زباله های الکترونیک چه آسیبی به محیط زیست می زنند؟

موبنا – با بررسی اجزای پسماندهای الکترونیکی، می توان به سهم هر یک از بخش های تشکیل دهنده تجهیزات الکترونیکی در معرفی پسماندهای الکترونیکی به عنوان کالایی تجاری پی برد و بر اساس آمار حاصله، در مورد بازیافت، استفاده مجدد، سوزاندن یا حتی دفن آن ها تصمیم گیری کرد.
بر اساس آمار مرکز تحقیقات اروپا در زمینه مدیریت منابع پسماند، آهن و استیل رایج ترین مواد موجود در پسماندهای الکترونیکی هستند؛ که مقدار آن ها حدود نیمی از پسماندهای الکترونیکی را تشکیل می دهد. البته باید توجه نمود که این بدان دلیل است لوازم خانگی مانند یخچال و ماشین لباس شویی –که آهن و استیل زیادی دارند- هم به عنوان پسماند الکترونیک محسوب می شوند. پلاستیک به عنوان دومین ماده ی رایج در پسماندهای الکترونیکی شناخته می شود و حدود ۲۱ درصد از وزن آن ها را تشکیل می دهد. فلزات غیر آهنی با وزنی حدود ۱۳ درصد وزن پسماندهای الکترونیکی در جایگاه سوم مواد تشکیل دهنده این پسماندها قرار دارند، لازم به ذکر است که از این ۱۳ درصد مواد غیر فریک حدود ۷ درصد از آن ها مس است.

از طرفی نیز آمارهای موجود از ابزارهای الکترونیکی می تواند بیانگر بزرگی معضلی باشد که این ابزار در پایان عمر خود برای زندگی ما می توانند به همراه بیاورند. به عنوان مثال تنها در ۱۵ کشور اروپایی در سال ۲۰۰۵ بیش از ۴۴ میلیون لوازم خانگی بزرگ، ۴۸ میلیون کامپیوتر و لپ تاپ شخصی، بیش از ۳۲ میلیون تلویزیون به بازار عرضه شده است. در سال ۲۰۰۶ در امریکا نیز بیش از ۳۴ میلیون تلویزیون، ۲۴ میلیون کامپیوتر شخصی، حدود ۱۳۹ میلیون موبایل، پیجر و ابزار مشابه به بازار عرضه شده است. این رقم در سال ۲۰۰۸ در حدود ۱۵۲ میلیو ن موبایل افزایش یافته است. مسلماً این ارقام در سال های اخیر به چندین برابر افزایش یافته است. اینگونه ارقام و داده ها کم و بیش در خصوص بسیاری از نقاط جهان با توجه به سطح برخورداری اقتصادی و فرهنگ آشنایی و استفاده از این ابزار نیز صادق است.

استفاده از تلفن همراه نیز رشدی تصاعدی در جهان دارد؛ بطوریکه از ۵ مصرف کننده در سال ۱۹۷۰، به ۱.۷۶ میلیارد مصرف کننده در سال ۲۰۰۴ و بیش از ۳ میلیارد مصرف کننده درآوریل ۲۰۰۸ رسید. بازار تلفن همراه آسیا و اقیانوسیه با سرعت بیشتری نسبت به قبل در حال رشد است؛ بر اساس اطلاعات، استفاده از تلفن همراه در آسیا و اقیانوسیه در سال ۲۰۰۷ از ۲۲۶ میلیون دستگاه نیز گذشت، که %۱۸ نسبت به سال ۲۰۰۶ افزایش داشته و این میزان در سال ۲۰۰۸ ، ۴۰۰ میلیون بوده که نشان دهنده افزایش سالانه حداقل %۱۰ است.

میزان تولیدات پسماندهای الکترونیکی جهان نیز در حال افزایش است، به طوری که تنها در سال ۲۰۱۵ سهم اتحادیه اروپا از تولیدات جهانی این ماده ۱۲ میلیون تن بود، یعنی حدود ۱۴ کیلوگرم به ازای هر نفر در اتحادیه اروپا.عمر مفید یک رایانه درکشورهای اروپایی و آمریکایی ۳ سال و درکشورهای در حال توسعه مانند ایران ۵ سال تخمین زده شده است؛ سالانه حدود ۵۰ میلیون تن زباله الکترونیکی در جهان تولید می شود، اگرچه این مقدار زباله فقط دو درصد از حجم کل زباله های دنیا را تشکیل می دهد، اما همین مقدار ناچیز شامل ۷۰ درصد از زباله های سمی دنیا است که با ورود به چرخه محیط زیست و زنجیره غذایی، حیات موجودات زنده را به خطر انداخته است. این زائدات حاوی مقادیر قابل توجهی از مواد خطرناک سمی مانند آلاینده های پایدارزیستی، فلزات سنگین سمی و همچنین فلزات با ارزش و پلاستیک هستند. فلزات موجود در زباله های الکترونیکی به دو دسته سمی و غیرسمی تقسیم می شوند که قابلیت حل شدن در آب را دارند و باعث آلوده شدن هوا، آب های زیرزمینی و خاک می شوند؛ و به صورت غیر مستقیم در بافت گیاهان و جانوران رسوب کرده و وارد زنجیره غذایی می شوند.به عنوان نمونه کادمیوم موجود در باتری یک گوشی موبایل می تواند ۶۰۰ متر مکعب آب را آلوده کند. همچنین فلزات سنگین برای ارگانیسم ها نقش سرطانزایی دارند و ضمن تاثیر بر روی غشاء سلولی فعالیت آنزیم تنظیم کننده فعالیت های متابولیکی بدن را مختل می کنند و موجب پیدایش تومور و کاهش طول عمر می شوند.

در نتیجه دفن یا سوزاندن این زباله ها سبب ورود عناصرسنگین و گازهای سمی به محیط زیست و آبهای زیرزمینی می شود؛ در حالی که اکثر اجزای تشکیل دهنده ابزارها و تجهیزات الکترونیکی از قابلیت بازیافت و استفاده مجدد برخوردار هستند؛ بازیافت اصولی این قطعات می‌تواند علاوه بر صرفه اقتصادی، جلوی خطرات زیست محیطی را نیز بگیرد. به عنوان مثال مس جزء فلزاتی است که از معادن سنگ های آذرین استخراج می شود؛ پس از خروج ماگما از درون آتش فشان ها و سرد و کریستال شدن آن ها، و طی میلیون ها سال فرسایش، امروزه سنگ های آذرین حاوی مس، سرب، نقره ومقدار کمی طلا آماده استخراج می باشند که با بازیافت پسماندها می‌توان استخراج کمتری از معادن صورت گیرد.
در کشورمان کمبود شرکتهای دانش بنیان در زمینه بازیافت پسماندهای الکترونیک بسیار محسوس می‌باشد. بطوریکه تا کنون هیچگونه مطالعه و تحقیق جامع و قابل اجرائی در این حوزه صورت نگرفته و کلیه تحقیقات موجود صرفاً جنبه گردآوری اطلاعات جهانی و بدون توجه به کاربرد آن می‌باشد.
شرکت آروند به عنوان یکی از واردکنندگان اصلی لوازم و تجهیزات الکترونیک در ایران در راستای تکمیل خدمات و و مسئولیت اجتماعی خود، با همکاری اساتید و دانشجویان نخبه دانشگاه‌های برتر کشور اقدام به تحقیق و مطالعه کاربردی و آزمایشگاهی در جهت بازیافت کلیه پسماندهای الکترونیک موجود در کشور نموده تا بتواند برپایه نتایج و اطلاعات بدست آمده اولین مجموعه بازیافت پسماندهای الکترونیک را در کشورمان راه‌اندازی کند و با این اقدام گام مفیدی در جهت توسعه پایدار کشور گذاشته خواهد شد.

 هومن رحمتی | کارشناس محیط زیست و فناوریهای نوآورانه