آشنایی با آخرین بازمانده‌های سگ وحشی آسیایی (+عکس)

موبنا – «سگ وحشی آسیایی» یا «سگ جنگلی» که از آن با نام Dhole یاد می‌شود از جمله نژاد‌هایی است که در مناطق مرکزی، جنوبی و جنوب شرقی آسیا زندگی می کند. از دیگر نام‌های شناخته شده برای این نژاد می‌توان به «سگ وحشی هندی»، «سگ سوت‌زن»، «سگ سرخ» و «گرگ کوهستان» اشاره کرد. از نظر ژنتیکی این پستاندار در خانواده سگ‌های «کانیس» طبقه‌بندی می‌شود و البته جمجمه آن محدب است، ستون فقرات متفاوت دارد، دندان سوم تیز مشابه دیگر سگ‌ها را ندارد و دندان‌های ردیف بالا به صورت مجزا دو یا چهارتایی در کنار هم قرار گرفته‌اند. این سگ در دوره‌های زمانی مختلف در آسیا، اروپا و آمریکای شمالی مشاهده شده است، ولی اطلاعات ثبت شده در تاریخ نشان می دهد که حیوان مذکور حدود ۱۲ تا ۱۸ هزار سال قبل روی کره زمین می‌زیسته است.

سگ وحشی آسیایی از جمله حیوانات اجتماعی محسوب می‌شود که در گروه‌های بزرگ بدون قلمرو مشخص زندگی می کند و نوع ماده آن معمولا ترکیبی از نژادهای مختلف است. هر گروه از این حیوان معمولا ۱۲ قلاده سگ وحشی آسیایی را شامل می‌شود و البته تعداد آنها می‌تواند تا ۴۰ عضو هم افزایش یابد. شکار مهم‌ترین روش این حیوان برای غذا پیدا کردن محسوب می‌شود و البته گوشتخواران با جثه متوسط اهداف اصلی شکار برای او محسوب می‌شوند. در  جنگل‌های گرمسیری این سگ برای شکار با ببرها و پلنگ‌ها رقابت می‌کند و با این گربه‌سانان در رژیم غذایی خود همپوشانی دارد.

«اتحادیه بین‌المللی حفظت از طبیعت‌» (IUCN) سگ وحشی آسیایی را در فهرست حیوانات در معرض خطر قرار داده و بر این باور است که طی سال‌های اخیر جمعیت این حیوانات در سراسر جهان به میزان قابل ملاحظه کاهش یافته است و تعداد آن در سراسر جهان کمتر از ۲۵۰۰ عدد برآورد می‌شود. عوامل موثر بر کاهش تعداد سگ وحشی آسیایی بسیار زیاد هستند که از جمله آنها می‌توان به از دست دادن زیستگاه، از دست دادن شکار، رقابت با سایر حیوانات برای شکار، آزار و اذیت توسط دامداران، و انتقال بیماری از سگ‌های خانگی اشاره کرد.

ریشه‌شناسی و نامگذاری

هنوز به درستی مشخص نیست که چرا برای این سگ کلمه Dhole در نظر گرفته شده است. نخستین کاربرد این واژه در کتب درسی انگلیسی به سال ۱۸۰۸ میلادی برمی‌گردد که طی آن «توماس ویلیامسون» یک سرباز بریتانیایی که علاقه زیادی به حیوانات داشت در منطقه رامگور زندگی می‌کرد و با این نژاد مواجه شد. او ابتدا تصور کرده بود که Dhole یک نام محلی برای این حیوان محسوب می‌شود. در سال ۱۸۲۷ میلادی «چارلز هملیتون اسمیت» ادعا کرد که کلمه مذکور از زبان‌های شرق آسیا گرفته شده است. دو سال بعد اسمیت توضیح داد که این کلمه ریشه ترکی دارد. در فرهنگ لغت وبستر تئوری‌های مختلف در مورد این نامگذاری ارایه شده است که هر کدام از آنها دلایلی را برای این نامگذاری مطرح می‌کند.

کشف، طبقه‌بندی و تکامل

این گونه نخستین بار در سال ۱۷۹۴ میلادی در ادبیات اروپایی وارد شد و یک کاوشگر به نام «پسترف» که در جریان سفر خود به شرق روسیه این سگ را دیده بود، از آن به صورت مکتوب یاد کرد. او توضیح داد این حیوان یک شکارچی جنگلی است که از نظر ظاهری شباهت زیادی به شغال‌های طلایی دارد. در سال ۱۸۱۱ میلادی «پیتر پالاس» آن را «کانیس آلپینوس» نامگذاری کرد و اظهار داشت او به خانواده بزرگتر «اودسوکی اوستروگ» تعلق دارد که در مناطق شمالی و شرقی روسیه زندگی می‌کند و وارد منطقه چین هم شده است. این نویسنده از سگ مذکور به عنوان یکی از شکارچی‌های وحشی جنگلی یاد کرده بود که بی‌عیب و نقص در مناطق جنگلی و کوهستانی زندگی می‌کند و سپس طی قرن‌های ۱۸ و ۱۹ میلادی به صورت گسترده حضور این سگ در مناطق شمالی و آسیایی گزارش شد. «برایان هاگسان» نام dhole را به جای نام دو کلمه‌ای « کانیس آلپینوس» برگزید و با توضیحات فیزیکی آن را از دیگر گونه‌های مشابه متمایز کرد.

نخستین مطالعه صورت گرفته روی این گونه از سگ‌ها توسط «اریک تنیوس» انجام شد و او اعلام کرده بود سگ وحشی آسیایی حدود ۱۲ تا ۱۸ هزار سال قبل هم روی کره زمین سکونت داشته است. او با بررسی‌های خود نشان داد نژاد این سگ به شغال‌های طلایی بسیار نزدیک است.

از لحاظ تاریخی ۱۰ گونه زیرشاخته برای این سگ شناخته شده است. با این وجود از سال ۲۰۰۵ میلادی تنها سه زیرشاخه اصلی در مرکز MSW3 به رسمیت شناخته شد.

مشخصات

این سگ از نظر ظاهری مشخصه‌های متمایزی دارد و در اصل ترکیبی از خصوصیات فیزیکی گرگ خاکستری و روباره قرمز را شامل می‌شود و به واسطه ستون فقرات طولانی و اندام تناسلی می‌توان آن را شبیه به گربه‌سانان دانست. جمجمه این حیوان نسبت به جثه آن بزرگ است و پیشرفته‌تر از پستانداران مشابه محسوب می‌شود. عضلات سگ وحشی آسیایی در مقایسه با سایر گونه‌های این خانواده پیشرفته‌تر است و صورت آن را می‌توان شبیه به کفتار دانست.

پوزه حیوان نسبت به سگ‌های خانگی کوتاه‌تر است و به جای هفت دندان ردیف پایین، شش دندان را شامل می‌شود. ردیف دندان‌های بالای آن ضعیف‌تر هستند و اندازه آنها تقریبا یک‌سوم اندازه دندان‌های گرگ است و در حالی که گرگ‌ها دو یا چهار دندان تیز برای بریدن گوشت را در دهان خود جا داده‌اند، سگ وحشی آسیایی در هر ردیف فقط یک دندان با این مشخصه دارد. این دندان توانایی حیوان برای بریدن گوشت‌ها را تا اندازه‌ای بیشتر می‌‌کند و او را قادر می‌سازد با دیگر گوشتخواران جنگلی رقابت کند.

ماده بالغ در این گونه از سگ‌ها می‌توان بین ۱۰ تا ۱۷ کیلوگرم وزن داشته باشد و این در حالی است که وزن نر بالغ بین ۱۵ تا ۲۱ کیلوگرم محاسبه می‌شود. میانگین وزن سه گونه مختلف از این سگ ۱۵.۱ کیلوگرم بوده است. در برخی مواقع این حیوان از نظر وزن و جثه با گرگ هندی براری می‌کند که یکی از کوچک‌ترین نژادهای گرگ خاکستری در جهان محسوب می‌شود و به طور متوسط ۲۵ درصد سنگین‌تر از سگ وحشی آسیایی است. ارتفاع بدن سگ وحشی آسیایی تا روی شانه‌ها بین ۴۳ تا ۵۶ سانتی‌متر است و طول بدن آن نیز به طور میانگین ۹۱ سانتی‌متر محاسبه می‌شود. این حیوان مانند سگ وحشی آفریقایی گوش‌های گرد دارد و با شش، هفت یا هشت پستان خود به توله‌ها شیر می‌دهد.

رنگ اصلی که می‌توان برای بدن این سگ در نظر گرفت سرخ است که در فصل زمستان درخشان‌تر به نظر می‌رسد. در فصول سرد بدن این سگ از دور قرمز به نظر می‌رسد که با برجستگی‌های قهوه‌ای در قسمت سر، بالای سر، گردن و شانه خودنمایی می‌کند. گلو، سینه، چانه، شکم و قسمت‌های بالای اندام رنگ روشن‌تری دارند و متمایل به زرد هستند. قسمت‌های پایین اندام معمولا سفید هستند که نوارهای قهوه‌ای تیره در طرفین آن دیده می‌شوند. دم این سگ بسیار زیبا و کرکی است و رنگ آن را عمدتا می‌توان قرمز متمایل به زرد دانست. موهای حیوان در فصل تابستان کوتاه‌تر و تیره‌تر به نظر می‌رسد و موهای محافظ پشت و بخش‌های جانبی بدن یک سگ وحشی آسیایی بالغ به طور میانگین ۲۰ تا ۳۰ میلیمتر است. سگ وحشی آسیایی در باغ وحش مسکو هر سال یکبار تمام موهایش می‌ریزد که این اتفاق بین ماه‌های مارس تا مه انجام می‌شود.

سگ وحشی آسیایی صدهایی شبیه به روباه تولید می‌کند که هنوز معنی اصوات آن به درستی مشخص نشده است و برخی بررسی‌ها نشان داده است که این حیوان با تولید صدا سعی می‌کند در جریان سفر و مهاجرت به دیگر هم‌نوعان خود کمک کند تا همدیگر را گم نکنند. زمانی که به شکار خود حمله می‌کند، نوعی صدا از خود تولید می‌کند که شبیه به جیغ کشیدن است و از دیگر صداهای شنیده شده آن می‌توان به هنگام پیدا کردن غذا، هشدار دادن، فراد کشیدن، زخمی شدن و … اشاره کرد. این حیوان مانند گرگ ها زوزه نمی‌کشد و پارس نمی‌کند.

سگ وحشی آسیایی زبان بدن پیچیده‌ای دارد. او هنگام مواجه شدن با دوستان خود خوشامدگویی می‌کند که این اتفاق با تکان دادن لب‌ها و دم انجام می‌شود. هنگامی که خوشحال یا شاداب است دهان خود را باز می‌کند و دم خود را در حالت عمودی نگاه می‌دارد و در برخی موارد سر خود را هم پایین می‌آورد. در حالت تهاجم یا تهدید پوزه حیوان به جلو کشیده می‌شود و موهای آن در قسمت پشت بدن بلند می‌شوند، ‌همچنین دم حیوان به صورت عمودی نگه داشته می‌شود. زمانی که سگ وحشی آسیایی می‌ترسد نیز ارتقاع بدن خود را کم می‌کند، دم را پایین می‌آورد و گوش‌هایش در کنار جمجمه تخت می‌شوند.

توزیع و زیستگاه

آسیای مرکزی زیستگاه اصلی سگ وحشی آسیایی محسوب می‌شود و مناطق کوهستانی برای آن بسیار دلچسب است. در مناطق غربی این حیوان بیشتر در دامنه‌های آلب و ارتفاعات بالای کوهستان دیده شده است و در مناطق شرقی زندگی در ارتفاعات پایین‌تر را ترجیح می‌دهد. در کشورهای هند، میانمار، هندوچین، اندونزی و چین این حیوان بیشتر از دیگر نقاط جهان وجود دارد و با این وجود مناطق منتهی به کوهستان آلپ و دشت‌های مربوط به آن هم زیستگاه سگ وحشی آسیایی هستند.

این طور که کارشناسان می‌گویند، در پارک ملی تونکینسکای در شرق سیبری و در منطقه دریاچه بایکال در همین ناحیه بزرگترین کلونی این سگ به زندگی خود ادامه می‌دهد. با این وجود احتمال می‌رود که حیوان مذکور در دیگر نقاط روسیه همچنان حضور داشته باشد.

در حال حاضر هیچ گزارش رسمی در مورد محل دقیق زندگی این سگ به ثبت نرسیده است که با این وجود برخی گزارش‌های غیررسمی خبر از حضور آن در کشورهای مغولستان، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان می‌دهد و البته یک نمونه از آن در ناحیه جیانگشی چین مشاهده شده است. در سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ میلادی نیز مسئولان محلی و گله‌داران چندین قلاده سگ وحشی آسیایی را در ارتفاعات ۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ متری در کوهستان ژینگجیانگ چین مشاهده کردند و در برخی گزارش‌ها هم گفته شد که احتمالا در پاکستان، تاجیکستان و افغانستان هنوز تعداد اندکی از این حیوان زندگی می‌کند.

اکولوژی و رفتار

سگ وحشی آسیایی نسبت به گرگ خاکستری اجتماعی‌تر است و راحت‌تر زندگی می‌کند. زیرا کمبود منابع غذایی در فصل‌های سرد سال برای آن مشکل اساسی ایجاد نمی‌کند. به این ترتیب آنها شباهت زیادی به سگ‌های وحشی آفریقایی دارند که در ساختارهای اجتماعی و گروه‌های بزرگ حضور میابند. این سگ به جای آنکه به صورت انفرادی زندگی کند در دسته‌های بزرگ دیده می‌شود و به زندگی گروهی علاقه بیشتری دارد. با این وجود کارشناسان می‌گویند که در فصل زمستان این حیوان ترجیه می‌دهد در دسته‌های بزرگ حاضر شود و در فصل بهار آنها را می‌توان در دسته‌های ۳ تا ۵ عدد مشاهده کرد.

شناسایی قلمرو این حیوان کار آسانی نیست و آنها معمولا ترجیح می‌دهند در مناطقی که گرگ خاکستری زندگی می‌کند حاضر نشوند. البته بسیاری از رفتارهای سگ وحشی آسیایی مشابه گرگ خاکستری است. مبارزات درون گروهی کمتر بین این حیوان دیده می‌شود. سگ وحشی آسیایی کمتر از گرگ‌ها تمایل به تعیین قلمرو دارد و توله‌هایی که در یک گروه متولد شده‌اند به ندرت وارد گروه دیگر می‌شوند. این سگ‌ها معمولا در دسته‌های ۵ تا ۱۲ عددی در کشور هند زندگی می‌کنند با این وجود گروه‌های ۴۰ عددی آنها هم مشاهده شده است. در کشور تایلند این سگ بیشتر در گروه های سه نفری زندگی می‌کند و در بیشتر موارد از ادرار خود برای مشخص کردن منطقه زندگی استفاده می‌کند.

رفتارهای شکاری

قبل از آنکه سگ وحشی آسیایی دست به شکار بزند، گروهی که در آن زندگی می‌کند رفتارهای هماهنگ انجام می‌دهد و آنها به صورت حساب شده به هدف نزدیک می‌شوند و آن را محاصره می‌کنند. سگ‌های وحشی آسیایی اغلب شکارچی‌های روز هستند و در ساعت‌های اول صبح سراغ شکار می‌روند. آنها کمتر در هنگام شب دست به شکار می‌زنند و با این وجود به شکار زیر نور ماه هم تمایل دارند و البته همین مسئله نشان داده است که آنها در تاریکی شب هم مهارت کافی برای شکار را دارند.

آنها نمی‌توانند به سرعت شغال‌ها و روباه‌ها حرکت کنند،‌ ولی این توان برای آنها در نظر گرفته شده است که ساعت‌ها هدف خود را تعقیب کنند. در طی یک پیگیری یک یا چند سگ وحشی آسیایی شکار را دنبال می‌کنند و به مرور زمان تعداد آنها افزایش میابد تا در زمان مناسب به شکار حمله کنند. بیشتر تعقیب و گریزها برای این حیوان در فواصل کوتاه دنبال می‌شود و در نهایت پس از طی کردن ۵۰۰ متر شکار خود را انجام می‌دهند. این حیوان می‌تواند با میانگین سرعت ۳۰ مایل بر ساعت به دنبال شکار خود بدود. سگ‌های وحشی آسیایی به طور معمول شکار خود را به سمت آب هدایت می‌کنند و از این طریق راحت‌تر آن را به چنگ می‌آورند.

دشمن‌ها و رقبا

در برخی نقاط جهان دیده شده است که سگ‌های وحشی آسیایی با ببرها و پلنگ‌ها هم وارد رقابت شده‌اند تا شکار خود را به دست آورند. رقابت بین این سگ و گربه‌سانان از طریق تفاوت در انتخاب شکار ایجاد می‌شود و اگرچه در بسیار از موارد در رژیم غذایی آنها همپوشانی مشاهده شده است. در حالی که سگ وحشی آسیایی حیوانات با میانگین وزن ۳۰ کیلوگرم را شکار مناسبی برای خود می‌داند، پلنگ حیوانات با وزن ۱۷۵ کیلوگرم را شکار می‌کند. میانگین وزن حیواناتی که توسط ببرها شکار می‌شوند هم ۱۷۶ کیلوگرم اعلام شده است. البته برخی مشخصه‌ها از جمله جنسیت، سن و … در نحوه انتخاب شکار بین این حیوانات تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال سگ وحشی آسیایی در بیشتر مواقع سعی می‌کند جنس نر را شکار کند و در مقابل پلنگ هر دو جنس نر و ماده را شکار می‌کند.

برخی بیماری‌ها سلامت این حیوان را به خطر می‌اندازد و به عبارت دیگر می‌توان گفت که سگ وحشی آسیایی در مقابل بعضی بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر است. پاتوژن‌های عفونی که در مدفوع حیوانات وجود دارد از جمله عوامل بیماری‌زا برای این سگ محسوب می‌شود. آنها ممکن است به هاری، کچلی و … نیز مبتلا شوند.