«ایفای نقش» روشی برای مدیریت ایده‌ها در یک گروه!
ایفای نقش ابزاری قوی، مفرح و از همه مهم‌تر بسیار موثر در آموزش، آزمون‌وخطای ایده‌های مختلف و همچنین آماده‌سازی افراد برای شرایط پیش‌بینی‌نشده است. اصلی‌ترین مزیت این روش، جلب مشارکت تمام اعضای یک تیم و تشویق آنها به بررسی ایده‌های خود خواهد بود.
مجله آنلاین موبنا – استفاده از متد ایفای نقش به‌خصوص در آموزش سابقه‌ای طولانی دارد و مفهومی جدید نیست. برای مثال فرصت دهی معلم زبان انگلیسی به دانش آموزان برای “ایفای نقش معلم و تدریس به همکلاسی‌های خود” نمونه‌ای کامل از ایفای نقش محسوب می‌شود. بدین ترتیب دانش‌آموز در شرایطی غیرقابل‌پیش‌بینی و متفاوت، به یادگیری زبان انگلیسی خواهد پرداخت.
ایفای نقش نوعی اجرای نمایشی است که در آن ابتدا یک موقعیت خاص برای تمام اعضای حاضر تعریف می‌شود. سپس دو و یا تعداد بیشتری از افراد، به اجرای نقش‌هایی مرتبط با شرایط موردنظر خواهند پرداخت. درست مانند برگزاری یک تئاتر با بازیگران آماتور!
ایفای نقش حالتی از داستان‌پردازی است و برای آن‌که تبدیل به یک ابزار آموزشی موفق شود، به دو عنصر مهم نیاز خواهد داشت. پیش از هر چیزی نیاز اساسی به برنامه‌ریزی و تنظیم یک هدف مشخص احساس می‌شود. برای مثال اگر قرار است از ایفای نقش برای تمرین مهارت‌های مذاکره استفاده شود، هدف نیز فروش حداکثری جدیدترین محصول کسب‌وکار خواهد بود. عنصر دوم لزوم وجود مقداری تضاد و کشمکش در جریان ایفای نقش است. درواقع هر یک از طرفین برای دستیابی به هدف خود باید تااندازه‌ای تلاش کنند. برای مثال ممکن است بودجه مشتری کمتر از پایین‌ترین قیمت پیشنهادی فروشنده باشد. در این شرایط ایفای نقش نیازمند استفاده از راهکارهای خلاقانه برای حل مسئله خواهد بود.
معمولا مدیران کم‌تجربه، اعضای تیم خود را بدون انتخاب هیچ‌گونه هدف واضحی تشویق به مشارکت در ایفای نقش می‌کنند. به‌سادگی می‌توان دریافت که چرا این‌گونه تمرین‌ها نه‌تنها نتیجه مطلوبی به همراه ندارند، بلکه قادر به جلب نظر اعضا برای تکرار بازی نیز نیستند. موضوع در درجه اول “هدف سازی” است.
آموزش ازجمله اصلی‌ترین کاربردهای ایفای نقش است. هر نقش و مسئولیتی که در یک کسب‌وکار نیازمند برقراری ارتباط با همکاران، مشتریان و یا سهام‌داران باشد، با استفاده از این متد به‌راحتی آموخته خواهد شد. به‌طورکلی توصیه می‌شود که ایفای نقش برای یادگیری هر موردی دومرتبه تکرار شود. در مرحله اول توجه اعضا بر یادگیری متمرکز می‌شود. این در حالی است که طی مرحله دوم اطلاعات آموخته‌شده، مورد آزمایش و بررسی قرار می‌گیرند.
اغلب جلسات آموزشی به‌ویژه در کسب‌وکارهای مختلف، بر شرایط قابل پیش‌بینی مانند فروش، برقراری ارتباط، مدیریت افراد و یا خدمات مشتریان مانور می‌دهند. این در حالی است که کسب‌وکار نیز بخشی از زندگی محسوب می‌شود و زندگی معمولا روندی پیش‌بینی پذیر نیست. ازاین‌رو مهارت‌های خلاقانه خاصی برای رویارویی با موقعیت‌های پیش‌بینی‌نشده نیاز خواهد بود. برای این منظور باید در سناریونویسی ایفای نقش مقداری خلاق بود، باید تمامی احتمالات را در نظر گرفت و خود را برای آنها آماده کرد. برای مثال حتی می‌توان حمله آدم فضایی‌ها را نیز متصور شد و به ایفای نقش در شرایطی کاملا خارج از انتظار پرداخت.
یکی دیگر از کاربردهای متد ایفای نقش، آزمون‌وخطای ایده‌های پیشنهادی به شمار می‌رود. ممکن است یک ایده در نگاه اول بسیار جالب و مفید به نظر برسد اما پس از اجرای آن در قالب ایفای نقش، نتیجه‌ای عکس دهد. آیا باید این ایده را به‌طورکلی حذف کرد؟ قطعا خیر. این شکست دلیل بر عدم کارایی ایده موردنظر نخواهد بود، بلکه نشان‌گر نیاز آن به اصلاح و تغییر برای هماهنگی بیشتر با شرایط زندگی واقعی است. بدین ترتیب می‌توان از تکنیک ایفای نقش برای بررسی ایده‌های مفهومی، ایده‌هایی که شامل روابط انسانی هستند و همچنین آزمایش یک محصول خاص استفاده کرد. هنگام استفاده از متد ایفای نقش، می‌توان به ریزه‌کاری‌های مهمی در راستای تقویت و تغییر یک محصول دست یافت. این تمرین اعضای یک تیم کاری را با چالش‌های پیش روی معرفی محصول و یا ایده‌ای جدید روبه‌رو خواهد کرد.
قراردهی اعضای تیم در یک اتاق و درخواست مشارکت در متد ایفای نقش نه‌تنها گیج‌کننده خواهد بود، بلکه نتیجه جالبی نیز به دست نمی‌دهد. برای آن‌که بتوان ایفای نقش را به‌گونه‌ای موثر تجربه کرد، نیاز به مقداری آماده‌سازی خواهد بود. تهیه برنامه‌ای کامل در این خصوص اهمیت زیادی دارد. در این ایفای نقش به دنبال چه اهدافی هستید؟ کشمکش اصلی چه چیزی خواهد بود؟ چگونه می‌توان نتایج را بررسی کرد؟
سه روش کلی برای اجرای ایفای نقش به‌گونه‌ای سازمان‌یافته وجود دارد:
- در ابتدا و پیش از اجرای اصلی، اعضای تیم به گروه‌های دو نفره تقسیم می‌شوند. پس از معرفی هر نقش، نوبت به تمرین اعضای گروه‌های دو نفره با یکدیگر خواهد رسید. یک نفر نیز به‌عنوان مدیر جلسه، روند کار را بررسی می‌کند. استفاده از این ساختار برای تیم‌هایی که هدف اصلی آنها تمرین تکنیکی جدید است، توصیه می‌شود.
- از دو داوطلب درخواست می‌شود که ایفای نقش را در مقابل دیگر اعضای گروه اجرا کنند. پس‌ازآن همه افراد در ارائه ایده‌های خود پیرامون نقش‌های اجراشده مشارکت خواهند کرد. این مدل برای زمانی که قرار است چندین ایفای نقش کوتاه برای یک سناریو و یا همچنین چندین سناریو اجرا شوند، موثر خواهد بود.
- در روش سوم تمام اعضای گروه به دو تیم تقسیم می‌شوند. هر تیم در خصوص نقش‌ها و استراتژی‌های پیشنهادی برای اجرای سناریوی موردنظر به تبادل اطلاعات خواهند پرداخت. هنگام ایفای نقش‌ها نیز افراد فعال می‌توانند از دیگر اعضای تیم خود کمک بگیرند. پس‌ازآن، نتایج به بحث و داوری گذاشته می‌شود. این رویکرد برای زمانی مناسب است که تیم با یک وضعیت پیچیده روبه‌رو باشد.
در تکنیک ایفای نقش، توضیح کامل سناریوی موردنظر به اعضای تیم توسط مدیر مجموعه (و یا حتی فردی که مسئول برگزاری جلسه است) و انگیزه بخشی به آنها اهمیت زیادی خواهد داشت. گام بعدی طرح پرسش‌های مرتبط از اعضا است تا اطمینان حاصل شود که دستور کار ایفای نقش را به‌درستی دریافت کرده‌اند. بدین ترتیب می‌توان گفت که روند تفهیم نقش هر یک از طرفین باید به‌گونه‌ای کاملا اصولی صورت گیرد تا بتوان انتظار نتایجی سازنده را داشت.
یکی از بارزترین مثال‌های استفاده از تکنیک ایفای نقش، روابط کسب‌وکار با مشتریان خواهد بود. برای نمونه یک کسب‌وکار در راستای فروش محصول جدید خود، حداقل هزینه 500 دلار را مشخص کرده است و به‌هیچ‌عنوان حاضر نیست که از این رقم پایین‌تر بیاید. در مقابل خریدار نیز یقینا بودجه‌ای بالاتر از 400 دلار دارد اما وی نیز راضی به پرداخت 500 دلار نمی‌شود. این مشکل تنها با مذاکره در مورد مبلغ فروش حل نخواهد شد و نیاز به تکیه‌بر رویکردهایی خلاقانه دارد. ایفای نقش می‌تواند در این زمینه بسیار راه گشا باشد. اگر اعضای یک تیم کاری پیش از آن‌که در شرایطی مشابه قرار بگیرند روش‌های مبتکرانه احتمالی را تمرین کنند، مشکلات در واقعیت نیز با سهولت بیشتری رفع خواهند شد.
استفاده از سناریوهای آسان در تکنیک ایفای نقش که با صرف کمترین انرژی ممکن پیش می‌روند، نمی‌تواند به‌گونه‌ای موثر انگیزه افراد را برای جلب مشارکت آنها بالا ببرد. هرچه ایفای نقش اعضای دخیل در آن را بیشتر به چالش بکشاند، نتیجه مطلوب‌تری نیز به دست خواهد داد.
اگر ایفای نقش با همکاری چندین نفر از اعضای یک تیم کاری در مقابل چشمان مابقی افراد به نمایش در می‌آید، تنها اعضای فعال در روند بازی باید از تمامی اطلاعات سناریو مطلع باشند. این رویکرد سبب می‌شود که در انتهای بازی، ناظرین با استدلالی بهتر و البته بدون هرگونه پیش‌داوری در مورد شرایط حاکم بر کسب‌وکار عقیده خود را ابراز کنند. درواقع آنالیز و بررسی انتهایی درست مانند اجرای صحیح هرکدام از نقش‌ها، از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود چراکه منتج به آشکار شدن نقاط ضعف، مشکلات و همچنین ارائه بهترین راه‌حل‌های ممکن می‌شود.
ممکن است متد ایفای نقش برای کسانی که تنها یک تماشاچی هستند، بسیار آسان به نظر برسد. اما باید توجه داشت که این تکنیک بدون آماده‌سازی و تمرین تفکر خلاقانه بی‌معنی خواهد بود. طراحی حرفه‌ای سناریوها و کشمکش‌های لازم برای افزایش جذابیت کار، خود نوعی مهارت ارزشمند محسوب می‌شوند.
تکنیک ایفای نقش از نظر سرعت روشی نسبتا سریع، از منظر سبک متدی بر پایه اصول روانشناسی و از دیدگاه مشارکت اعضا نیز تکنیکی کاملا گروهی به شمار می‌رود.
