سفر تاریخی با ویندوز؛ از «ام‌اس-داس» تا محبوبیت از دست رفته (+عکس)

موبنا؛ محمدمهدی حیدرپور – در 24 ژوئن 2021، مایکروسافت اعلام کرد که نسخه جدید سیستم عامل ویندوز به نام ویندوز 11 را روانه بازار خواهد کرد. در این نسخه از سیستم عامل محبوب مایکروسافت امکان استفاده از اپلیکیشن های اندرویدی که به طور معمول در رایانه های کروم‌بوک وجود دارند، فراهم شده است و به احتمال زیاد در فصل تعطیلات پیش رو روانه بازار خواهد شد.

 

در این مقاله قصد داریم نگاهی به تاریخچه سیستم عامل های رایانه با محوریت ویندوز داشته باشیم. سیستم عامل نرم افزاریست که سخت افزار و نرم افزار رایانه را مدیریت می کند. سیستم عامل مواردی مانند تخصیص حافظه، برنامه ریزی وظایف، اجرای عملیات به اشتراک گذاری، و ذخیره و چاپ داده ها را انجام می دهد. جدا از رایانه ها، سیستم عامل ها در دستگاه های دیگر مانند گوشی های هوشمند، کنسول های بازی، سرورهای وب و ابررایانه ها نیز وجود دارند.

در اواسط دهه 1940، مهندسان در موسسه مطالعات پیشرفته در پرینستون موفق به ساخت ماشین های محاسباتی شدند. نخستین نمونه ها از رله های مکانیکی استفاده می کردند و بعدا لامپ های خلاء جایگزین آنها شدند.

این ماشین ها بسیار بزرگ بوده و کل یک اتاق را پر می کردند. همچنین، آنها در مقایسه با رایانه های امروز بسیار کند بودند. کل برنامه نویسی به زبان ماشین انجام می شد که اغلب از پلاگ‌بردها (Plugboard) استفاده می شد. زبان های برنامه نویسی و سیستم عامل ها بی مانند بودند.

با معرفی ترانزیستور همه چیز تغییر کرد. نخستین سیستم عامل های رایانه ای در اوایل دهه 1950 معرفی شدند، زمانی که آزمایشگاه های پژوهشی جنرال موتورز استفاده از کارت های پانچ برای رایانه های مین‌فریم آی‌بی‌ام 701 را آغاز کرد.

دیسک های آی بی ام

در دهه 1960، سیستم عامل ها به رایانه های مین‌فریم اجازه دادند تا چندین کار را همزمان در حافظه اصلی خود اجرا کنند و اسپولینگ (Spooling) معرفی شد. عملیات جانبی همزمان روی خط (اسپول) به عنوان واسطه یک دستگاه سرعت بالا، مانند یک دیسک، بین رایانه و دستگاه های سرعت پایین، مانند چاپگرها عمل می کرد.

طی دهه 1970، فناوری ریزپردازنده برای ایجاد مینی رایانه ها و رایانه های دسکتاپ به اندازه کافی تکامل یافته بود. دو سیستم عامل غالب شامل ام‌اس-داس و یونیکس می شدند که اولی در رایانه های شخصی آی‌بی‌ام و دیگر دستگاه های دارای پردازنده مرکزی اینتل 8088 و دومی در رایانه های مین‌فریم دارای پردازنده مرکزی موتورولا 6899 استفاده می شد.

یونیکس در آزمایشگاه های بل ای‌تی‌ اند تی (AT&T’s Bell Labs) توسط برنامه نویسان کین تامپسون، دنیس ریچی، داگلاس مک ایلروی، و جو اوسانا و با استفاده از زبان برنامه نویسی جدید سی (C) توسعه یافته بود.

ام‌اس-داس

بیل گیتس در 13 سالگی و در مدرسه لیک‌ساید سیاتل با پل آلن آشنا شد و این دو خیلی زود برنامه نویسی در یک مینی رایانه پی‌دی‌پی-10 شرکت تجهیزات دیجیتال (Digital Equipment Corporation) را آغاز کردند. حتی از گیتس و آلن خواسته شد تا یک سیستم برنامه‌ریزی کلاس را برای مدرسه ایجاد کنند.

بیل گیتس و پل آلن

در پاییز 1973، گیتس عازم کالج هاروارد شد، که در آنجا با استیو بالمر، مدیرعامل مایکروسافت بین سال های 2000 تا 2014، آشنا شد.

در سال 1975، شرکت Micro Instrumentation and Telemetry Systems (MITS) رایانه التیر 8800 (Altair 8800) خود را عرضه کرد که بر اساس تراشه پردازنده مرکزی اینتل 8080 شکل گرفته بود. محبوبیت این رایانه پس از ظاهر شدن روی جلد مجله Popular Electronics در ژانویه 1975 افزایش یافت.

رایانه التیر 8800

بیل گیتس طی نامه ای به MITS از علاقه خود برای ایجاد یک مترجم بیسیک برای دستگاه خبر داد. بیسیک یک زبان برنامه نویسی جدید و سطح بالا بود و رئیس شرکت MITS از گیتس و آلن خواست تا کد مترجم خود را در دفتر MITS در آلبوکرکی، نیو مکزیکو ارائه کنند.

در نوامبر 1975، گیتس از دانشگاه هاروارد مرخصی گرفت و همراه با پل آلن در آلبوکرکی کار روی مترجم بیسیک را آغاز کرد. آنها شرکت خود به نام مایکروسافت را تاسیس کردند و نخستین کارمندان خود را استخدام کردند. در سال 1979، مایکروسافت به شهر بلویو، واشنگتن نقل مکان کرد. سپس، در ژوییه 1980، چیزی معجزه‌آسا رخ داد.

مادر بیل گیتس، ماری، که یک تاجر موفق بود، مایکروسافت را به جان اوپال، مدیرعامل وقت آی‌بی‌ام معرفی کرد و این شرکت برای نوشتن یک مترجم بیسیک برای رایانه های شخصی خود با مایکروسافت وارد همکاری شد. آی‌بی‌ام به گیتس و آلن خاطر نشان کرد که دستگاه جدید آنها به یک سیستم عامل نیاز دارد.

رایانه شخصی آی بی ام

گیتس آی‌بی‌ام را به شرکت دیجیتال ریسرچ که سیستم عامل محبوب سی‌پی/ام (CP/M) را توسعه داده بود نیز معرفی کرد، اما این دو شرکت به توافق نرسیدند و گیتس و آلن پیشنهاد ایجاد یک سیستم عامل جدید شبیه به سی‌پی/ام را ارائه کردند.

مایکروسافت خود دارای یک سیستم عامل نبود، از این رو، شرکت در سال 1981 مجوزی برای کیوداس (بعدا 86-داس نام گرفت) را خریداری کرد که سیستم عاملی شبیه به سی‌پی/ام بود و توسط تیم پاترسون از شرکت محصولات رایانه ای سیاتل (Seattle Computer Products) توسعه یافته بود. با استفاده از آن، مایکروسافت سیستم عامل خود به نام پی‌سی-داس (PC-DOS) را توسعه داد و آن را با دریافت 50 هزار دلار در اختیار آی‌بی‌ام قرار داد. مایکروسافت بعدا مالکیت کامل 86-داس را در اختیار گرفت.

آی‌بی‌ام نتوانست حق تکثیر (کپی رایت) از سیستم عامل جدید را محفوظ نگه دارد و مایکروسافت قادر بود تا آن را به دیگر تولیدکنندگان رایانه نیز بفروشد. در رایانه های دیگر، پی‌سی-داس به نام ام‌اس-داس (MS-DOS) شناخته می شد.

در اوایل سال 1983، پل آلن مایکروسافت را پس از تشخیص لنفوم هوچکین، نوعی سرطان لنفاوی، در وی ترک کرد. پل آلن توانست بر بیماری خود غلبه کند، اما در اکتبر 2018 به واسطه بازگشت سرطان چشم از جهان فرو بست.

مک اواس

در سال 1984، استیو جابز، هم‌بنیانگذار شرکت اپل، در حال توسعه رایانه های پیشگامانه اپل لیزا و مکینتاش بود. آنها از سیستم عامل مک اواس (Mac OS) استفاده می کردند که نخستین سیستم عامل دارای یک رابط کاربری گرافیکی داخلی بود. در سال 1986، اپل برای توسعه سیستم عامل اواس/2 (OS/2) با شرکت آی‌بی‌ام قرارداد بست.

ویندوز

مایکروسافت در 20 نوامبر 1985 سیستم عامل ویندوز 1.0 را برای رقابت با سیستم عامل اپل منتشر کرد. ویندوز 1.0 در اصل افزونه ای برای ام‌اس-داس بود، اما شامل عناصری می شد که امروزه آشنا هستند. از آن جمله می توان به ماشین حساب، تقویم، کلیپ‌بورد، کنترل پنل، پینت، نوت‌پد، ساعت، ترمینال، کاردفایل و رایت اشاره کرد.

ویندوز 2.03 دارای همپوشانی به جای پنجره های جداگانه بود و این تغییر منجر به طرح شکایت نقض کپی رایت توسط اپل علیه مایکروسافت شد. این شکایت در سال 1993 به نفع مایکروسافت خاتمه یافت.

کرنل لینوکس

در سال 1991، لینوس توروالدز، مهندس نرم افزار فنلاندی-آمریکایی یک نسخه رایگان از یونیکس به نام لینوکس را معرفی کرد و این نسخه نقش مهمی در سرورهای رایانه ای ایفا کرد. در سال 1993، مایکروسافت ویندوز ان‌تی را به عنوان یک سیستم عامل سرور برای رقابت با لینوکس معرفی کرد. ویندوز ان‌تی تا به امروز به عنوان پایه ای برای سیستم عامل های سرور ویندوز عمل کرده است.

در سال 1995، مایکروسافت ویندوز 95 را معرفی کرد که نخستین سیستم عامل این شرکت دارای رابط کاربری گرافیکی داخلی بود. این نسخه بسیار موفق بود و در سراسر جهان بکار گرفته شد. در سال 1998، مایکروسافت ویندوز 98 را عرضه کرد که تکرار موفق دیگری از ویندوز 95 بود.

در سال 2000، مایکروسافت ویندوز 2000 را معرفی کرد که برای توسعه دهندگان حرفه ای و کسب و کارها به نسخه ای بسیار مهم تبدیل شد. ویندوز 2000 از کدبیسی کاملا متفاوت از ویندوز 98 توسعه یافته بود.

در سال 2001، ویندوز اکس‌پی توسط مایکروسافت منتشر شد. این نسخه ای ارتقا یافته از ویندوز 2000 بود و بسیار موفق بود. در 30 ژانویه 2007، مایکروسافت نسخه مصرف کننده ویندوز ویستا را منتشر کرد که هم توسط منتقدان و هم مصرف کنندگان به شدت مورد انتقاد قرار گرفت.

اجازه نصب فقط درایورهای دارای امضا، باگ های بیشمار، وارد کردن مدیریت حقوق دیجیتال (DRM) در سیستم عامل، افت عملکرد و زمان طولانی بوت دستگاه از جمله مواردی بودند که ویندوز ویستا را به یک شکست بزرگ برای مایکروسافت تبدیل کردند.

در واکنش به انتقادات از ویندوز ویستا، مایکروسافت در 22 اکتبر 2009 ویندوز 7 را معرفی کرد که هدف آن سازگاری بیشتر برنامه ها و سخت افزار بود. ویندوز 7 دارای پوسته بازطراحی شده با نوار وظیفه، پشتیبانی چند لمسی، و سامانه شبکه خانگی به نام هوم‌گروپ بود. مایکروسافت با معرفی ویندوز 7 موفق شد تا به خوبی شکست ویندوز ویستا را جبران کند.

در 26 اکتبر 2012، مایکروسافت ویندوز 8 را معرفی کرد. این نسخه برای دستگاه های لمسی مانند تبلت ها و رایانه های همه در یکی بهینه‌سازی شده بود. صفحه اصلی این نسخه دارای کاشی هایی بزرگ با قابلیت بروزرسانی مداوم اطلاعات در آنها بود. ویندوز 8 به حداقل رزولوشن 1024 در 768 پیکسل نیاز داشت، از این رو، در رایانه های نت‌بوک که نمایشگر آنها رزولوشن 800 در 600 پیکسل را پشتیبانی می کرد، قابل استفاده نبود.

ویژگی اصلی ویندوز 8 یکپارچگی آن با خدمات ابری مایکروسافت مانند وان‌درایو، ویندوز استور برای نرم افزار و خدمات اکس‌باکس لایو بود. نسخه ای از ویندوز 8 به نام ویندوز آر‌تی (RT) برای استفاده در دستگاه هایی که دارای تراشه هایی با معماری آرم (ARM) بودند، معرفی شد.

منوی استارت آن چیزی بود که در ویندوز 8 وجود نداشت و این مساله اصلا به مذاق مصرف کنندگان خوش نیامد. برای حل این مشکل، در ژوییه 2015، مایکروسافت ویندوز 10 را معرفی کرد که منو استارت به آن بازگشته بود. همچنین، ویندوز 10 شامل یک سیستم دسکتاپ مجازی و قابلیت اجرای اپلیکیشن های ویندوز استور در پنجره های روی دسکتاپ و نه در حالت تمام صفحه می شد.

از دست دادن عنوان محبوب‌ترین سیستم عامل

برای چند دهه، ویندوز محبوب‌ترین سیستم عامل در جهان بود، اما این عنوان در سال 2014 به اندروید اختصاص یافت. فروش تعداد بسیار زیاد گوشی های هوشمند دارای سیستم عامل اندروید چنین نتیجه ای به همراه داشت. امروز، ویندوز 10 در رایانه های شخصی، تبلت ها و گوشی های هوشمند اجرا می شود. ویندوز سرور 2019 توسط میلیون ها رایانه سرور در سراسر جهان استفاده می شود و ویندوز IoT (اینترنت اشیا) که قبلا به نام ویندوز امبدد (Windows Embedded) شناخته می شد در دستگاه های دستی و خودروها استفاده می شود.

برخی نسخه های ویندوز نیز گزینه های ناموفقی بودند که از آن جمله می توان به ویندوز ام‌ئی، ویندوز موبایل و ویندوز فون اشاره کرد.

 منبع: عصرایران