تحریم؛ درخشش یا خاموشی استارتاپ‌ها در ایران
این روزها که اثرات تحریم علیه ایران نه‌فقط در بخش سیاسی و اقتصادی بلکه در حوزه نوآوری و فناوری نمایان شده است، این سؤال پیش روی ماست که این شرایط، استارتاپ‌ها که بخشی از اکوسیستم نوآوری هستند را متضرر می‌کند یا موجب شکوفایی آن‌ها و خنثی کردن اثرات تحریم در کشور خواهد شد.
مجله آنلاین موبنا – استارت‌آپ یک کسب‌وکار جدید است، کسب‌وکاری که عموماً حول محور تکنولوژی شکل گرفته و پتانسیل رشد بالایی دارد، رویکرد و مفهومی است که کمتر از یک دهه وارد دنیای کارآفرینی شده است، ایران نیز در سال 92 در دولت یازدهم به این عرصه ورود کرده و توانسته در این زمینه فعالیت‌های خوبی نیز انجام دهد.
در این سال‌ها مرکز شتابدهی نوآوری، با هدف تقویت اکوسیستم کارآفرینی و شتابدهی به رشد استارتاپ‌های ایرانی فعالیت خود را با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و زیر نظر پارک فناوری پردیس آغاز کرده است.
هدف اصلی این مرکز، اجرای برنامه «استارتاپ ایران» به‌عنوان یک برنامه ملی (که در کشورهای دنیا با عنوان Startup Nation راه‌اندازی و هدایت می‌شود) در کشور است، این مرکز با مشارکت جدی و همکاری متقابل بخش دولتی و بخش خصوصی راه‌اندازی شده و در مدیریت آن، از ابزارها و تجربیات هر دو نهاد استفاده می‌شود، عمده مخاطبان این مرکز، متخصصان و صاحبان ایده و کارآفرینان هستند و قصد ایجاد یک استارتاپ یا آموختن روش تیم سازی را دارند.
مرکز شتابدهی نوآوری، با اجرای برنامه‌های متنوع، نسبت به ترویج فرهنگ و آموزه‌های کارآفرینی اقدام کرده و با استقبال غیر قابل پیش‌بینی جوانان کشور مواجه شده است، در همین راستا خبرنگار علمی ایرنا روز یکشنبه از «سید داوود متولی» کارشناس مرکز شتابدهی نوآوری و مسئول رویدادهای کارآفرینی به‌عنوان متولی حوزه فعالیت استارتاپ‌ها در خصوص اینکه آیا استارتاپ‌ها از اثرات تحریم متضرر می‌شوند یا می‌توانند کمی اثرات تحریم را خنثی کنند پرسید.
وی در پاسخ توضیح داد: اینکه تحریم‌ها چه تأثیری بر فعالیت استارتاپ‌ها دارد؟ در شرایط فعلی کشور شرایط استارتاپ‌ها به دو صورت است؛ برخی از آن‌ها رشد کرده و نیاز کشور را در شرایط بحران برطرف می‌کنند و برخی به‌واسطه این شرایط محدود شده و حتی تا مرگ استارتاپ پیش رفته‌اند.
متولی افزود: اگر بعضی از این استارتاپ‌ها در حوزه‌های خاص دفاعی یا تجهیزاتی که الآن در سازوکار حساس مملکت به آن نیاز دارند، فعالیت کنند تحریم‌ها، بازار این استارتاپ‌ها را گرم می‌کند، یعنی بر اساس تحریم‌ها محصولات و خدمات این حوزه درزمینه ساخت پهپادها، قطعات مخابراتی، بُردها و تراشه‌های خاص الکترونیکی به شرکت‌های داخلی داده نمی‌شود و ما مجبوریم خودمان بسازیم و دانش فنی می‌خواهد، درنتیجه متخصصان فنی وارد این حوزه شده و دستاوردهایی را با خود به دنبال دارند بنابراین بازار داغ و انحصاری می‌شود.
وی بیان کرد: از آن طرف در شرایط کنونی کشور مخاطب این استارتاپ‌ها، سازمان‌های خاص دفاعی می‌شوند و از آنجا که قرار نیست ما این محصولات را از جای دیگر بخریم، پس تحریم باعث رشد این استارتاپ‌ها و تأمین نیاز کشور می‌شود.
متولی گفت: از سوی دیگر محدود شدن دایره تحریم‌ها، فعالیت برخی از استارتاپ‌ها را دچار خلل کرده، به‌گونه‌ای که ما در کشور استارتاپ‌هایی داریم که لزوماً تکنولوژی‌محور نیستند، آن استارتآپ‌ها ممکن است در حوزه‌هایی فعالیت کنند که اصلاً تعریفشان بر اساس روابط با خارج از کشور تعریف می‌شود و یا در زمینه‌های تبلیغاتی یا گردشگری فعالیت می‌کنند.
وی ادامه داد: به‌طور طبیعی، تحریم‌ها موجب افت توریست خارجی و نیز اُفت درآمد دلاری استارتاپ‌های فعال در این عرصه می‌شود، قطعاً این استارتاپ دیگر نمی‌تواند مثل قبل در حوزه بین‌المللی ارتباط و سازوکار مالی داشته باشد، خیلی دیگر از این موارد باعث می‌شود این استارتاپ با مشکل مواجه شوند و اگر قدرتش را نداشته باشد حتی شکست بخورند.
متولی گفت: نتیجه‌ای که می‌توان گرفت اینکه تحریم بر فعالیت استارتاپ‌ها بر اساس حوزه فعالیت آن‌ها اثر می‌گذارد، یک سری از حوزه‌ها قطعاً با تحریم و داستان‌هایی که روبه‌رو هستیم به مرگ خود نزدیک می‌شوند، چون استارتاپ نوپا است و شرکت بلوغ‌یافته نیست، اگر از همان ابتدا یک مانعی این‌چنینی جلوی پای آن باشد نمی‌تواند از پس آن بربیاید.
وی یادآور شد: بعضی از استارتاپ‌ها برعکس به این صورت هستند که عملکرد آن‌ها در شرایط تحریم مثبت می‌شود، استارتاپ های خدماتی در داخل کشور بازار خوبی پیدا می‌کنند، مثلاً اسنپ جزو استارتاپ‌های خدماتی است که تحریم باعث رشد آن شده است، چون ما مدل جهانی اسنپ را با نام «اوبر» داریم، اگر ما در مدل جهانی بودیم همان اوبر به ما خدمات می‌داد اما وقتی ما تحریم هستیم یک مدل از آن بومی‌سازی شده است، پس این به نفع اسنپ یا تپسی است.
وی گفت: همچنین در خصوص دیجی کالا، ما الآن در دنیا معروف‌ترین مارکتی که به‌صورت مجازی داریم، آمازون است، قطعاً وقتی به دلیل تحریم با آمازون ارتباط نداریم و نمی‌توانیم تراکنش مالی داشته باشیم و چیزهایی بخریم، از آن طرف فروشگاه مجازی مثل دیجی کالا به‌راحتی می‌توانند موفق باشند، یا مثلاً آپارات، استارتاپی است که خیلی استفاده می‌کنیم مدل خارجی آن یوتیوب هست، چون در دسترسی به یوتیوب تحریم هستیم و نمی‌توانیم سازوکار داشته باشیم، استارتاپی مثل آپارات استقبال شده و همه به سمت آن رفتند بنابراین تحریم به این استارتاپ کمک کرده و موجب درخشش آن شده است.
این فعال حوزه کارآفرینی تصریح کرد: اما نکته‌هایی وجود دارد که بینابین است، بعضی از این تحریم‌ها اساس کار استارتاپ‌ها را تحت شعاع قرار می‌دهد یعنی وقتی تحریم به مرحله‌ای برسد که در بحث اینترنت یا فیلترینگ تأثیر بگذارد با اینکه به نفع استارتاپ‌های اینترنتی شده است اما باز این نوع استارتاپ ضرر می‌کند، به این صورت که دسترسی کاربر به آن محدود می‌شود به خاطر اینکه مستقیماً فیلترینگ بر فعالیت آن اثرگذار است.
وی درخصوص استارتاپ‌های حوزه مالی و بانکی که از آن‌ها به «فین تک» یاد می‌شود، گفت: استارتاپ‌هایی که تراکنش‌های این‌چنینی دارند قطعاً با این تحریم‌ها دچار مشکل می‌شوند و چون تکنولوژی را خودمان نداریم حتماً باید یک زیرساخت ایرانی داشته باشند.
متولی افزود: از سوی دیگر نوآوری‌های جدید از قبیل بلک چِین که نوعی فعالیت مالی است که مبتنی بر روابط با دیگر کشورهاست و چون تحت شعاع تحریم قرار می‌گیرد، در نطفه خفه می‌شود و شما نمی‌توانی پا به پای دنیا جلو بروی، در حوزه‌های نوآوری مهم است که با کشورهای دیگر در تعامل باشیم هم دانش آن‌ها را و هم سرمایه‌شان را داشته باشیم، وقتی ورودی بسته می‌شود، عملاً ما متوقف می‌شویم و نمی‌توانیم با تکنولوژی روز جلو برویم.
مسئول رویدادهای کارآفرینی مرکز شتابدهی نوآوری در خصوص اینکه دولت چه کمکی و خدماتی به استارتاپ‌ها می‌تواند بدهد گفت: بهترین کاری که می‌تواند دولت انجام دهد تلاش در این جهت است که تحریم‌ها در بعضی از زمینه‌ها برداشته شود البته این بخش جزو سیاست‌های کلان کشور است و نمی‌شود در آن ورود کرد.
وی گفت: در صورت ماندگار بودن شرایط تحریم، دولت باید همکاری با کشورهای منطقه را تقویت کند که تبادل تجربه و تکنولوژی صورت گیرد و این کار به رونق بازار استارتاپ‌ها منجر شود.
متولی راه‌اندازی مرکز شتابدهی نوآوری را یکی از اقدامات مفید دولت در زمینه ساماندهی و توجه به استارتاپ‌ها برشمرد و گفت:
اما هنوز رسمیت کامل خود را پیدا نکرده‌ایم، ما جایی برای این اکوسیستم استارتاپی نداریم، ایجاد این مرکز تفکر خوبی بوده ولی ما برای استارتاپ‌ها هنوز به‌طور واحد مرجعی نداریم، این سؤال هست که سازوکار دولتی استارتاپ‌ها کجاست؟ آیا سازوکار استارتاپ‌ها در دست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت علوم، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یا نهادی بالادست آن‌هاست.
وی بیان کرد: امروزه در یک بخش‌هایی، وزارت ارتباطات خود را متولی استارتاپ‌ها به لحاظ تکنولوژی مخابرات و فیلترینگ می‌داند، در یک بخشی به لحاظ فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری خود را متولی آن اعلام می‌کند، ما مشکلاتی داریم آن‌قدر این زمینه کسب‌وکار جدید و نو است که هنوز قانون و قوانین مربوط به آن مشخص نیست.
متولی با اعلام مخالفت خود با ایجاد قوانین دست و پاگیر برای استارتاپ‌ها، گفت: سیستم استارتاپی سیستم چابکی است و اساساً نباید بروکراسی با آن‌ها همراه باشد اما خلأ قانونی دارند، حتی برخی نمایندگان مجلس ما به مسائل استارتاپ واقف نیستند و آن را با شرکت، یکی می‌دانند و همین موضوع باعث می‌شود تصور کنند که استارتاپ باید بیمه و مالیات بپردازد و این امر، موجب نابودی استارتاپ می‌شود، باید کمیته‌ای در این زمینه تشکیل شود و پس از جمع‌بندی، قوانین به‌روز را تصویب کنند.
وی افزود: در زمینه مباحث حقوقی استارتاپ‌ها، نحوه سرمایه‌گذاری شتاب‌دهنده‌ها در استارتاپ‌ها، نحوه محاسبه بیمه و مالیات استارتاپ‌ها به شدت خلأ داریم، استارتاپ خودش را ثبت نمی‌کند، آیا سازمان ثبت شرکت‌ها آن را به رسمیت می‌شناسد، آیا سازمان بیمه حاضر هستند برای جوانان استارتاپی بیمه رد کنند قبل اینکه خود را ثبت کرده باشد، در این شرایط استارتاپ نابود می‌شود.
کارشناس مرکز شتابدهی نوآوری افزود: بزرگترین عارضه‌ای که دولت در زمینه استارتاپ‌ها دارد و باید سریع حل کند اگر وارد اکوسیستم استارتاپی شده باید بروکراسی را از بدنه خود کم کند چرا که بدنه چابک استارتاپ، نمی‌تواند با فرهنگ کارمندی که از 8 صبح تا 4 بعدازظهر پاسخگوست، ارتباط برقرار کند.
متولی تأکید کرد: قوانین اداری ما نیز در این اکوسیستم باید به‌روز شود، قوانین مربوط به 50 سال گذشته با این فضای جدید منطبق نیست، برای همگامی با تکنولوژی دنیا باید هم قوانین خود را به‌روز و هم نیروی کار را به لحاظ مالی حمایت کنیم.
وی افزود: این موارد ضعف‌های داخلی ما است و ربط چندانی به تحریم ندارد و با اصلاح نقص‌ها اثر تحریم‌ها کمتر خواهد شد.
منبع: ایرنا
