بررسی ابعاد و پیامدهای «شبکه‌های اجتماعی موبایلی»

این همایش در حالی در دانشکده علوم ارتباطات علامه‌طباطبایی برگزار شد که مشکلات فنی ایجادشده در شبکه اجتماعی وایبر، مخاطبان این رسانه مجازی را درگیر خود کرده است. دکتر مهدی منتظرقائم، عضو گروه ارتباطات دانشگاه تهران، شروع‌کننده همایش بود. او با اشاره به ارتباطات چهره‌به‌چهره انسان‌ها پیش از به‌وجودآمدن تکنولوژی‌های ارتباطی گفت: «شبکه‌های اجتماعی جدید دوباره باعث ارتباط چهره‌به‌چهره و بازگشت به شناخت رودررو، داشتن اراده و اختیار شده است». منتظرقائم گفت: «برعکس رسانه‌های سنتی، در شبکه‌های اجتماعی روابط از پایین به بالا و به صورت افقی تعریف می‌شود». او شبکه‌های اجتماعی را به دو دسته شبکه‌های اینترنتی و موبایلی تقسیم کرد و گفت: «شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و توییتر ادامه چاپ و نشر هستند و بیشتر بر فرهنگ اثرگذارند اما شبکه‌های موبایلی مانند وایبر و واتس‌اپ به‌دلیل نداشتن فضای شخصی بیشتر ادامه مراودات روزمره هستند که امکان آرشیو هم در آنها وجود ندارد». این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه آسیب‌های اجتماعی در جامعه وجود دارد، گفت: «به عقیده من تکنولوژی، این آسیب‌ها را نشان می‌دهد که مهم‌ترین آنها «عدم استناد و ارجاع»، «فقدان تخصیص وقت» و «فرهنگ تعارف‌کردن» در این فضای مجازی است». او در پایان با اشاره به اینکه شبکه‌های اجتماعی در میان‌مدت باعث بروز این آسیب‌ها خواهد شد، راه‌حل برون‌رفت از آسیب‌ها را شناخت فضا دانست تا بتوانیم ریشه‌های رفتاری را شناخته و راه‌حل‌هایی عملی و نظری در مقابل آن ارائه کنیم.  بعد از صحبت‌های منتظرقائم، میزگردی  برگزار شد. اولین سخنران، دکتر هادی خانیکی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبایی، بود. او گفت: «شبکه‌های اجتماعی موجب شده‌اند تا جمعه‌بازارهای قدیم دوباره شکل بگیرند؛ یعنی یک نفر، هم تولید کند هم به جذب مشتری بپردازد و هم بفروشد». خانیکی ادامه داد: «ما به هر پدیده جدید با نگاهی تهدیدانگارانه نگاه می‌کنیم، نه تغییرانگارانه، در حالی که واقعیت این است که بازارهای جدیدی توسط این گوشی‌های هوشمند در حال شکل‌گیری است و به نظر می‌رسد دیگر نمی‌توان تجارتی را خارج از این بازار درنظر گرفت.» خانیکی همچنین با اشاره به‌سرعت زیاد رشد این تکنولوژی گفت: «نکته دیگر که باید به آن توجه کرد، این است که این شبکه‌های اجتماعی مجازی بر فضای فرهنگی ما تأثیر‌گذار هستند؛ چراکه زودبازده هستند و معطوف به نتیجه.» پس از او، دکتر محمود شهابی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی علامه، سخنان خود را با این سؤال که این ویژگی شبکه‌های ارتباطی موبایلی که تحت عنوان تقویت روابط درون‌گروهی مطرح می‌شود، چه پیامدی را ممکن است به همراه داشته باشد؟ آغاز کرد. او ادامه داد: «می‌توان گفت ارتباطات موبایلی ممکن است موجب ازدست‌رفتن سرمایه اجتماعی شوند. برخی از تحقیقات در کشورهای دیگر نشان می‌دهد استفاده از شبکه‌های اجتماعی باعث فرسایش سرمایه اجتماعی می‌شود.» شهابی با تأکید بر اینکه باید دید آیا اجتماعات مجازی کمکی به شکل‌گیری فرهنگ تسامح می‌کند یا نه، گفت: «شاید شبکه‌های مجازی تمرینی باشند برای این موضوع؛ اما آنچه در چند سال اخیر شاهد آن هستیم، مانند حمله فیس‌بوکی به یک فوتبالیست یا حمله در اینستاگرام به یک هنرپیشه و… نشان‌دهنده آن است که شبکه‌های اجتماعی مجازی ما نتوانسته‌اند فرهنگ سیاسی مبتنی بر دموکراسی و جامعه مدنی را تمرین کنند». این استاد دانشگاه همچنین تأکید کرد: «البته من به نگاه به هراس اخلاقی و توطئه‌نگری اعتقاد چندانی ندارم، چراکه ما این تجربه را قبلا داشتیم و جواب نگرفته‌ایم و شاید اگر این شبکه‌های اجتماعی وجود نداشتند هرگز متوجه وخامت وضعیت اجتماعی موجود نمی‌شدیم و همچنان خیال می‌کردیم که ما امت برگزیده هستیم». در ادامه این میزگرد دکتر گیویان، عضو هیأت علمی دانشکده صداوسیما، گفت: من در پدیده موبایل به هیچ‌وجه چیز هراس‌انگیزی نمی‌بینم و آن چیزی نیست جز وسیله‌ای برای صدا‌دارکردن فرهنگ». گیویان با اشاره به اینکه اتفاقی که از طریق موبایل در حال افتادن است چیزی نیست جز رسمیت‌بخشیدن به تعدد کامیونیتی‌ها و جوامع با گرایش‌های مختلف، گفت: «چرا باید از ارتباط گروه‌های مختلف اجتماعی نگران شد؟» . گیویان در پایان با اشاره به اینکه ما در بنیان با پدیده فرار برخی از اقتدارات از بالا به پایین مواجه هستیم، گفت: «ما باید به سمت فهم معنای این پدیده‌ها و معنای شکل‌گیری این جوامع کوچک پیش برویم.» در پایان این همایش دکتر یونس شکرخواه، عضو هیأت علمی مطالعات جهان دانشگاه تهران با اشاره به این نکته که چندان نمی‌شود برای فضای مجازی نظریه‌سازی کرد، گفت: «باید در این فضا بود و به آن فرصت داد تا دید در آن چه می‌گذرد، همچنین عضویت در این فضا تلقینی یا اجباری نیست.» او گفت: «نکته کلیدی از نظر من این است که در شبکه‌های اجتماعی کسی غلبه ندارد و پرچم کسی بالا نیست.»

منبع: روزنامه شرق