اینترنت؛ فرصت‌ها و تهدیدها
انسان سرشار از ظرفیت‌های مثبت و منفی است. عادت می‌کند، فریب می‌خورد، آموزش می‌بیند، تربیت می‌شود، گاهی اوج می‌گیرد و زمانی سقوط می‌کند و گرفتار تبلیغات، بمباران نادرست خبری می‌شود.
موبنا – پیشرفت تکنولوژی در کشورهای درحال‌توسعه و هجوم انواع وسایل ارتباط جمعی و اینترنت در قرن ۲۱ و بی‌بهرگی از سواد رسانه‌ای باعث بروز مشکلات بزرگی در این کشورها شده است که در این مقاله به گوشه‌ای از آنها اشاره می‌شود.
“اطلاعات”
اینترنت سامانه‌ای جهانی از شبکه‌های رایانه‌ای به‌هم‌پیوسته است که از پروتکلِ «مجموعه پروتکل اینترنت» برای ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. به عبارت دیگر اینترنت، شبکهٔ شبکه‌ها است که از میلیون‌ها شبکه خصوصی، عمومی، دانشگاهی، تجاری و دولتی در اندازه‌های محلی و کوچک تا جهانی و بسیار بزرگ تشکیل‌شده است که با آرایه وسیعی از فناوری‌های الکترونیکی و نوری به هم متصل شده‌اند. اینترنت دربرگیرنده منابع اطلاعاتی و خدمات گسترده‌ای است که برجسته‌ترین آنها وب جهان‌گستر و رایانامه هستند.
“تاریخچه اینترنت”
شروع تاریخچه اینترنت به سال ۱۹۵۷ برمی‌گردد. زمانی که اتحاد جماهیر شوروی موشکی با نام «اسپونیک» را به فضا می‌فرستد و نشان می‌دهد دارای قدرتی است که می‌تواند شبکه‌های ارتباطی آمریکا را توسط موشک‌های بالستیک خود از بین ببرد، آمریکایی‌ها در پاسخگویی به این اقدام روس‌ها, موسسه پروژه‌های تحقیقی پیشرفته “ARPA”را به‌وجود آوردند.
هدف از تأسیس چنین موسسه‌ای پژوهش و آزمایش برای پیدا کردن روشی بود که بتوان از طریق خطوط تلفنی, کامپیوترها را به هم مرتبط نمود. به طوری که چندین کاربر بتوانند از یک خط ارتباطی مشترک استفاده کنند. در اصل شبکه‌ای بسازند که در آن داده‌ها به صورت اتوماتیک بین مبدأ و مقصد حتی در صورت از بین رفتن بخشی از مسیرها جابه‌جا و منتقل شوند.
در اصل هدف “Arpa” ایجاد یک شبکه اینترنتی نبود و فقط یک اقدام احتیاطی در مقابل حمله احتمالی موشک‌های اتمی دوربرد بود. هرچند اکثر دانش امروزی ما درباره شبکه به‌طور مستقیم از طرح “آرپانت” گرفته‌شده است.
بنابراین، از لحاظ روان شناسی اینترنت دو حوزه کلی را دربر می‌گیرد:
1) کارکردها و پی آمدهای مثبت؛
2) کارکردها و پی آمدهای منفی؛
” کارکردهای مثبت اینترنت”
در جنبه‌های مثبت، اینترنت جزء جدایی‌ناپذیر نهادهای اجتماعی، سیاسی، آموزشی، اقتصادی و خانوادگی به شمار می‌آید. کارکردهای مثبت اینترنت را می‌توان در چند محور طبقه‌بندی کرد:
الف) توسعه اقتصادی: اینترنت، هزاران شغل برای کارکنان صنایع رسانه‌ای فراهم ساخته و به صورت غیرمستقیم، برای میلیون‌ها خانواده دیگر شرایطی فراهم آورده است که زندگی خود را از طریق فعالیت‌های مربوط به اینترنت تأمین کنند.
ب) رشد فرهنگی: هرچه گردش اطلاعات در جامعه بیشتر باشد، به همان اندازه جامعه فعال‌تر می‌شود و خلاقیت‌ها بیشتر می‌گردد. اینترنت به سبب نقش ویژه‌ای که در انتقال و انتشار فرهنگ‌ها دارد، می‌تواند به رشد و اعتلای هرچه بیشتر فرهنگی در جامعه بینجامد.
ج) همگرایی اجتماعی: اینترنت از منظر روان‌شناسی اجتماعی، به ایجاد فضای سالمی برای گفت‌وگو، ایجاد رابطه بین کشورها و درنتیجه، کاهش تنش‌های فرهنگی و هم گرایی اجتماعی کمک می‌کند. در این حالت، به تعبیر لرنر در جوامع انسانی، پدیده‌ای به نام «همدلی» شکل می‌گیرد.
“کارکردها و پیامدهای منفی”
- تبدیل اینترنت به ارزش
امروزه با تعابیری همچون «اینترنت، جزء لاینفک زندگی انسان است» و «به کسی که اینترنت بلد نباشد، بی‌سواد می‌گویند» و «دنیا، دنیای اینترنت و کامپیوتر است» روبه‌رو هستیم. هرچند این عبارات به‌نوعی بیانگر عمومی شدن اینترنت هستند، اما ناخواسته جامعه را به سمتی سوق می‌دهند که سرانجام ابزاری همچون اینترنت را به عنوان یک ارزش بپذیرد.
این‌گونه رفتار با اینترنت، به جای این‌که فرد نیازمند به آن را با آن درگیر سازد، نوعی احساس نیاز کاذب در وی به وجود می‌آورد. بنابراین، افرادی که شاید مخاطب واقعی این رسانه نباشند نیز جذب حواشی آن می‌شوند و درنتیجه به شخصیت و ساختار فکری و رفتارها و کنش‌های اجتماعی آنان لطمه وارد می‌شود.
- افشای اسرار شخصی
محققان بر این باورند که یکی از کارکردهای روانی اینترنت، این است که ترس‌های معمول در تعاملات اجتماعی را از بین می‌برد و به همین دلیل، افراد در ارتباطات اینترنتی به عدم بازداری شخصی و خودافشاگری برای ایجاد صمیمیت دچار می‌شوند. گمنام بودن کاربر اینترنت، یکی دیگر از دلایلی است که امکان خودافشاگری را در اینترنت، افزایش می‌دهد؛ اما واقعیت این است که همواره کسانی هستند که قصد دارند با به دست آوردن اطلاعات شخصی، از این اسرار سوءاستفاده می‌کنند. با یک جست‌وجوی مختصر در اینترنت، متوجه حجم بسیار زیادی از افراد می‌شویم که به علت اعتماد به دیگران و افشای اسرار شخصی‌شان، نه در زندگی مجازی بلکه در زندگی واقعی هم دچار مشکل شده‌اند.
“اعتیاد اینترنتی”
تغییر سبک زندگی، به منظور مصرف زمان بیشتر در اینترنت، پرهیز از فعالیت‌های مهم زندگی به منظور صرف وقت بیشتر در اینترنت، کاهش روابط اجتماعی، نادیده گرفتن خانواده و دوستان و مشکلات مالی و تحصیلی، برخی از پیامدهایی هستند که در انتظار معتادان اینترنتی هستند.
همچنین افراد معتاد به اینترنت، کم رو، خجالتی، دارای مشکلات خواب، تحصیلی، تنهایی و جسمی، دارای اضطراب و افسردگی و مبتلا به خودبیمارپنداری، حساسیت فردی و پرخاش گری هستند.
تحلیل
هدف از استفاده از شبکه‌های اجتماعی جلوگیری از اتلاف وقت، استفاده از شبکه‌ها و سرعت در ارتباطات برای فواصل دور و کیفیت بخشیدن به ارتباطات است. همچنین اینترنت و شبکه‌های مجازی تأثیرات مهمی را بر میزان و کیفیت مشارکت‌های اجتماعی در جوامع مختلف گذاشته‌اند و فرصت‌های شغلی فراوانی نیز بوجود آورده‌اند تا افراد خلاق و نوآور بتوانند کسب درآمد کنند. ازآنجاکه این شبکه‌ها محل تجمع میلیونی و حتی میلیاردی کاربران اینترنت هستند، آگاهی‌های عمومی نیز ساده‌تر و بسیار کم‌هزینه‌تر و باکیفیتی بیش از پیش قابل اطلاع‌رسانی هستند؛ اما آسیب‌های ناشی از استفاده ناصحیح این شبکه‌ها امروزه به‌طور چشمگیری در جوامع دیده می‌شود. تسهیل نفوذ به حریم خصوصی خانواده‌ها، شکست‌های عاطفی که باعث مرگ تدریجی افراد و از بین رفتن روح و سرزندگی جامعه می‌شوند. این‌ها مشکلاتی هستند که شبکه‌های اجتماعی دربُعد اجتماعی در پی آورده‌اند. مشکلات فردی نیز در اثر استفاده کنترل نشده از شبکه‌های اجتماعی بوجود می‌آیند که می‌توان به آسیب‌های بینایی افراد، بر هم خوردن نظم خواب و برنامه‌ی روزمره، کاهش توانایی‌های ذهنی آنان اشاره کرد. در این مقاله ضمن برجسته ساختن اهمیت استفاده درست از اینترنت و نکات مثبت و منفی استفاده از آن موردبررسی قرارگرفته است.
نتیجه‌گیری
در سال‌های گذشته کامپیوتر و اینترنت کم‌کم جای تلویزیون را گرفته است و احتمال دارد که در آینده‌ای نزدیک نقش بیشتری نسبت به تلویزیون را در زندگی کودکان و نوجوانان ایفا کند، در صورتی که اگر داشتن سواد رسانه‌ای در خانواده‌ها که جامعه‌ای کوچک و مهم برای کودکان و نوجوانان هستند، نهادینه شود و تلاش کنند که از این فناوری صحیح استفاده کنند اثرات مثبتی دارد درحالی‌که تحقیقات نشان‌دهنده خطراتی ناشی از کاربرد بی‌رویه و غلط از آن است که تمامی کاربران بویژه کودکان را تهدید می‌کند. قبل از استفاده از کامپیوتر و مهم‌تر از آن اینترنت مسایلی که در ذیل آمده را پیشنهاد می‌کنم:
- آشنا شدن والدین با کامپیوتر و رفتن به دوره‌های آموزشی در این زمینه و صحبت با کودکان در مورد خطراتی که آنها را تهدید می‌کند.
- قرار دادن کامپیوتر درجایی از منزل که بتوانند فعالیت‌های کودکان و نوجوانان را ببینند.
- محدود کردن زمان استفاده از کامپیوتر و شبکه‌های مجازی بخصوص اگر رابطه آنها با خانواده کمرنگ شده باشد.
- جلوگیری ازمشاهده محتویات نامناسب بعضی از شبکه‌ها و کانال‌ها.
- برنامه‌های متناسب با سن کودک خود انتخاب و برای آنها تهیه کنند.
- شرایط و حس و حال فضای خانواده شاد و مناسب باشد تا کودک و نوجوان تشویق شوند تا بیشتر در کنار خانواده باشند.
در این مقاله قصد ندارم با افرادی که با تکنولوژی سرسختانه مخالفت می‌کنند، همدلی داشته باشم؛ اما نباید واقعیت‌ها را نادیده گرفت. درحالی‌که می‌توان بهترین استفاده‌ها را از شبکه‌های اجتماعی به عمل آورد و از امکانات فراوانی که این تکنولوژی در اختیار ما قرار داده است، استفاده بهینه کرد.
نویسنده: مژگان بیدکی
