سرنوشت مرموز «توت عنخ آمون» به روایت تصویر! (+عکس)

موبنا – «هری بورتون» از صاحبنام‌ترین باستان‌شناسان جهان پس از عکاسی از مومیایی «توت عنخ آمون» به مدت بیش از یک دهه نمایشگاهی راه‌اندازی کرده است که رازهای بیشتری را در مورد این پادشاه مرموز مصری برملا می‌کند. این مجموعه تمام تصاویر مربوط به مومیایی مصری از لحظه کشف آن تا زمان قتل‌های مرموز و طلسم‌های «توت عنخ آمون» را نشان می‌دهد و نتایج مطالعه دانشمندان روی آن را هم مشخص می‌کند.

دانشمندان از کشف مومیایی «توت عنخ آمون» به عنوان بزرگترین کشف باستان شناسی قرن بیستم یاد می‌کنند و هنوز سوالات بسیار زیادی را در مورد آن پیش روی خود می‌بینند. با این توضیحات نخستین عکسی که از مقبره «توت عنخ آمون» گرفته شد چگونه بود چه چیزهایی را نشان می‌داد؟

این عکس توسط «هری بورتون» گرفته شد. او در مجموع بیش از ۳۴۰۰ عکس از «توت عنخ آمون» گرفت که تمامی این تصویربرداری‌ها زیر نظر «مرکز مصرشناسی هُوارد» در طول بیش از یک دهه تحقیق و بررسی در این سایت باستان شناسی انجام شد. عکس‌های بورتون که بیشتر آنها تاکنون منتشر نشده بود هم اکنون در نمایشگاهی در دانشگاه کمبریج به نمایش درآمده است.

پروفسور «کریستینا ریگس» نخستین شخصی بود که تصمیم گرفت روی مجموعه تصویری تهیه شده از این مومیایی مرموز مطالعه کند. مطالعات روی عکس‌های کاغذی، نگاتیوها و … آغاز شد و پروفسور ریگس اعلام کرد پس از انجام این تحقیقات چشم‌اندازهای جدید را به دست آورد. مقبره «توت عنخ آمون» سال ۱۹۲۲ میلادی کشف شد و طی یک قرن گذشته این مطالعه بیشترین نتایج را برجا گذاشت.

جادو و واقعیت

با انجام مطالعات دقیق روی عکس‌های به دست آمده و تحقیقاتی که از دهه ۱۹۲۰ میلادی به بعد شروع شد، دانشمندان توانستند اطلاعات بیشتری را در این زمینه به دست آورند. پروفسور ریگس که مدیریت نمایشگاه دانشگاه کمبریج را هم برعهده دارد و مدیر موزه باستان شناسی و انسان شناسی بریتانیا هم محسوب می‌شود در این خصوص گفت: «این عکس‌ها به تغییر نگاه ما در مورد مصر باستان، مصر مدرن و باستان شناسی کمک کرد و درهای جدید به روی مسیر تحقیقاتی ما باز کرد».

او توضیح داد: «هنگامی که ما در مورد مجموعه‌های پیچیده باستانی که ارتباطی با یکدیگر ندارند مطالعه می‌کنیم، نقاط مشابهی بین آنها می‌بینیم که البته عکس‌ها نمی‌توانند به راحتی آنها را ذخیره کنند».

هرچند که به تصویر کشیدن لحظه‌ای که «کارتر» مقبره «توت عنخ آمون» را کشف کرد اتفاق بسیار مهمی است، ولی تصویری که اینجا منتشر شده حدود یک سال بعد در ژانویه ۱۹۲۴ میلادی گرفته شد. در این زمان کاوشگرها دیواره‌های مقبره را جدا کرده بودند تا نخستین اتاق از محوطه دفن این پادشاه جوان نمایان شود. در این عکس نشان داده می‌شود که «کارتر»  در حال مشاهده دیواره‌ها است.

با این وجود پروفسور ریگس توضیح داد که این عکس نشان می‌دهد که کارتر بسیار شگفت زده شده است و مستقیما در حال مشاهده یک اتفاق به خصوص است. در این عکس مشخص است که یک شیئ روشن و نورانی توجه «کارتر» را به خود جلب کرده است.

آنچه که در این عکس‌ها مشخص شده این است که آقای «کارتر» از طریق دو مجموعه درها به تابوت‌های سلطنتی نگاه می‌کند. این عکس با دقت بسیار زیاد مورد تحلیل قرار گرفته است و پروفسور ریگس تمام بخش‌های آن را بررسی کرده است. دستیار مصرشناس بورتون که در آنجا حضور داشت و به محل مورد نظر نور می‌تاباند تا عکس‌های بهتری گرفته شود در یکی از دست‌نوشته‌های خود گفته بود «یک درخشش مرموز بنفش توجه کارتر را جلب کرده بود».

مشارکت مردم محلی

زمانی که این مقبره کشف شد بیش از ۱۰۰ مرد، دختر و پسر به کار گرفته شدند تا عجایب مصر باستان را از این سایت مهم بیرون بکشند و کشفیات جلوتر برود. عکس بالا که در مه ۱۹۲۳ گرفته شده است حمل دشوار جعبه‌های چوبی بزرگی را نشان می‌دهد که حاوی مصنوعات مقبره دره پادشاهان هستند. این جعبه‌ها به دقت از دره پادشاهان تا شهر «لوگزور» در ساحل رودخانه نیل که در فاصله ۶ مایلی قرار دارد انتقال داده می‌شوند.

سپس یک قایق وابسته به دولت مصر محموله‌های گرانبها را تحت نظارت و نگهداری ویژه به قاهره انتقال می‌دهد تا در موزه‌های آنتیک قاهره از آنها نگهداری شود. این سفر برای هر یک از جعبه‌ها به مدت دو روز در دمای ۳۸ درجه سانتی‌گراد انجام شده است.

برای انتقال این جعبه‌ها از یک ردیف ریل سبک استفاده شده است جعبه‌ها با اطمینان بیشتر انتقال داده شوند. بخش‌های مختلف این سیستم حمل و نقل به راحتی به یکدیگر متصل می‌شوند و بنابراین قسمت‌های مختلف ریل می‌توانند از یکدیگر جدا شوند و برای امتداد مسیر مجدد در راستای هم قرار بگیرند. «کارتر» آن زمان گفته بود در این گرمای طاقت فرسا ریل‌های نصب شده به قدری داغ بودند که نمی‌شد آنها را با دست لمس کرد.

معروف‌ترین آثار تاریخی مصر

مقبره‌ «توت عنخ آمون» با سنگ‌های نیمه قیمتی تزیین شده است و در دیواره‌های آن شیشه‌های حکاکی شده هم به چشم می‌خورد. ماسک‌ مومیایی «توت عنخ آمون» که از جنس طلا است ارزش بسیار زیادی دارد و نخستین عکسی که از آن گرفته شد به دسامبر ۱۹۲۵ میلادی برمی‌گردد.

بورتون زمانی که برای نخستین بار ماسک «توت عنخ آمون» را دید بیش از ۲۰ عکس از آن گرفت و سعی کرد تمام زوایا و چشم اندازها را به روایت تصویر ثبت کند. این اتفاق پس از آن صورت گرفت که «کارتر» به مدت چند هفته تلاش کرده بود ماسک بسیار سخت و محکمی که روی مومیایی قرار گرفته بود را جدا کند. این ماسک به عنوان بخشی از مراسم مذهبی مصر باستان برای پادشان آن زمان در نظر گرفته می‌شد.

برخی از عکس‌های به جا مانده تاکنون به صورت عمومی منتشر نشده بود. زیرا این عکس‌ها به صورت تخصصی فقط برای باستان شناسان گرفته شد. عکسی که در بالا مشاهده می‌کنید سر مومیایی شده پادشاه جوان را نشان می‌دهد که روی یک قطعه چوب قرار گرفته است و در قسمت بالای سر هم نوارهای نقاشی شده به چشم می‌خورد. این سر در اصل روی یک قلم مو تکیه کرده که با نوار سفید پوشانده شده است.

عکس‌های مربوط به سر پادشاه جوان تا دهه ۱۹۶۰ میلادی هرگز منتشر نشده بودند. آن زمان برای نخستین بار نمایشگاهی در شهر پاریس برگزار شد تا تصاویر سر «توت عنخ آمون» در معرض دید عموم قرار گیرد.

تکنیک‌های عکاسی بورتون

تصاویر بالا که تاکنون منتشر نشده بود برخی تکنیک‌های بورتون برای عکاسی را نشان می‌دهد. در اینجا یک تخت چوبی کشف شده در آرمگاه به نمایش گذاشته شده است که در مقابل یک زمینه سفید قرار دارد که دو طرف پارچه سفید را دو پسر مصری در دست گرفته‌اند. یکی از این دستیاران در سمت چپ تصویر مشاهده می‌شود.

پروفسور ریگس توضیح داد که این پسرها هنگام گرفتن عکس پارچه مخصوص پس زمینه را لرزانده‌اند. به واسطه تار شدگی که در تصویر نهایی مشاهده می‌شود از این امر اطمینان حاصل شد. بورتون قصد داشت در حالی که تصویر پشت تخت سفید است و محل قرار گرفتن تخت به خوبی مشخص شده است،‌ دوربین خود را که روی سه پایه نصب شده است تنظیم کند و بهترین عکس را بگیرد.

بورتون چگونه وارد این پروژه شد؟

«هری بورتون» پسر یک کابینت‌ساز بود که یادگیری حرفه عکاسی را در شهر فلورانس ایتالیا آغاز کرد. در آنجا با یک آمریکایی ثروتمند ب نام «تئودور داویس» ملاقات کرد که وی علاقه بسیار زیادی به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های حفاری مصر داشت. زمانی که جنگ جهانی اول آغاز شد داویس آخرین روزهای زندگی خود را پشت سر می‌گذاشت و همان روزها به بورتون توصیه کرد که به موبه هنرهای متروپلیتن نیویورک برود و سپس این موزه بورتون را استخدام کرد تا در پروژه مصر حضور داشته باشد.

بینش‌های بیشتر در مورد داستان‌های نقل شده مربوط به حفاری‌های مصر باستان می‌تواند زاوایای مختلف این اتفاق را نمایان کند. در تصویر بالا یک پسر بچه مصری با یک گردنبند بزرگ و سنگین مشاهده می‌شود. نگاتیو این عکس هرگز در سال‌های گذشته چاپ نشده بود.

پروفسور ریگس در این خصوص می‌گوید:‌ «شما در این عکس می‌توانید اعصاب متشنج و تنش را در صورت پسر بچه مشاهده کنید. او یکی از گردنبندهای ارزشمند و سنگینی که در مقبره کشف شد را به گردن انداخته است تا بورتون از او عکاسی کند».

در سال‌های بعد مردی در یکی از خانواده‌های سرشناس محلی که «شیخ حسین عبدالرسول» نام داشت به عنوان پسری که این گردنبند را به گردن خود انداخته است شناسایی شد. عکسی که امروز چاپ شده است در بخش مهمان پذیر خانه شیخ حسین گرفتهشد که در نزدیکی معبد «رامسوم» قرار دارد. این معبد مجموعه ارزشمندی از متعلقات «فرعون رامسِس دوم» را نیز شامل می‌شود.

پروفسور ریگس که از مدیران دانشگاه «ایست انگلیا» (UEA) محسوب می‌شود در این خصوص گفت: «یکی از جالب‌ترین عکس‌ها کودکان بین سنین ۶ و ۷ سالگی را نشان می‌دهد که به سختی کار می‌کنند … به نظر می‌آید این کودکان برای خارج کردن محتویات معبد به کار گرفته شده بودند».

ثبت وقایع بورتون

چاپ عکس‌های بورتون بخش قابل ملاحظه‌ای از اسرار مربوط به مصر باستان را نشان داد که در دهه ۱۹۲۰ کشف شد و دانشمندان با مطالعه روی آن دریافتند زندگی شهروندی سه هزار سال قبل چه نکاتی را شامل می‌شده است.

پرفسور ریگس در این خصوص توضیح داد: «کشف “توت عنخ آمون” یک سمبل بسیار ارزشمند از مصر باستان بود که همه چیز را در مورد گذشته این کشور نمایان می‌کرد. مقامات مربوط به باستان شناسی و موزه‌داری مصر بر این مسئله تاکید داشتند که حق نگهداری از محتویات معابد برای آنها محفوظ است و تمام اجناس و کالاهای گرانبها که در این معابد کشف شده است می‌بایست در کشور مصر باقی بماند».

با این وجود در سال ۱۹۲۹ میلادی زمانی که مشخص شد موزه نیویورک هیچ سهمی از این کشفیات را در اختیار ندارد، تمام تلاش‌هایی که بورتون کرده بود به صورت رایگان در اختیار مصری‌ها قرار گرفت و او به خاطر این کار ارزشمند و بزرگی که انجام داده بود پولی دریافت نکرد. همان زمان کارتر برخی عکس‌ها را در اختیار موزه نیویورک گذاشت.

پرفسور ریگس در این خصوص اضافه کرد: «تعداد کمی از افراد امروزه مطلع هستند که کشفیات صورت گرفته از مقبره “توت عنخ آمون” چه مواردی را شامل می‌شده است و مراودات سیاسی میان بریتانیا و دولت مستقل هند ادامه دارد تا لیست دقیق این محتویات مشخص شود».

با مشاهده و بررسی تمام عکس‌هایی که «هری بورتون» برجا گذاشت، زوایای پنهانی بیشتری از مومیایی رمزآلود «توت عنخ آمون» نمایان می‌شود. در یکی از این تصاویر نشان داده شده است که باستان شناسان مصری که نام آنها به طور دقیق قید نشده است در مورد زاویه عکس گرفتن هم تاثیر گذاشته‌اند و باعث شده‌اند در برخی موارد عکس‌های مناسبی گرفته نشود. آنها با اعمال نظر روی چگونگی ثبت عکس‌ها سعی داشتند آن طور که می‌خواهند محتویات مقبره «توت عنخ آمون» را استخراج کنند.

پرفسور ریگس گفت: «عکس‌های به جا مانده به درستی نشان می‌دهد که باستان شناسان آن زمان چه اقداماتی را انجام دادند و برای محتویات مقبره چه اتفاقی رخ داده است. من امیدوارم بررسی دقیق این عکس‌ها کمک کند تا رازهای مربوط به این مقبره رمزآلود را کشف کنیم».