدن در حومه شهر مزیت‌های سلامتی ماندگاری دارد.

دوستان قدیمی

پژوهش جدید برداشت تازه‌ای از «فرضیه بهداشت» ارائه می‌دهد که اولین‌بار در اواخر دهه ۱۹۸۰ مطرح شد. براساس این ایده، کاهش چشمگیر عفونت‌های دوران کودکی در طول قرن بیستم اثر جانبی نامطلوبی بر سیستم ایمنی افراد داشت و منجر به واکنش افراطی آن‌ها دربرابر کوچک‌ترین تحریک‌ها شد. تصور می‌شد که نتیجه‌ی این امر افزایش شیوع آسم، تب یونجه و آلرژی‌های غذایی باشد.

اگرچه بسیاری از دانشمندان اکنون از اصطلاح فرضیه بهداشت بیزار هستند، زیرا به‌نظر می‌رسد که مانع از رفتارهای مهمی مانند شستن دست‌ها می‌شود. همچنین، آن‌ها با این ایده مخالف هستند که عفونت‌ها به‌خودی‌خود برای کودکان مفید هستند. کریستوفر لوری، استاد فیزیولوژی تلفیقی و مدیر آزمایشگاه نورواندوکرینولوژی در دانشگاه کلرادو بولدر می‌گوید: «از دیدگاه بهداشت عمومی، این ایده مشکل‌ساز بود.»

اکنون این باور وجود دارد که ارگانیسم‌های غیرعفونی مهم هستند، نه آن‌هایی که واقعاً موجب بیماری کودکان می‌شوند. این دوستان قدیمی در بیشتر تاریخ تکاملی ما در اطراف ما بوده‌اند. آن‌ها عمدتاً بی‌ضرر هستند و به سیستم ایمنی آموزش می‌دهند تا به جای اینکه دربرابر هر مهاجم احتمالی واکنش بیش‌ازحد نشان دهد، فعالیت خود را تعدیل کند.

بدن ما هر موقع که در طبیعت وقت می‌گذرانیم، با این دوستان قدیمی ملاقات می‌کند. با افزایش شهرنشینی و کاهش بازی در فضای باز، بسیاری از کودکان این مواجهه را از دست می‌دهند. براین‌اساس، سیستم ایمنی آن‌ها نسبت‌به هر تهدیدی حساس‌تر می‌شود و احتمال اینکه بیش‌ازحد تحریک شود، افزایش پیدا می‌کند.

مطالعات مختلفی از این ایده حمایت می‌کنند. افرادی که در حوالی مزارع بزرگ می‌شوند، معمولاً با احتمال کمتری به آسم، آلرژی یا اختلالات خودایمنی نظیر بیماری کرون مبتلا می‌شوند که ظاهراً به خاطر مواجهه‌ی دوران کودکی با طیف وسیع‌تری از ارگانیسم‌ها در محیط روستایی است که به تنظیم کارآمدتر سیستم ایمنی کمک می‌کند.

تصور می‌شود بیشتر تحریک‌های سالمی که توسط این میکروارگانیسم‌ها فراهم می‌شود، ازطریق سیستم گوارش حاصل می‌شود. اکنون به‌خوبی مشخص شده است که میکروب‌های مفید درون روده می‌توانند سلامتی را به شیوه‌های مختلفی بهبود بخشند.

اما به‌گفته‌ی میشل آنتونلی، پزشک اهل رجیو امیلیا در ایتالیا که تأثیر گل‌درمانی بر سلامتی را مطالعه کرده است، میکروارگانیسم‌های مفید ممکن است ازطریق پوست نیز عمل کنند. او می‌گوید لایه بیرونی بدن ما میزبان گونه‌های فراوانی از میکروب‌ها است و به‌نظر می‌رسد افراد مبتلا به اختلالاتی مانند درماتیت آتوپیک (شکل شایعی از اگزما) و پسوریازیس جامعه فقیری از این ارگانیسم‌ها را داشته باشند. حتی به‌نظر می‌رسد تنوع میکروبی با بیماری‌هایی مانند آرتریت ارتباط داشته باشد. او می‌گوید: «این میکروارگانیسم‌ها می‌توانند نقش مهمی در بسیاری از بیماری مزمن جدی داشته باشند.»

گروهی از کودکان در روز ملی شالیزار نپال که نشانه آغاز فصل کاشت برنج است، از حمام گل لذت می‌برند.

بدن سالم، ذهن سالم

شگفت‌آورتر اینکه میکروب‌های مفید موجود در طبیعت حتی می‌توانند واکنش بدن دربرابر استرس را تعدیل کنند. وقتی احساس آسیب‌پذیری و مورد تهدید بودن می‌کنیم، سیستم ایمنی ما التهاب را افزایش می‌دهد. ازآن‌جا که التهاب یکی از اولین دفاع‌ها دربرابر عفونت است، این پاسخ به‌عنوان راهی برای آماده کردن بدن برای آسیب جسمی احتمالی ناشی از تهدیدی که با آن رو‌به‌رو هستیم، تکامل پیدا کرده است. اما این پاسخ برای انواع استرسی که امروزه بیشتر مردم با آن مواجه هستند، چندان مفید نیست.

جالب اینکه در پژوهشی افرادی که بیشتر دوران کودکی خود را در محیطی روستایی گذرانده بودند، نسبت‌به کسانی که در شهرها بزرگ شده بودند، معمولاً واکنش خفیف‌تری به رویدادهای استرس‌زایی مانند سخنرانی در جمع نشان می‌دادند و بیان مولکول‌های التهابی مانند اینترلوکین ۶ در آن‌ها پایین‌تر بود. این موضوع حتی زمانی که دانشمندان اثر عوامل دیگری مانند وضعیت اجتماعی‌اقتصادی را درنظر گرفتند، وجود داشت.

این امر می‌تواند عواقب جدی بر سلامتی طولانی‌مدت داشته باشد، زیرا التهاب مزمن می‌تواند در ایجاد طیف وسیعی از مشکلات نقش داشته باشد. برای مثال، به‌نظر می‌رسد که التهاب خطر ابتلا به افسردگی را افزایش می‌دهد. لوری که یکی از نویسندگان این مقاله بود، می‌گوید: «افرادی که در شهرها بزرگ شده‌اند، ازنظر التهاب مانند بمب ساعتی متحرک هستند.»

اثرات چشمگیر

ازآن‌جا که نتایج مطالعات جدید از فرضیه دوستان قدیمی حمایت می‌کند، برخی از پژوهشگران شروع به شناسایی ارگانیسم‌های خاصی کرده‌اند که ممکن است مسئول این مزیت‌ها باشد و روش‌هایی را بررسی می‌کنند که آن‌ها موجب این تغییرات مفید می‌شوند.

لوری به‌طورخاص به مایکوباکتریوم واکه علاقه‌مند است که اغلب در خاک یافت می‌شود. وقتی موش‌ها درمعرض باکتری مذکور قرار گرفتند، فعالیت سلول‌های T تنظیمی آن‌ها افزایش پیدا کرد که همان‌طور که از نامشان پیدا است، به مهار فعالیت ایمنی ازجمله پاسخ‌های التهابی کمک می‌کنند. همچنین به‌نظر می‌رسید که این امر آن‌ها را دربرابر رویدادهای استرس‌زایی مانند رویارویی با موش تهاجمی‌تر دیگری مقاوم‌تر می‌کرد. لوری می‌گوید: «اثرات چشمگیری را بر تاب‌آوری دربرابر استرس حتی یک ماه پس از آخرین تزریق شاهد بودیم.»

البته موش‌ها مانند کودک انسان نیستند، اما این یافته‌ها سرنخ‌هایی درمورد نقشی که برخی میکروارگانیسم‌ها ممکن است داشته باشند، ارائه می‌کند.

برخی از دانشمندان هیجان زیادی را درمورد نقش هلمینت‌ها (انگل‌های ساکن در خاک مانند کرم لوله‌ای) نشان داده‌اند که عمدتا به خاطر تعدیل پاسخ ایمنی است که در میزبان خود موجب می‌شوند.

به‌نظر می‌رسد افرادی که به کرم‌های انگلی آلوده می‌شوند، درمعرض خطر پایین‌تر بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون قرار داشته باشند. در برخی از آزمایش‌ها سعی شده است که بیماران عمداً درمعرض لارو این انگل‌ها قرار داده شوند و موفقیت‌های مختلفی حاصل شده است. اگرچه این درمان‌ها با عوارض جانبی ناشی از دچار شدن به کرم انگلی همراه هستند.

آنتونلی پیشنهاد می‌کند که بسیاری از آب‌ درمانی ها ازجمله حمام گل و حمام حرارتی آب‌های معدنی ممکن است با وارد کردن ارگانیسم‌های مفید به جامعه میکروبی پوست سلامتی را بهبود دهند. بسیاری از گونه‌ها ممکن است مسئول این فواید باشند ازجمله استافیلوکوک اپیدرمیدیس که نشان داده شده است اثرات ضدالتهابی دارد.

پژوهش‌ها نشان می‌دهند بازی در فضای باز می‌تواند مزیت‌های شگفت‌انگیزی داشته باشد.

جنگل‌درمانی

با توجه به اهمیت قرار گرفتن درمعرض باکتری‌های مفید در دوران کودکی، بسیاری از دانشمندان درحال بررسی مزیت‌های مداخلاتی هستند که تماس بیشتر با طبیعت را در دوران کودکی تشویق می‌کنند.

آنتونلی می‌گوید نشان داده شده است که قدم زدن آرام در جنگل علائم کودکان و نوجوانان مبتلا به درماتیت آتوپیک را بهبود می‌دهد. او می‌گوید با لمس برگ‌ها و خاک، آن‌ها ممکن است ارگانیسم‌های مفیدی را بردارند که میکروبیوم پوست آن را غنی می‌کند.

در همین حال، پروژه بلندپروازانه‌ای در فنلاند در تلاش است تا طبیعت را برای کودکان بیاورد. در چهار مرکز مهدکودک، پژوهشگران آسفالت و سنگ‌ریزه‌های حیاط مدرسه را با خاک و پوشش گیاهی که از کف جنگل‌های شمالی گرفته شده بود، عوض کردند. همچنین جعبه‌های کاشت برای باغبانی به کودکان داده شد. آکی سینکونن از دانشگاه هلسینکی، یکی از نویسندگان مقاله که درزمینه‌ی میکروبیوم گل تخصص دارد، می‌گوید: «این کار موجب تماس بیشتر کودکان با خاک شد.»

یک ماه بعد، کودکان نشانه‌هایی از افزایش تنوع میکروبی را روی پوست و روده خود و نیز بهبود عملکرد ایمنی را نشان دادند. آن‌ها تعداد بیشتری از آن سلول‌های T تنظیمی داشتند که به تعدیل واکنش‌های بدن دربرابر مهاجمان بی‌خطر کمک می‌کند. نسبت مولکول‌های ضدالتهاب در پلاسمای خون کودکان افزایش پیدا کرده بود که بازهم نشان‌دهنده تنظیم بهتر سیستم ایمنی است.

سینکونن امیدوار است که در آینده اثرات بلندمدت این تغییرات را آزمایش کند. او می‌گوید: «فرضیه ما این است که آن‌ها باید به کاهش بروز بیماری‌های انسانی منجر شوند.»

آشپزخانه‌های گلی

با توجه به مزیت‌های روانی شناخته‌شده، بسیاری از مهدکودک‌ها و مدارس امروزی تماس بیشتر با طبیعت را تشویق می‌کنند. آن‌ها این کار را با درس‌های خارج از منزل، پیاده‌روی در طبیعت و ساخت آشپزخانه‌های گلی برای کودکان انجام می‌دهند.

ماریلیزا مودنا، معمار متخصص درزمینه‌ی طراحی مدارس و بنیان‌گذار مرکز آموزشی و پژوهشی Zeroseiplanet که روی مزیت‌های بازی در فضای باز تمرکر دارد، می‌گوید: «در بسیاری از مهدکودک‌ها و مدارس این آگاهی درحال افزایش است که کودکان فضاهای باز کمتری برای بازی دارند. ما به‌دنبال راه‌هایی برای احیای مجدد آن فعالیت‌ها هستیم که تا حدود ۵۰ سال پیش، تجربیات رایجی برای کودکان بود. علاقه بیشتر به بازی در فضای بیرون در اروپای شمالی آغاز شد، اما اکنون به بسیاری از کشورهای دیگر نیز رسیده است.»

به کمک نتایج حاصل از پژوهش‌های آینده، ممکن است بتوان خاک باغچه خانه‌ها و حیاط مدارس را با مفیدترین ارگانیسم‌ها غنی‌سازی کرد.

درحال‌حاضر، والدین و معلمان ممکن است مجبور باشند با چیزی که دراختیار دارند، کار کنند. خصوصاً آشپزخانه‌های گلی می‌توانند مقرون‌به‌صرفه باشند و فضای کمی را بگیرند. تنها چیزی که نیاز دارید، یک میز قدیمی و چند ظرف یازیافت‌شده از آشپزخانه است که با مخلوطی از خاک و آب پر می‌شود. سازه‌های پیچیده‌تر را می‌توان با استفاده از قفسه‌ها و کشوهای پر از سنگ، شن و پوشش گیاهی مجهز کرد.

همان‌طور که آشپزهای کوچک خودشان را با خلاقیت‌های تخیلی جدید کثیف می‌کنند، ممکن است ذهن خود را پرورش دهند و سیستم ایمنی خود را بهینه‌سازی کنند و مزیت‌های بالقوه‌ای را به دست آورند که برای ماه‌ها یا حتی سال‌های آینده زندگی آن‌ها مفید خواهد بود.