انواع، مکانیسم اثر و عوارض جانبی واکسن‌های کرونا (+نمودار)

موبنا؛ محمدمهدی حیدرپور – واکسن ها برای کووید-19 شاید بهترین امید ما برای پایان دادن به همه‌گیری جهانی این بیماری باشد چرا که اگر واکسیناسیون به خوبی انجام شود به “ایمنی جمعی“ منجر خواهد شد کرونا، دیگر مانن اکنون ترسناک و مرگبار نخواهد بود.

از وقتی که کرونا به پدیده ای جهانی تبدیل شد، شرکت های واکسن سازی جهان در صدد تولید واکسنی برای پایان دادن به این پاندمی شدند. هم اکنون  تعداد زیادی واکسن کووید-19 از کشورها و شرکت های مختلف روند آزمایش های خود را دنبال می کنند؛ از جمله این واکسن ها می توان به محصولات شرکت های سانوفی، والنوا، کیورواک و واکسن های روسی کووی‌واک و اپی‌واک‌کرونا اشاره کرد. در حال حاضر، 90 واکسن در کارآزمایی های بالینی تحت آزمایش هستند. حداقل 77 واکسن پیش‌بالینی نیز در سوژه های حیوانی تحت مطالعه قرار دارند.

واکسن فایزر-بیون‌تک

واکسن کووید-19 فایزر-بیون‌تک حاصل همکاری دو شرکت آمریکایی و آلمانی فایزر و بیون‌تک در بیستم نوامبر برای دریافت مجوز استفاده اضطراری به سازمان غذا و داروی آمریکا ارسال شد و در یازدهم دسامبر این مجوز را دریافت کرد.

نوع: این یک واکسن mRNA است. پس از تزریق، سلول های بدن پروتئین های شاخکی را به میزان زیاد و به سرعت تولید کرده و موجب می شود تا سیستم ایمنی بدن ویروس را تشخیص دهد. در فاز سوم آزمایشات، این واکسن اثربخشی 95 درصدی را نشان داد.

نگهداری: واکسن کووید-19 فایزر-بیون‌تک باید در دمای تقریبا منفی 60 تا 80 درجه سلسیوس نگهداری شود، از این رو به فریزرهای مخصوصی برای این کار نیاز است.

تزریق: این واکسن در دو دوز با فاصله 21 روز از یکدیگر تزریق می شود. داده های آزمایشگاهی نشان می دهند که واکسن کووید-19 فایزر-بیون‌تک در برابر واریانت انگلیسی و همچنین آفریقای جنوبی و آمریکای لاتین موثر است.

عوارض: از جمله عوارض جانبی شایع این واکسن می توان به خستگی، سردرد، لرز و دردهای عضلانی اشاره کرد. همچنین، موارد مرگ پس از دریافت واکسن گزارش شده اند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا احتمال بروز شوک آنافیلاکسی برای واکسن فایزر- بیون تک را نزدیک به 11.1 مورد در هر 1 میلیون دوز تزریقی گزارش کرده است.

واکسن مدرنا

شرکت آمریکایی مدرنا در شانزدهم نوامبر داده های اولیه درباره واکسن کووید-19 خود را ارائه کرد که از اثربخشی 94.5 درصدی آن در برابر این ویروس خبر می داد. سازمان غذا و داروی آمریکا مجوز استفاده از این واکسن را در نوزدهم دسامبر صادر کرد.

نوع: همانند فایزر-بیون‌تک، این یک واکسن mRNA است.

نگهداری: برخلاف واکسن فایزر-بیون‌تک، واکسن مدرنا در دمای 36 تا 46 درجه فارنهایت (دو تا هشت درجه سلسیوس) پایدار است که تقریبا دمای یک یخچال خانگی یا پزشکی استاندارد بوده و در این شرایط تا 30 روز قابل نگهداری است. در صورت نگهداری در دمای منفی 4 درجه فارنهایت (منفی 20 درجه سلسیوس)، واکسن مدرنا تا شش ماه قابل نگهداری است.

تزریق: واکسن مدرنا در دو دوز با فاصله 28 روز از یکدیگر تزریق می شود. داده های آزمایشگاهی مدعی اند که این واکسن در برابر واریانت انگلیسی و همچنین آفریقای جنوبی و آمریکای لاتین موثر است.

عوارض: از جمله عوارض جانبی شایع این واکسن می توان به خستگی، سردرد، لرز و دردهای عضلانی اشاره کرد. همچنین، موارد مرگ پس از دریافت واکسن گزارش شده اند. احتمال بروز شوک آنافیلاکسی در میان افراد دریافت کننده واکسن مدرنا تقریبا 2.5 مورد در هر 1 میلیون دوز گزارش شده است.

واکسن آکسفورد-آسترازنکا

در بیست و سوم نوامبر، شرکت سوئدی آسترازنکا و دانشگاه آکسفورد نتایج تجزیه و تحلیل موقت واکسن کووید-19 خود را منتشر کردند. تجزیه و تحلیل آزمایش ها در انگلیس و برزیل نشان دهنده اثربخشی 70 درصدی پس از دریافت دو دوز از این واکسن بود.

نوع: در تولید واکسن کووید-19 آکسفورد-آسترازنکا از فناوری یکی از شرکت های مرتبط با دانشگاه آکسفورد به نام واکسی‌تک استفاده می شود. این یک واکسن وکتور (ناقل) ویروسی است. این واکسن حاوی مواد ژنتیکی از پروتئین شاخکی است. پس از تزریق، سلول ها پروتئین شاخکی تولید می کنند که سیستم ایمنی را برای حمله به ویروس سارس-کو-2 فعال می کند.

نگهداری: واکسن آسترازنکا در یخچال های معمولی قابل نگهداری و حمل و نقل است و در دمای 36 تا 46 درجه فارنهایت (دو تا هشت درجه سلسیوس) برای حداقل شش ماه می توان آن را نگهداری کرد.

تزریق: این واکسن در دو دوز با فاصله 28 روز از یکدیگر تزریق می شود. حداقل یک مطالعه نشان می دهد که این واکسن در برابر واریانت آفریقای جنوبی تاثیر کمی دارد، اما در برابر واریانت های انگلیسی و برزیلی موثر است.

عوارض: واکسن کووید-19 آکسفورد-آسترازنکا با موارد تشکیل لخته های خون در بدن افراد دریافت کننده واکسن و مرگ برخی از آنها مرتبط بوده است. از جمله عوارض جانبی شایع این واکسن نیز می توان به خستگی، سردرد، لرز و دردهای عضلانی اشاره کرد.

واکسن جانسِن

واکسن جانسن محصول بخش دارویی شرکت جانسون اند جانسون در پانزدهم نوامبر معرفی شد.

نوع: همانند واکسن آسترازنکا، جانسن یک واکسن وکتور (ناقل) ویروسی است که حول محور استفاده از یک ویروس سرماخوردگی غیرفعال تکامل یافته است. بر اساس مطالعات بالینی در آفریقا، انگلیس و آمریکای لاتین، شواهدی وجود دارند که واکسن جانسن در برابر این واریانت های ویروس کووید-19 موثر است، اما میزان اثربخشی آن در برابر انواع آفریقای جنوبی و آمریکای لاتین کمتر گزارش شده است.

نگهداری: این واکسن در دمای دو تا هشت درجه سلسیوس تا سه ماه قابل نگهداری است.

تزریق: در شرایطی که بیشتر واکسن های موجود دیگر در دوز با فاصله تقریبا یک ماه از یکدیگر تزریق می شوند، واکسن جانسن تک دوزی است. در فاز سوم آزمایش های انسانی، واکسن تک دوزی جانسن کارایی 66 درصدی در پیشگیری از بیماری کووید-19 متوسط تا شدید پس از گذشت 28 روز از تزریق واکسن را نشان داد. پس از گذشت 49 روز، این واکسن اثربخشی 100 درصدی در پیشگیری از بیماری شدید را نشان داد.

عوارض: از جمله عوارض جانبی شایع این واکسن می توان به خستگی، سردرد، لرز و دردهای عضلانی اشاره کرد. تشکیل لخته خون نیز در چند مورد گزارش شده است.

واکسن اسپوتینک V

در یازدهم نوامبر، مرکز پژوهش های ملی اپیدمیولوژی و میکروبیولوژی روسیه اعلام کرد که واکسن اسپوتنیک V اثربخشی 92 درصدی پس از دریافت دوز دوم را در افراد نشان داده است. در بیست و چهارم نوامبر، این سازمان مدعی اثربخشی 95 درصدی واکسن اسپوتنیک V بر اساس داده های جدید شد.

در چهاردهم دسامبر 2020، مقامات روس اثربخشی 91.4 درصدی واکسن خود را گزارش کردند. در دوم فوریه 2021، داده های فاز سوم آزمایش های این واکسن اثربخشی 91.6 درصدی آن در برابر سویه اصلی ویروس کووید-19 را نشان داد.

اثربخشی واکسن اسپوتنیک V در برابر واریانت های مختلف ویروس کووید-19 نامشخص است زیرا داده های آزمایشات بالینی پیش از ظهور واریانت های اصلی ویروس در روسیه انجام شده اند.

نوع: اسپوتنیک V نیز یک واکسن وکتور (ناقل) ویروسی است. این واکسن که توسط موسسه پژوهشی گامالیا روسیه تولید شده است در دو دوز تزریق می شود.

نگهداری: شکل مایع این واکسن در دمای منفی 18.5 درجه سلسیوس و شکل خشک آن در دمای دو تا هشت درجه سلسیوس قابل نگهداری است.

تزریق: دو دوز.

عوارض جانبی: اطلاعات درباره عوارض جانبی واکسن اسپوتنیک V محدود هستند، اما چند مورد مرگ پس از دریافت واکسن و همچنین مواردی مانند اختلالات تنفسی، تورم، ضعف عضلانی، فشار خون بالا و تشنج گزارش شده اند.

واکسن کروناواک

واکسن کروناواک توسط شرکت چینی سینوواک بیوتک معرفی شده است. در سیزدهم ژانویه 2021، این شرکت اثربخشی 50.38 درصدی واکسن خود در کارآزمایی های بالینی در برزیل را گزارش کرد.
این در شرایطی است که آزمایشات بالینی این شرکت میزان های مختلف اثربخشی را نشان می دهد. در اندونزی، یک آزمایش محلی میزان اثربخشی واکسن کروناواک را 65 درصد نشان داد، اما فقط 1,620 نفر در این آزمایش حضور داشتند.
در دسامبر 2020، ترکیه اثربخشی این واکسن را برابر با 91.25 درصد گزارش کرد. یک آزمایش دیگر در برزیل میزان اثربخشی واکسن کروناواک را برابر با 78 درصد در موارد خفیف و 100 درصد در برابر عفونت های متوسط و شدید عنوان کرد.

اثربخشی کروناواک در برابر واریانت های ویروس کووید-19 نامشخص است، اگرچه مطالعه ای در برزیل اثربخشی 50.4 درصدی در پیشگیری از عفونت های دارای علامت را نشان داد.

نوع: کروناواک یک واکسن مبتنی بر ویروس غیرفعال (ضعیف شده) است که از ویروس های سارس-کو-2 غیرفعال استفاده می کند.

نگهداری:در دمای دو تا هشت درجه سلسیوس قابل نگهداری است.

تزریق: این واکسن در دو دوز تزریق می شود.

عوارض: اطلاعات دقیقی درباره عوارض جانبی این واکسن ارائه نشده اند.

واکسن نواواکس

در بیست و هشتم ژانویه 2021، شرکت نواواکس اعلام کرد که واکسن این شرکت به نام NVX-CoV2373 در فاز سوم آزمایشات در انگلیس اثربخشی 89.3 درصدی را نشان داده است. همچنین داده های آزمایش های بالینی فازهای اول و دوم در آفریقای جنوبی اثربخشی بالای این واکسن را نشان داده اند.

نوع: نواواکس یک واکسن مبتنی بر پروتئین است. این واکسن حاوی یک پروتئین شاخکی با اندازه کامل و پری‌فیوژن است که با استفاده از فناوری نانوذرات نوترکیب شرکت نواواکس و ماتریس-ام اختصاصی بر پایه ساپونین ساخته شده است.

نگهداری: این واکسن در دمای دو تا هشت درجه سانتیگراد پایدار است و در فرمولاسیون مایع آماده استفاده عرضه می شود.

تزریق: واکسن نواواکس در دو دوز تزریق می شود و اثربخشی خود در برابر واریانت های انگلیسی و آفریقای جنوبی را نشان داده است.

عوارض: از جمله عوارض جانبی شایع این واکسن می توان به خستگی، سردرد، لرز و دردهای عضلانی اشاره کرد.

واکسن کانویدسیا

واکسن کانویدسیا توسط شرکت چینی کان‌سینو بیولوژیکس طی همکاری با ارتش چین تولید شده است. این واکسن اثربخشی 65.7 درصدی در پیشگیری از موارد دارای علامت بیماری را نشان داده است. در هشتم فوریه 2021، فیصل سلطان، مشاور بهداشتی دولت پاکستان، این آمار را بر اساس تجزیه و تحلیل های صورت گرفته در چند کشور عنوان کرد. فاز سوم آزمایش های انسانی با حضور 30 هزار شرکت کننده اثربخشی 90.98 درصدی این واکسن را در پیشگیری از بیماری شدید نشان داده است.

نوع:این یک واکسن وکتور (ناقل) ویروسی است که یک آنتی ژن از ویروس سارس-کو-2 روی یک ادنوویروس بارگیری شده است. میزان اثربخشی این واکسن در برابر واریانت های مختلف ویروس کووید-19 نامشخص است.

نگهداری: اطلاعات در این زمینه بصورت رسمی ارائه نشده است.

تزریق: همانند واکسن جانسن، کانویدسیا نیز واکسنی با تزریق تک دوزی است.

عوارض: اطلاعات در این زمینه بصورت رسمی ارائه نشده است.

واکسن کوواکسین

در دوازدهم آوریل 2021، شرکت هندی بهارات بیوتک داده های موقت فاز سوم آزمایشات بالینی واکسن کوواکسین خود را ارائه کرد که اثربخشی 100 درصدی در برابر عفونت شدید را نشان می داد. دومین تجزیه و تحلیل موقت، اثربخشی 78 درصدی در برابر بیماری خفیف، متوسط و شدید و اثربخشی 70 درصدی در برابر بیماری بدون علامت را نشان داد.

نوع: این واکسن حاوی ویروس غیرفعال سارس-کو-2 است.

نگهداری: واکسن کوواکسین در دمای دو تا هشت درجه سانتیگراد قابل نگهداری است.

تزریق: در دو دوز با فاصله 28 روز از یکدیگر تزریق می شود.

عوارض: گزارش های ارائه شده از سوی کمیته ثبت عوارض واکسیناسیون هند چند مورد مرگ و بروز عوارض جانبی که منجر به بستری شدن فرد در بیمارستان شده است را نشان می دهد. بیشتر موارد مرگ طی سه روز پس از تزریق واکسن رخ داده اند.

واکسن سینوفارم

واکسن BBIBP-CorV که به نام واکسن کووید-19 سینوفارم نیز شناخته می شود در اواخر دسامبر 2020 فاز سوم آزمایشات بالینی خود را در چند کشور پشت سر گذاشت.

در نهم دسامبر، امارات نتایج موقت فاز سوم آزمایشات بالینی واکسن سینوفارم را منتشر کرد که از اثربخشی 86 درصدی آن در برابر عفونت کووید-19 حکایت داشت. در اواخر دسامبر، سینوفارم اعلام کرد که آنالیزهای داخلی اثربخشی 79 درصدی این واکسن را نشان داده است.

در ماه فوریه، مطالعات آزمایشگاهی اثربخشی واکسن سینوفارم در برابر واریانت آفریقای جنوبی را نشان دادند اگرچه میزان آن نسبت به واریانت اصلی ویروس کمتر بود.

نوع: این واکسن نیز حاوی ویروس غیرفعال سارس-کو-2 است.

نگهداری: واکسن سینوفارم در دمای دو تا هشت درجه سانتیگراد قابل نگهداری است.

تزریق: دو دوز.

عوارض: اطلاعات دقیقی درباره عوارض جانبی این واکسن ارائه نشده اند.

گفتنی است چندین واکسن کرونا نیز در ایران در حال توسعه و تولید هستند که پس از طی شدن مراحل پژوهشی و انتشار اطلاعات رسمی، درباره آنها نیز اطلاع رسانی خواهیم کرد.

چه افرادی می توانند و نمی توانند واکسن کووید-19 دریافت کنند؟

دریافت واکسن کووید-19 می تواند به محافظت از شما و دیگران در برابر این بیماری کمک کند، به ویژه افرادی که در معرض خطر بیشتر برای تجربه شکل شدید از بیماری کووید-19 قرار دارند.

افراد مبتلا به آلرژی می توانند واکسن کووید-19 دریافت کنند، اما دو استثنا در این زمینه وجود دارند:

– افرادی که دارای واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) به هر یک از اجزا واکسن کووید-19 هستند نباید این واکسن را دریافت کنند.

– افرادی که دارای واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) به هر واکسن یا داروی تزریقی هستند باید پیش از دریافت واکسن کووید-19 با پزشک خود برای ارزیابی خطر مشورت کنند.

افرادی که به موارد دیگر مانند مواد غذایی، داروهای خوراکی، لاتکس، حشرات و محرک های محیطی آلرژی شدید دارند باید 30 دقیقه پس از دریافت واکسن زیر نظر باشند، در شرایطی که دیگران باید 15 دقیقه زیر نظر باشند.

داده ها درباره بی خطر بودن واکسن های کووید-19 برای زنان باردار یا آنهایی که به نوزاد خود شیر می دهند، محدود هستند، اما مطالعات در این زمینه جریان دارند. حدود 80 هزار زن باردار در آمریکا واکسن دریافت کرده اند و بیش از چهار هزار زن زیر نظر بوده اند. نرخ عوارض جانبی در این افراد بالاتر از نرخ معمول نبوده است. در حال حاضر، پیرامون بی خطر بودن واکسن های کووید-19 برای زنانی که به نوازدان خود شیر می دهند داده خاصی وجود ندارد. با این وجود، واکسن های mRNA به نظر نمی رسد برای نوزادان شیرخوار خطری ایجاد کنند.

داده های خاصی درباره بی خطر بودن واکسن های کووید-19 برای افراد دارای سیستم ایمنی سرکوب شده به واسطه مصرف دارو یا بیماری مزمن وجود ندارد. اما افراد مبتلا به بیماری های خودایمنی یا آنهایی که دارای سیستم ایمنی سرکوب شده هستند، از دریافت واکسن کووید-19 مستثنی نمی شوند.

در حال حاضر، واکسنی به صورت گسترده برای کودکان استفاده نشده است. واکسن های mRNA در کودکانی در بازه سنی 12 تا 17 سال آزمایش شده اند. واکسن فایزر برای افراد بزرگ‌تر از 16 سال و واکسن مدرنا برای افراد بزرگ‌تر از 18 سال تایید شده اند.

کشورهای برتر در زمینه تولید واکسن کووید-19

شرکت ایرفینیتی (ارائه دهنده اطلاعات و تحلیل های علمی) داده های جدید درباره تولید جهانی واکسن کرونا تا سوم مارس 2021 را منتشر کرده است. شرکت های تولید کننده واکسن به سرعت در حال افزایش تولید خود هستند و فایزر با تولید 119 میلیون دوز بیشترین میزان واکسن را تولید کرده است که بالاتر از سینوواک با 91 میلیون دوز و آسترازنکا با 83 میلیون دوز قرار دارد.

در مجموع، حدود 413 میلیون دوز واکسن تا سوم مارس 2021 تولید شده اند.

برای مشاهده تصویر در اندازه بزرگ، آنرا در یک صفحه جدید باز کنید.(Open image in new tab)

شرح تصویر: تعداد دوز واکسن کووید-19 تولید شده توسط کشورها تا تاریخ سوم مارس 2021

چین: 141,624,000

آمریکا: 103,000,000

آلمان/بلژیک: 70,534,055

هند: 42,390,000

انگلیس: 12,200,000

هلند/بلژیک: 10,496,982

روسیه: 10,492,500

سوئیس: 5,462,338

کره جنوبی: 1,617,000

برزیل: 200,000

آفریقای جنوبی: 160,000

بزرگترین قراردادهای خرید واکسن کووید-19 توسط کشورها و مناطق

تا نهم مارس 2021، هند در مجموع خرید 2.2 میلیارد دوز واکسن از طریق قراردادهای مختلف را نهایی کرده است. اتحادیه اروپا توافق برای پیش خرید تقریبا 1.84 میلیارد دوز واکسن با تولیدکننده های مختلف را نهایی کرده است. این نمودار تعداد کل خرید تضمین شده توسط کشورها را نشان می دهد. این در شرایطی است که بیشتر این دوزها هنوز تولید و تحویل داده نشده اند.
گفتنی است بعد از این تاریخ، مقامات دولت ایران اعلام کردند که قرارداد خرید 90 میلیون دوز واکسن را منعقد کرده اند که چون بعد از نهم مارس بوده، در این جدول نیامده است.

شرح تصویر: کشورها و مناطق با بزرگترین قراردادهای خرید واکسن کووید-19 تا مارس 2021 (به میلیون دوز)

هند: 2,200 میلیون دوز

اتحادیه اروپا: 1,835 میلیون دوز

آمریکا: 1,210 میلیون دوز

کوواکس: 700 میلیون دوز

بریتانیا: 417 میلیون دوز

ژاپن: 314 میلیون دوز

اندونزی: 301 میلیون دوز

برزیل: 300 میلیون دوز

چین: 300 میلیون دوز

کانادا: 238 میلیون دوز

مکزیک: 211 میلیون دوز

روسیه: 160 میلیون دوز

بلوک آمریکای لاتین: 150 میلیون دوز

کره جنوبی: 130 میلیون دوز

استرالیا: 125 میلیون دوز

ترکیه: 105 میلیون دوز

پاکستان: 88 میلیون دوز

مالزی: 75 میلیون دوز

بلوک خاورمیانه: 75 میلیون دوز

ازبکستان: 70 میلیون دوز

فیلیپین: 67 میلیون دوز

تایلند: 63 میلیون دوز

مصر: 50 میلیون دوز

نپال: 50 میلیون دوز

دیگران: 369 میلیون دوز

 منبع: عصرایران