دیابت کودکان چگونه است؟

در میان بیماری‌های گوناگونی که می‌تواند کودک را تهدید کند، برخی بیماری‌ها قابل پیشگیری نیست و تنها بعد از بروز علائم می‌توان به‌وجود آن بیماری در بدن کودک پی‌برد. دیابت یکی از این بیماری‌هاست؛ بیماری بسیار خطرناکی که گاهی آن را «بیماری خاموش» لقب می‌دهند.

در مورد این بیماری تشخیص زود هنگام کمک بسیار زیادی به پیشگیری از بروز برخی علائم می‌کند. زمانی که مشخص می‌شود کودک به این بیماری مبتلاست، یک تیم پزشکی اعم از متخصص غدد، متخصص اطفال، متخصص تغذیه و روان‌شناس باید به کودک کمک کنند تا بتواند سبک زندگی‌اش را با این بیماری منطبق کند. دکتر شکور امیدی، دکترای ایمونولوژی و آلرژی از دانشگاه تهران و بنیانگذار انجمن خیریه حمایت از بیماران دیابتی درباره این بیماری و راهکارهای زندگی بهتر برای این بیماران بیشتر توضیح می‌دهد.

دیابت چیست؟
بیماری دیابت در اثر ناتوانی بدن در تولید انسولین یا کاهش یا ‌اثر نکردن انسولین در سوخت و ساز مواد قندی پدید می‌آید. انسولین توسط غده لوزالمعده (پانکراس) ایجاد می‌شود. وقتی ما غذا می‌خوریم، بخش عمده‌ای از غذا به‌صورت قند درمی‌آید که سلول‌های بدن که در واقع سربازهای بدن هستند و کارها را انجام می‌دهند از آن برای تهیه انرژی استفاده می‌کنند. انسولین مثل کلید ورود به سلول است و باعث می‌شود سلول‌ها بتوانند از این منبع انرژی (قند موجود در خون) استفاده کنند. در بیماری دیابت ممکن است بخشی از لوزالمعده که انسولین را می‌سازد دچار آسیب شود یا ممکن است انسولین ساخته شود اما درست عمل نکند. یکی دیگر از اشکالات ممکن است درگیرنده‌های انسولین ایجاد شود.

دیابت در کودکان از کدام نوع است؟
دیابت انواع گوناگونی دارد اما آنچه کودکان را درگیر می‌کند، دیابت نوع اول یا دیابت جوانی است. در این حالت ترشح انسولین در لوزالمعده تقریبا انجام نمی‌شود. بنابراین برای کنترل قند خون افراد مبتلا به دیابت نوع یک باید انسولین از طریق تزریقی به بدن وارد شود. نرسیدن انسولین به بدن کودک مبتلا به دیابت نوع یک، موجب مرگ او خواهد شد. 5 تا 10 درصد کل مبتلایان به دیابت را این نوع دیابت تشکیل می‌دهد که در ایجاد آن مجموعه‌ای از عوامل ژنتیک و محیط ایمونولوژیک دخیل هستند.

عوامل مؤثر در ایجاد دیابت
بیماری دیابت در۹۰ تا ۹۵ درصد کودکان زیر۱۶ سال از نوع یک است، البته بعضی‌ از کودکان هم به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند. دلیل ابتلای کودکان به دیابت تاکنون نامعلوم است اما نظریه‌ها و حدس‌های زیادی درباره علت ابتلای کودکان به این بیماری وجود دارد. تحقیقات نشان می‌دهد، تعدادی از کودکان بعد از ابتلا به برخی عفونت‌های ویروسی مثل اوریون، سرخک، سرخجه، آنفلوآنزا و فلج اطفال به دیابت نوع یک مبتلا شده‌اند. البته این کودکان سابقه بیماری دیابت را هم در خانواده‌شان داشته‌اند.

همچنین تحقیقات نشان می‌دهد در دیابت نوع یک خطر ابتلا به بیماری در کودکانی که تنها پدرشان به دیابت نوع یک مبتلا باشد یک به 17 است و اگر تنها مادرشان به دیابت نوع یک مبتلا باشد یک به 25 است. البته اگر هر دو والد به دیابت نوع یک مبتلا باشند خطر ابتلای کودک، یک به 10 است.

تغذیه کودک دیابتی چگونه باید باشد؟
رژیم غذایی مناسب و منظم در کنار تزریق انسولین برای کنترل بیماری کودک دیابتی اهمیت زیادی دارد تا مانع افت قندخون یا هایپوگلیسمی شود. کودک دیابتی در طول روز باید علاوه بر وعده‌های غذایی اصلی، دست‌کم 3 نوبت از مواد‌غذایی مناسب به‌عنوان وعده‌های فرعی استفاده کند.

در وعده‌های غذایی فرعی باید حتما مواد نشاسته‌ای گنجانده شود. تغذیه قبل از خواب کودک دیابتی نیز اهمیت خاصی دارد زیرا از افت قند در طول شب جلوگیری می‌کند. رژیم غذایی مناسب شامل مواد نشاسته‌ای مثل نان، سیب زمینی، برنج، حبوبات، لبنیات، تخم‌مرغ و گوشت است. چربی غذا باید بیشتر از نوع نباتی باشد و از غذاهای پر فیبر استفاده شود. مقدار غذای مناسب برای کودک باید براساس میزان مصرف انسولین تنظیم شود.در این کار متخصص تغذیه به پدر و مادر کمک می‌کند. بیشترین مشکل در تغذیه کودک ولع برای شیرینی است. اگر والدین بخواهند برای کودک جشن تولد بگیرند، می‌توانند از شیرین‌کننده‌های مصنوعی برای کیک و شربت و… استفاده کنند.

سالی یک بار خوردن کیک تولد، در تنظیم قند خون مشکل زیادی ایجاد نمی‌کند. رژیم غذایی کودک باید آزاد باشد ولی این به آن معنی نیست که هر چقدر دلش خواست مواد قندی مصرف کند. بهتر است مواد قندی ساده از برنامه غذایی کودک حذف شوند و میوه‌های خیلی شیرین مانند انگور، خربزه و انجیر نیز به ندرت استفاده شوند.

انجمن خیریه حمایت از بیماران دیابتی چه خدماتی ارائه می‌کند؟
انجمن خیریه حمایت از بیماران دیابتی به بنیانگذاری دکتر شکور امیدی و با شعار « با یک آزمایش ساده قند خون از سلامت خود مطمئن شوید»فعالیت‌های زیادی در زمینه کنترل این بیماری در کشور انجام داده است. از جمله فعالیت‌های مهم این انجمن می‌توان به ویزیت رایگان برای تمام بیماران و کودکان مبتلا به دیابت، پرداخت هزینه دارو برای بیماران دیابتی نیازمند و دستگاه تست قند خون رایگان برای بیماران بی‌بضاعت، تشکیل کلاس‌های ورزشی رایگان با همکاری سازمان تربیت بدنی و مدرسان متخصص برای بیماران دیابتی، تشکیل کلاس‌های آموزشی برای آشنایی هرچه بیشتر بیماران با بیماری دیابت و روش‌های کنترل و تنظیم این بیماری، تشکیل کلاس‌های تغذیه متخصصان و کارشناسان برای آشنایی بیماران با اصول صحیح تغذیه و برآورد کالری از موادغذایی مختلف، تامین شکر مخصوص بیماران دیابتی بدون گلوکز و نیز دستگاه‌های تست قند خون رایگان و دستگاه تزریق انسولین بدون سوزن، برنج دیابتی، نوشابه‌های بدون قند و کم کالری، شیرینی‌ها و مرباهای مخصوص دیابتی، عرقیات و داروهای گیاهی موثر در کاهش قند و چربی خون و سایر محصولات غذایی و دارویی مورد نیاز بیماران دیابتی اشاره کرد.

مراقبت‌های تکمیلی
همان‌طور که گفته شد بعد از تشخیص دیابت نوع یک‌ مراقبت دائمی نیاز است. باید مواظب بود قند افت نکند یا بالا نرود. بالا و پایین رفتن قند خون بسیار خطرناک است چون می‌تواند آسیب‌های مغزی ایجاد کند. دوز انسولین تزریقی برای کودک باید توسط پزشک تنظیم شود. نکته مهم این است که اگر مدت طولانی انسولین تزریق شود ممکن است در بدن آنتی بادی ضد‌انسولین ترشح ‌شود و به همراه انسولین در عروق، کلیه، چشم و… رسوب کند. بنابراین بعد از چند سال تزریق انسولین باید کودک از لحاظ ترشح آنتی بادی ضد‌انسولین نیز بررسی شود تا اگر میزان آن بالاست با کورتن تنظیم شود.پدر و مادر باید ابتدا از لحاظ روانی کودکان را آماده پذیرش این بیماری کنند و به آن‌ها بگویند دیابت برای‌شان محدودیت است نه بیماری. از آنجا که کودک دیابتی سیستم ایمنی ضعیفی دارد، زود سرما می‌خورد و باید مراقب بود. کنترل تمام موارد در کودک دیابتی لازم است ولی نباید حساسیت زیاد داشت. پدر و مادر نقش مهمی در روحیه کودک دارند و اگر این موضوع را بزرگ کنند بر روحیه کودک اثر منفی گذاشته و زندگی‌اش تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. وقتی کودک بزرگ شد می‌توان خطرات را به او توضیح داد اما در سن پایین ذکر این خطرات درست نیست چون باعث افسردگی می‌شود.