زلزله بیاید، این علمک‌ها بمب ساعتی می‌شوند!
موبنا – بررسی‌های زمین‌شناختی مشخص کرده است شهر تهران روی گسل‌های متعدد اصلی و فرعی بنا شده و پیرامون آن را گسل‌های مهمی مانند مشا و پارچین احاطه کرده که شواهد فعالیت این گسل‌ها، بر پایه مطالعات زمین‌شناسی و ثبت دستگاهی زمین‌لرزه وجود دارد. اما به راستی چقدر نهضت ساخت‌وسازها با توجه به خطر جنبش …
موبنا – بررسی‌های زمین‌شناختی مشخص کرده است شهر تهران روی گسل‌های متعدد اصلی و فرعی بنا شده و پیرامون آن را گسل‌های مهمی مانند مشا و پارچین احاطه کرده که شواهد فعالیت این گسل‌ها، بر پایه مطالعات زمین‌شناسی و ثبت دستگاهی زمین‌لرزه وجود دارد. اما به راستی چقدر نهضت ساخت‌وسازها با توجه به خطر جنبش و جابه‌جایی گسل‌ها و رخداد زمین‌لرزه صورت می‌گیرد؟ مطالعات مربوط به ثبت دستگاهی زمین‌لرزه‌ها بیانگر فعال‌بودن پهنه البرز مرکزی است، هرساله نیز زمین‌لرزه‌های متعددی با بزرگای كم تا متوسط در محدوده تهران ثبت می‌شود که به اعتقاد کارشناسان زلزله‌شناسی و راه و ساختمان می‌توان آنها را به گسل‌های فعال محدوده که با زمین‌لرزه‌های مخرب در طول تاریخ همراه بوده‌اند، ارتباط داد.
نقشه پهنه گسلی تهران تدوین شده است
مطالعات GPS نیز بیانگر كوتاه‌شدگی و حركت برشی در پهنه جنوبی البرز مرکزی است و محدوده تهران نیز در این پهنه زمین ساختی قرار می‌گیرد؛ نتیجه انباشت انرژی حاصل از این حرکات، رخداد زمین‌لرزه است. مدارك تاریخی هم مبین رخداد زمین‌لرزه‌های شدید در محدوده شهر باستانی شهرستان ری و نواحی شمالی آن (موقعیت فعلی شهر تهران) است. این بخش از البرز در گذشته دارای سابقه زمین‌لرزه‌های مخرب بوده و محدوده شهر تهران بعد از زمین‌لرزه مخرب سال ١١٧٧ میلادی كه شهر باستانی ری را به‌طور كامل نابود كرد، شكل گرفت.
دبیر كمیته زلزله شورای پژوهش های زلزله كشور در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی شهر فردا، می گوید هر چند طی سالهای گدشته ساخت وسازها چندان تبعیت از قواعد شهرسازی مدرن و ایمن نبود اما در سالهای اخیر اقدامات موثر اصلاح سازه های شهری صورت گرفته است که اجرا و نظارت برآئین نامه زمین لرزه موسوم به 2800 از مهمترین آنهاست.
دکتر منوچهر قریشی می‌افزاید: هرچند این آئین‌نامه 25 سال پیش تصویب و اجرایی شده است اما هر پنج ساله مشمول تجدید نظر قرار می‌گیرد و آخرین اصلاحات در سال گذشته اعمال شد.
زمین‌لرزه محتمل شهر تهران، به‌قدری جدی است که پاسخ به این سؤالات در رابطه با آن ضروری به نظر می‌رسد:
١- مكان نسبتاً دقیق گسل‌های شهر تهران با توجه به ساخت‌وسازهای وسیع صورت گرفته در كجاست؟
٢- درصورت وقوع زمین‌لرزه شهر تهران، در راستای كدام یك از گسل‌ها، گسیختگی سطحی (Fault rupture) خواهیم داشت؟
٣- چشمه‌های لرزه‌ای تهران با توجه به زمین‌لرزه‌های تاریخی ری و شمال تهران كدام هستند؟
٤- در صورت بروز زمین‌لرزه نوع حركت و جابجایی گسل‌ها (سازوكار) چگونه است؟
احمد صادقی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در این زمینه می‌گوید: با وجود پیگیری‌های فراوانی که از سال ١٣٨٨ به منظور اجرایی شدن نقشه‌ها و ضوابط تهیه شده انجام شد، به علت تعدد نهادهای مسئول این فرآیند طولانی شد. به همین دلیل با توجه به ورود جدی شورای شهر تهران به موضوع در راستای اجرای مصوبات جلسه پنجاه‌ونهم كمیته عمران شورای اسلامی شهر تهران (مورخ 94.8.20)، مقرر شد این سازمان با همكاری كمیته ملی زلزله و لغزش لایه‌های زمین سازمان مدیریت بحران كشور، نسبت به تشكیل كارگروهی در این زمینه اقدام کند.
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر عمده گسل‌های داخل شهر تهران توسط بافت شهری پوشیده شده است که حفاری و بررسی مستقیم گسل‌ها به‌راحتی امکان‌پذیر نیست، بنابراین نظر به محدودیت‌های استفاده از روش‌های مختلف شناسایی و بررسی گسل‌ها، یکی از بهترین روش‌های مطالعاتی بازدید از گودبرداری ساختمانی و سایر پروژه‌های عمرانی در حال اجرا بود.
وی تاکید می‌کند: این روش از چند نظر دارای اهمیت و ارزش است؛ ابتدا این‌که وجود گودبرداری‌های متعدد ساختمانی و حفاری‌های مربوط به پروژه‌های عمرانی روی گسل‌ها و در پهنه‌های گسلی در مقایسه با محدودیت‌هایی که حفر ترانشه‌های مطالعاتی در محیط‌های شهری دارد و در عمل انجام آن در بیشتر موارد غیرممکن است.
صادقی می‌افزید: همچنین وجود برش‌های متعدد از خاک و آبرفت به‌صورت مشاهده مستقیم خاک و گسل‌های موجود در آن است که به لحاظ این نوع مطالعات دارای برتری نسبت به روش‌های غیرمستقیم است. در پایان هم باید صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان را نیز به موارد قبلی اضافه کرد. با توجه به موارد بیان شده، گودبرداری‌های ساختمانی و پروژه‌های عمرانی فرصتی ارزشمند و کم‌هزینه برای انجام مطالعات مربوط به گسل‌ها و همچنین افزایش آگاهی از وضع زمین‌شناسی شهر تهران هستند که در صورت عدم توجه و با تمام اطلاعاتی که درون خود دارند، به راحتی از دست می‌روند.
نقشه پهنه‌های گسلی شهر تهران در مقیاس شهری برای اعمال محدودیت‌های خطر گسیختگی سطحی در این پهنه‌ها از سوی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و با همکاری اساتید مجرب و کارشناسان حرفه‌ای تهیه شده و به تصویب مشترک کارگروه ملی مخاطرات زلزله، لغزش لایه‌های زمین، ابنیه، ساختمان و شهرسازی، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، شورای اسلامی شهر تهران و کمیته دایمی استاندارد ٢٨٠٠ رسید.
همچنین مقرر شد که نقشه‌های مورد نظر به صورت رسمی از سوی ریاست کارگروه به شورای عالی شهرسازی و معماری کشور ارسال شود تا مطابق سند اصلی طرح جامع شهر تهران، این شورا نسبت به تصویب نقشه و تهیه، تدوین و اعمال ضوابط و محدودیت‌ها در پهنه‌های گسلی طرح تفصیلی شهر تهران به شهرداری برای ساخت‌وسازهای جدید اقدام کند.
با وجود قطعی بودن ساخت وسازها در گسل های پهن شده در کف تهران کارشناسان معتقدند اعلام دقیق مناطق گسلی مترتب واکنش های اجتماعی است که می تواند موجهای اقتصادی آن در بازار رکود زده داخلی اثرگذار باشد .
دبیر كمیته زلزله شورای پژوهش های زلزله كشورادامه می دهد: گسل های شمال وجنوب تهران دارای پلاکهای زیادی هستند که تمرکز بر آنها می تواند جهت اقتصادی مناطق مذکور را با چالش روبرو کند لذاکنترل ساخت وسازهای شهری بصورت چراغ خاموش وبا افزایش نظارت صورت می گیرد.
قریش تاکید می‌کند در سالهای اخیر استفاده از مهندسان ناظر سازه در ساخت و سازهای شهری در دستور کار شهرداری قرار گرفته و می‌توان گفت شرایط ساخت و سازهای 10 سال اخیر تهران نسبت به سالهای گذشته بهبود یافته است.
قطع اتوماتیک گاز در صورت زلزله
به گفته کارشناسان، در صورت بروز زلزله احتمالی، یکی از مسائلی که به شدت ابعاد فاجعه را تشدید می‌کند انفجارهای پی‌درپی و آتش‌سوزی‌های تهران است و به قولی علمک‌های تهران به‌سان بمب‌های ساعتی عمل خواهند کرد.
دبیر كمیته زلزله شورای پژوهش های زلزله كشور خاطرنشان می‌کند: سامانه‌ای توسط شرکت ملی گاز طراحی شده است که بر اساس آن در صورت زلزله احتمالی با تعبیه شیرهای بصورت اتوماتیک جریان گاز قطع خواهد شد و این شیرها در سراسر تهران تعبیه شده است.
قریشی می‌گوید: هرچند مقداری از گاز باقی‌مانده در لوله‌های گاز لاجرم منفجر خواهد شد که خود نگرانی‌های زیادی به دنبال دارد.
کارشناس زلزله‌شناسی معتقد است: در سالهای اخیر مقاوم‌سازی پل‌ها و تکه‌بندی آنها در دستور کار قرار گرفته است لذا انتظار می‌رود در صورت زلزله احتمالی معابر و پل‌های چند منظوره از ایمنی نسبی برخوردار باشند.
در نهایت اما باید گفت به نظر می‌رسد تهران به هیچ‌وجه برای مقابله با زلزله‌های بزرگ آمادگی ندارد. از یک سو بافت فرسوده و عدم رعایت کامل موازین ساختمان‌سازی و از سوی دیگر مساله فرونشست‌ها و سست بودن زیر پای تهران نشان می‌دهد که پایتخت به جد در معرض یک تهدید جدی است و این تهدید صرفاً برای چند میلیون انسانی که در این شهر زندگی می‌کنند وجود ندارد بلکه یک زلزله مهیب می‌تواند خطرات جدی سیاسی و امنیتی برای کل کشور در پی داشته باشد.
اما به زعم ما آنچه که باعث شده است تا مشکلات تهران به معضلات لاینحل تبدیل شود فقدان یک مدیریت جامع است. همین که در خیابان ولی‌عصر (عج) هر روز شاهد نوسازی معابری هستیم که فردای آن شرکت آب و فاضلاب یا گاز آن را تخریب می‌کند، نشان می‌دهد که تهران یک مدیریت یکپارچه و واحد ندارد. به تبع در خصوص زلزله، آلودگی هوا و … نیز داستان از همین قرار است و تا زمانی که مشکلات تهران یک مسئول مستقیم نداشته باشد کاری از پیش نمی‌رود.
منبع: شهر فردا
