«صیاد» سامانه‌ای برای مدیریت یکپارچه چک در ایران
چک یکی از ابزارهای مهم نظام پرداخت بوده و همواره نقش قابل توجهی در تسویه مبادلات خرد و کلان داشته است.
موبنا – به گزارش موبنا و به نقل از سامان رسانه، اما در سال‌های گذشته با توجه به توسعه سامانه‌ها و تجهیزات پرداخت الکترونیکی، تراکنش‌های پردازش‌شده از طریق این ابزارها و سامانه‌ها رو به افزایش بود. به مرور ابزارهای پرداخت الکترونیک از جمله چک توانستند جایگزین پرداخت‌های سنتی مانند اسکناس و سکه شوند. اگرچه چک در میان تمام ابزارها از جایگاه ویژه اعتباری برخوردار بود و یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت محسوب می‌شد، ولی با این حال به مرور زمان و با به وجود آمدن برخی مسایل از جمله افزایش چک‌های برگشتی تا حدی اعتبار چک خدشه‌دار شد و فضا به سمتی پیش رفت که افرادی که مخاطب چک قرار می‌گرفتند همواره این نگرانی برای آنها از بابت وصول نشدن آن نیز وجود داشت.
این در شرایطی است که آمارهای منتشره بانک مرکزی نیز از روند رو به رشد چک‌های برگشتی طی سال‌های اخیر حکایت دارد. به طوری که در اردیبهشت ماه ١٣٩٧، در کل کشور بیش از ۹.۹ میلیون فقره چک به ارزشی حدود ٧٩۴ هزار میلیارد ریال مبادله شد که از این تعداد بیش از ۱.۴ میلیون فقره چک به ارزش ١٣٩ هزار میلیارد ریال برگشت خورده است که عمده دلایل برگشتی آن به کسری موجودی در حساب‌ها برمی‌گردد. به‌هرحال در چند سال گذشته اقداماتی برای جلوگیری از افزایش چک‌های برگشتی در دستور کار قرار گرفت که مهم‌ترین آن، راه‌اندازی سامانه صیاد است که از سال ۱۳۹۴ به طور جدی‌تری پیگیری شد.
سامانه صیاد (صدور یکپارچه الکترونیکی دسته چک) به‌منظور یکپارچه‌سازی فرایند صدور دسته چک‌های بانکی پیاده‌سازی شده است. این سامانه با متمرکز کردن درخواست‌های دسته چک، امکان اعتبارسنجی صاحبان حساب و امضا را فراهم می‌کند و از اختصاص دسته چک به افراد فاقد صلاحیت و بدسابقه جلوگیری می‌کند. همچنین با اختصاص شناسه منحصربه‌فرد به هر برگ چک، استعلام و پیگیری وضعیت چک تسهیل میشود و باعث افزایش اعتبار دسته‌چک در تبادلات مالی کشور میشود. سامانه صیاد با ثبت دسته‌چک‌های صادرشده، یک بانک اطلاعاتی یکپارچه و مدون از سوابق صدور دسته‌چک در سراسر کشور ایجاد می‌کند.
«صیاد» سامانه یکپارچه‌سازی چک محسوب شده و بر اعتبارسنجی یکپارچه، کنترل دقیق اهلیت متقاضی دسته‌چک پیش از صدور و استعلام وضعیت عملکرد صادرکننده به‌طور ویژه‌ای توجه دارد. با عملیاتی شدن رسمی سامانه صیاد، صاحبان دسته چک حداکثر تا ۴ شهریور ۹۷ مهلت دارند با مراجعه حضوری به شعب بانک سامان دسته‌چک‌های خود را تعویض کرده و آن را صیادی کنند.
براساس دستورالعمل بانک مرکزی، از چهارم شهریور ماه چک‌های جاری که شناسه یکتای صیاد نداشته باشند، قابلیت وصول در سامانه چکاوک را نخواهند داشت و فقط در شعب بانک صادرکننده، قابل وصول خواهند بود.
با اصلاحی که در فرآیند صدور کارسازی چک در سامانه صیاد طی شده امکان استعلام وضعیت صادرکننده برای گیرنده در هنگام معامله و پذیرش آن از سامانه متمرکز فراهم میشود که امتیاز ویژه‌ای برای دریافت‌کننده چک به شمار می‌رود. این در شرایطی است که سامانه صیاد به صورت ۲۴ ساعته از طریق سامانه پیامکی به درخواست‌های استعلامی دریافت کنندگان چک پاسخ می‌دهد که البته شماره این پیامک از سوی بانک مرکزی اعلام میشود.
اهداف صیاد
با رونمایی از لوگوی سامانه صیاد عملا گام اجرایی پیاده‌سازی سامانه یکپارچه چک در کشور برداشته میشود. با راه‌اندازی این سیستم، بانک مرکزی موفق به صدور چک‌های یکپارچه میشود. همچنین اطلاعات چک به‌صورت آنلاین در دسترس متقاضیان است که امکان شناسایی و اعتبارسنجی را فراهم می‌کند. این سیستم سبب منحصربه فرد بودن چک و آنلاین بودن آن بدون در نظر گرفتن بانک صادرکننده میشود. سامانه‌ای که چهار هدف «ارتقای ضریب امنیتی و اعتباربخشی به برگه چک»، «استانداردسازی جانمایی مورد نوشتاری و کاهش عملیات تصدی‌گری»، «بررسی صلاحیت دارنده دسته‌چک از طریق سامانه‌های اعتبارسنجی بانک مرکزی» و «ایجاد شفافیت اطلاعاتی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های ناشی از تبانی شعب در صدور دسته‌چک» را دنبال می‌کند.
ویژگی‌های چک‌های صیاد
چک‌های صیادی برخلاف گذشته که هر بانکی دسته چک مربوط به خود را داشت یک‌دست بوده و با رنگ گلبهی و ابعاد یکسان است.
این در حالی است که چک‌هایی که تاکنون در شبکه بانکی مورد استفاده بوده، تعدد طرح، رنگ و اندازه داشت. اما صیاد با هدف یکپارچه‌سازی و استانداردسازی چک‌ها طراحی شده و به عبارتی هویت بخشی به چک به عنوان یک اوراق بهادار خواهد بود.
در صیاد علاوه بر یکسان‌سازی طرح ظاهری چک‌ها ویژگی‌های امنیتی به طور خاص مورد توجه است. برای چک‌های صیادی سه سطح ویژگی امنیتی تعریف شده است. در سطح اول سری و سریال‌های چک به صورت برجسته چاپ شده که با لمس قابل تشخیص است. در سطح دوم ویژگی های امنیتی نگاه کردنی مانند واتر مارک و طرح مخفی در برگه چک وجود دارد که این دو سطح به راحتی توسط عموم مردم قابل تشخیص است. در سطح سوم نیز ویژگی های امنیتی حرفه‌ای به چک ها افزوده شده که قابل تشخیص توسط ابزارها است و برای بانکداران و اشخاصی که استفاده مستمر و مکرری از چک ها دارند قابل استفاده است.
با این که حتی با ورود دسته چک‌های صیادی ضوابط و قوانین مربوط به دسته چک تغییری نخواهد کرد، اما مهم اینجاست که این چک‌ها استاندارد سازی شده و نسبت به چک‌های قبلی از مولفه‌های امنیتی بالاتری برخوردار هستند.
یکی دیگر از نکات قابل تامل چک‌های صیاد داشتن شماره یکتا است. شماره یکتا یک شماره منحصر به فرد برای هر برگ چک است. این شماره به گیرنده چک امکان می‌دهد تا تنها با یک پیامک از میزان اعتبار فرد صادرکننده چک مطلع شود. با پیامک شماره یکتا به شماره‌ای که اعلام میشود، اطلاعات پایه فرد صادرکننده چک برای گیرنده چک ارسال میشود. هدف از این کار کاهش تنش‌های ناشی از صدور چک‌های بالامحل توسط افراد کم‌اعتبار است. همچنین با این سامانه ابعاد چک‌های مختلف دولتی و خصوصی در یک استاندارد مناسب قرار می‌گیرد و در نتیجه امکان جعل این چک که کمتر خواهد شد. در این خصوص وجه تمایز، هریک از چک‌ها تنها درج نام و آرم بانک صادرکننده است. با صدور این نوع چک‌ها به محض آنکه اولین چک شخص برگشت بخورد، به‌دلیل وجود امکان استعلام و مطلع شدن افراد مبنی بر فاقد بودن اعتبار، بنابراین از دریافت چک از افراد بدحساب اجتناب میشود و این می‌تواند بسیاری از پرونده‌های قضایی مرتبط را کاهش دهد.
علاقمندان برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه چک‌های صیادی و سایر خدمات و محصولات بانک سامان می‌توانند به شعب بانک سامان در سراسر کشور مراجعه کنند یا با شماره تلفن ۶۴۲۲-۰۲۱ تماس بگیرند.
