نکاتی در مورد مهریه و چگونگی دریافت آن

دراین گزارش که در شماره پنجشنبه 21 آبان 1394 هجری خورشیدی انتشار یافت، آمده است: مهریه همزمان با انعقاد خطبه عقد ازدواج در سند رسمی ازدواج ثبت می شود و از مهمترین ویژگی های این سند رسمی لازم الاجرا بودن آن است.
مهریه مالی است که در هنگام عقد ازدواج مرد متعهد می شود به همسر (زوجه) خود بپردازد. این مال می تواند به صورت نقدی (وجه رایج کشور)، سکه و طلا، سایر اموال منقول یا غیر منقول (ملک، خانه یا آپارتمان) باشد. این مال به عنوان دین و بدهی بر عهده زوج قرار دارد.
مهریه همزمان با انعقاد ازدواج در سند رسمی سند ازدواج (نکاح واژه عربی پیمان زناشویی است) ثبت می شود. از مهمترین ویژگی های این سند رسمی این است که لازم الاجرا است. یعنی با درخواست زن از دفترخانه تنظیم سند ازدواج برای اجرای تعهدات آن از جمله مهریه، می توان به عنوان مثال مال موضوع مهریه را از همسر (مرد) درخواست کرد و مراجعه به دادگاه برای این کار الزامی نیست؛
مهریه از طریق ارائه دادخواست به دادگاه عمومی حقوقی خانواده هم قابل مطالبه است. زن می تواند در صورت تمایل با نوشتن خواسته خود توسط خود یا مشاور یا وکیل دادگستری در فرم مخصوص (همان دادخواست) از دادگاه محل سکونت خود یا همسرش درخواست کند که حکم الزام همسر را به پرداخت مهریه صادر کند.
همچنین مهریه را می توان پس از صدور اجرائیه از طریق اداره اجرای اسناد رسمی دریافت کرد. با صدور برگ اجرائیه از دفترخانه تنظیم سند رسمی، متقاضی مهریه می تواند به اداره اجرای اسناد رسمی ثبت مراجعه و با معرفی نشانی مرد (همسر) درخواست وصول مهریه را ارائه کند. هچنان که می تواند مالی از مرد مانند حساب بانکی، پلاک ثبتی، سهم یا حتی طلب قطعی وی را از دیگران برای توقیف و وصول مهریه معرفی کند.
در سند رسمی ازدواج معنی عندالمطالبه، امکان درخواست دریافت مهریه در هر زمان است. پس در صورت نوشتن این عبارت در سند رسمی ازدواج که به امضای همسر (مرد) رسیده باشد، زن هر وقت بخواهد می تواند مهریه را از مرد بخواهد.
در سند رسمی ازدواج عندالاستطاعه یعنی شرط درخواست پرداخت مهریه دارا بودن مرد است. در صورت استفاده از این عبارت در متن سند رسمی ازدواج، درخواست مهریه از مرد مشروط به داشتن مال و توانایی مرد در پرداخت مهریه است.
مطابق قانون جدید خانواده، برای نپرداختن مهریه بیش از110سکه، مرد بازداشت نمی شود. از سال 1377 با تصویب قانون محکومیت های مالی و تا پیش از صدور رای وحدت رویه مبنی بر امکان طرح ادعای اعسار (ناتوانی و تنگدستی) برای پرداخت مهریه پیش از توقیف و بازداشت مرد بدهکار مهریه، امکان بازداشت همه محکومان مالی – از جمله محکومان به پرداخت مهریه – به استناد آن قانون فراهم شده بود.
اما با صدور رای مذکور و اثبات یا احراز اعسار بسیاری از مردان بازداشت ایشان تا زمان اثبات دارا شدن آن ها منتفی می شد. اما قانونگذار این بار این تهدید قانونی را برای وصول مهریه های تا 110 سکه طلا زنده کرده است.
می توان هر شرطی را درباره مهریه در سند رسمی ازدواج نوشت. بدین معنی که درباره میزان و شرایط پرداخت مهریه هر توافقی میان زن و مرد (همسران) جایز است و برای دو طرف تعهدآور محسوب می شود. بنابراین طرفین می توانند با آزادی اراده در این باره گزینه های گوناگونی را پیش بینی کنند
مهریه دین ممتازه است و پیش از هر بدهی از بدهکار دریافت می شود. اهمیت بدهی مرد به همسر خود و حساسیت رابطه زوجین (زوج و زوجه یا همان زن و مردی که با هم ازدواج کرده اند) و البته امتیازی که قانونگذار برای حمایت از زن پیش بینی کرده موجب شده است تا این طلب را بستانکاری ویژه و ممتاز به حساب آورد و پرداخت آن را – حتی اگر بدهی مرد مرده (فوت شده) باشد – بر هر طلب دیگری برتر و پیش تر دانسته است.
مهریه را می توان به اصطلاح بخشید یا بذل کرد. (بذل به معنی بخشش به کار برده می شود)
به هر شکل و روشی که قابل اثبات و مستند باشد زن می تواند تمام یا بخشی از مهریه را به همسرش ببخشد یا از دریافت آن صرف نظر کند؛ در عین حال قانونگذار در ازدواج دائم این حق را برای زن پیش بینی کرده است تا پیش از دریافت مهریه بتواند از انجام وظایف خود به عنوان همسر خودداری کند.
**چگونگی دریافت مهریه بعد از فوت شوهر
یک وکیل دادگستری گفت: امکان دریافت مهریه بعد از فوت شوهر وجود دارد.
مرضیه لطیفی اظهار کرد: بر اساس قانون اگر زنی مثلاً پس از سه سال از تاریخ فوت همسرش می خواهد مهریه خود را مطالبه کند، این امکان وجود دارد.
وی با بیان اینکه در این زمینه چند نکته قابل توجه لازم است، ادامه داد: دعوی مطالبه مهریه بعد از فوت شوهر (زوج) باید به طرفیت ورثه متوفی که ترک (اموال) به جامانده از متوفی را پذیرفته اند در دادگاه طرح و اقامه شود یعنی در دادخواست در قسمت خوانده اسامی وارث نوشته شود.
لطیفی ادامه داد: طبق ماده 3 آئین نامه اجرایی قانون الحاق یک تبصره به ماده 1082 قانون مدنی با فوت زوجه، مهریه نیز به ورثه منتقل می شود و اصل طلبی که زوجه بابت مهریه داشته طبق قاعده ارث به ورثه او انتقال پیدا می کند.
این وکیل دادگستری خاطرنشان کرد: زوجه برای مطالبه مهریه باید به دادگاه خانواده یا از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی اقدام کرد.
وی یادآور شد: در صورت ناتوانی زوجه از پرداخت هزینه دادرسی وی می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه دادرسی را پیوست دادخواست کند.
توجیه زمانی بالاترین انگیزه برای روی آوردن به طلاق توافقی است
یک قاضی دادگاه خانواده با بیان اینکه توجیه زمانی بالاترین انگیزه برای روی آوردن به طلاق توافقی است، گفت طلاق توافقی در پروسه زمانی کمتری اتفاق می افتد و دلیل اصلی گرایش زوجین برای انتخاب این نوع از طلاق، توجیه زمانی است.
«مهدوی» با اشاره به طلاق توافقی اظهار کرد: متاسفانه در ارتباط با طلاق توافقی آمار بسیار بالاست و در این زمینه دچار یک بحران اجتماعی جدی شده ایم.
وی در ارتباط با اینکه چه انگیزه ای باعث می شود جامعه به سمت طلاق توافقی گرایش پیدا کند، گفت: گاهی اختلافات زوجین به حدی است که امکان ادامه زندگی وجود ندارد و یا زوجین از یکیدیگر کراهت دارند به همین دلیل چون پروسه زمانی در طلاق توافقی کمتر است زوجین به این سمت ترغیب می شوند.
مهدوی با ذکر مثالی در این زمینه تصریح کرد:طلاق حاکم و یا طلاق عسر و حرجی به درخواست زن است که در این طلاق چنانچه زوجه درخواست طلاق کند ولی مرد به هر دلیل با آن مخالفت کرد پروسه زمانی در این طلاق طولانی می شود و این مهم در ماده 10130 قانون مدنی تصریح شده است.
یک قاضی دادگاه خانواده خاطرنشان کرد: برخی مواقع وقتی زوجینی که تصمیم به جدایی می‎گیرند روی مسائل مالی با هم توافق می کنند، چرا که وقتی مسائل مالی حل شود دادگاه نوع طلاق را در پروسه زمانی کمتری مشخص می کند.
وی در ارتباط با اینکه گفته شده دادگاه‎ها یکی از عواملی هستند که روند طلاق توافقی را تسهیل می‎کنند، گفت: همه مسائل را نباید به عهده دستگاه قضا گذاشت باید زمینه ها و بسترهای پدیده طلاق را آسیب شناسی کنیم.
مهدوی ادامه داد: به نظر می رسد با این سخن دستگاه قضایی مظلوم واقع می شود، چرا که هیچ قاضی نمی خواهد موجب طلاق و جدایی و از بین رفتن بنیان خانواده شود.
وی خاطرنشان کرد: قاضی مجری قانون است و صراحتا در قانون تصریح شده زوجین قبل از مراجعه به دادگاه به مشاوره مراجعه کنند و سپس به دادگاه مراجعه کنند تا پس از صورت جلسه طلاق توافقی صورت گیرد، باید در نظر داشت که ورودی پرونده به دادگاه ها سرسام آور است به طوری که قاضی در یک ماه گاهی 250 پرونده دارد و برخی شعبات فقط به پرونده های مختلف طلاق رسیدگی می کنند.
حق حبس زوجه و شرایط استفاده از آن
بر اساس ماده 1085 قانون مدنی، زن می تواند تا مهریه به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حالّ باشد و این امتناع تحت شرایطی مسقط حق نفقه نخواهد بود.
**شرایط استفاده از حق حبس
آیا در صورت استفاده از حق حبس نفقه به زن تعلق می گیرد؟
بر اساس ماده 1085 قانون مدنی، زن می تواند تا مهریه به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حالّ باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود. این امکان امتناع از انجام تعهد تا ایفای تعهد طرف مقابل را «حق حبس» می گویند که اعمال آن شرایطی دارد که به شرح زیر است.
**شرایط اعمال حق حبس
مهریه باید حال باشد. برابر ماده 1083 قانون مدنی مهر می تواند کلا یا جزئاً حال یا به وعده باشد.
اگر مهر موجل (مدت دار) باشد زوجه زمانی حق خواهد داشت مهر خود را مطالبه کند که زمان آن فرا رسیده باشد که در این وضعیت زوج نیز می تواند ایفاء وظایف زناشویی را از زوجه طلب کند و در این شرایط زوجه نمی تواند به حق حبس خود استناد کند.
اما در حالتی که زوج ایفای وظایف زناشویی را از زوجه طلب نکند و زمان پرداخت مهریه هم رسیده باشد یا مهریه وعده دار نباشد، زوجه می تواند از حق حبس خود استفاده کند.چون به موجب ماده 1082 قانون مدنی به محض وقوع عقد نکاح، زوجه مالک مهر می شود.
زوجه قبل از اخذ مهریه به ایفاء وظایف زناشویی عمل نکرده باشد. برابر ماده 1086 قانون مدنی، چنانچه زوجه قبل از گرفتن مهریه، با میل خود، از زوج تمکین خاص کند، حق حبس وی ساقط و دیگر اجازه امتناع از تمکین و سایر وظایف زناشویی ندارد.
**اعسار زوج و حق حبس
اعسار زوج حق حبس زوجه را ساقط نمی کند چون به رغم اینکه در چنین حالتی مطالبه و وصول مهریه از زوج میسر نیست اما امکان گرفتن مهر با استفاده از حق حبس ملازمه ای ندارد. مضافاً اینکه نباید پنداشت که احکام تقسیط مهریه به منزله تعیین اجل برای پرداخت مهریه است زیرا، اجلی که بدین شکل بر زوجه تحمیل می گردد، دلالت بر اراده او بر سقوط حق حبس نیست.
**علم زوجه بر اعسار زوج
به نظر بعضی از حقوقدانان چنانچه زوجه در حین عقد مطلع باشد که زوج قادر به پرداخت مهریه نیست و با این وصف به عقد ازدواج وی در آید نه تنها نمی تواند به لحاظ عدم قدرت و استطاعت زوج بر پرداخت مهریه تقاضای بطلان عقد را بنماید بلکه مجاز به استفاده از حق حبس خود هم نیست لذا می بایست پس از عقد، با درخواست زوج به ایفاء وظایف زناشویی اقدام نماید، در غیر این صورت ناشزه محسوب می شود.
**آثار اعمال حق حبس
اعمال حق حبس آثار و امتیازات ذیل را برای زوجه ایجاد می کند:
زوجه تا دریافت کل مهریه مکلف به تمکین خاص و ایفاء وظایف زناشویی نیست.
در صورت تقسیط مهریه حق حبس زوجه تا اتمام پرداخت اقساط باقی می ماند.
اعمال حق حبس مسقط حق نفقه زوجه نیست.
در همین زمینه، معاونت فرهنگی قوه قضاییه در بررسی میدانی و گفتگوهای متعدد با قضات محاکم و کارشناسان حقوقی، برخی از مهم ترین علل مراجعات قضایی مردم را در قالب بسته حقوقی اعلام کرد.
معاونت فرهنگی قوه قضاییه در بررسی میدانی و گفتگوهای متعدد با قضات محاکم و کارشناسان حقوقی، برخی از مهم ترین علل مراجعات قضایی مردم را در قالب بسته حقوقی جمع آوری کرده و اعلام کرد.
در ابتدای این متن آموزشی آمده است: نادانسته های حقوقی و قضایی جامعه امروز که ریشه بسیاری از مشکلات قضایی است، لازم است به طور گسترده برای تمام اقشار اطلاع رسانی شده و مورد توجه عمومی قرار گیرد.
9نکته و پیام هشداردهنده ارائه شده تلاشی برای ساماندهی رفتار حقوقی مردم با هدف کاهش پرونده های قضایی است.
**اول: پرهیز از انجام معاملات با دست نوشته یا قولنامه عادی
اسناد و دست نوشته های عادی قابل انکار و تردید هستند لذا برای انجام معاملات و تنظیم سند، در مرحله اثبات اصالت، بسیارخطاپذیرند.
با توجه به اینکه موارد بسیاری از اینگونه نوشته ها، جعل می شود، اثبات اصالت نوشته عادی توسط کارشناسان بسیار مشکل است.
لازم است افراد از دست نوشته اجتناب کنند و جایی که دسترسی به دفاتر اسناد رسمی نباشد، در تنظیم سند عادی حتما دو نفر شاهد بگیرند.
**دوم: عدم اثبات اصالت سند عادی، در حکم جعل است
وقتی دست نوشته یا سند عادی به دادگاه ارائه شود، دادگاه آن را به کارشناس ارجاع می دهد تا اصالت آن بررسی شود اگر احراز اصالت دست نوشته صورت نگیرد، سند جعلی محسوب می شود و در صورت شکایت فرد ذینفع، پرونده جزایی دیگری با عنوان «جعل» و «استفاده از سند مجعول» قابل طرح خواهد بود که مجازات هرکدام از آنها حداقل شش ماه حبس است.
با این ملاحظات نه تنها حقوق مالی موجود به واسطه دست نوشته تامین نمی شود بلکه جنبه کیفری دیگری نیز متوجه فرد ارائه کننده می شود.
تنظیم رسمی سند می تواند از این مشکلات جلوگیری کند. یکی از موارد شایع، بذل و بخشش مهریه با دست نوشته عادی بین زن و شوهر است که معمولا نتایج فوق را درپی دارد.
**سوم: ضرورت استعلام وضعیت ثبتی ملک قبل از انجام معامله
افراد زمانی که می خواهند ملک یا زمینی را معامله کنند، لازم است در مورد ملک و مستغلات از اداره ثبت اسناد استعلام کرده و پس از آن اقدام به امضا قولنامه و تبادل وجه معامله کنند. در موارد بسیاری اتفاق می افتد که ملک به علل قانونی در توقیف و یا رهن بوده و گاهی نیز فرد فروشنده اجازه معامله ندارد؛ لذا استعلام و تخصیص کد رهگیری مانع مراجعات قضایی خواهدشد.
**چهارم: دانستنی های مهریه
مهریه بالای 110 سکه با معرفی و توقیف اموال، نظیر ملک، دارایی، حساب بانکی، حقوق دریافتی ماهانه و.. قابل وصول است. همچنین مهریه پس از فوت زن، توسط ورثه و پس از فوت شوهر، توسط زن از اموال باقی مانده شوهر قابل وصول است. به یاد داشته باشیم بذل و بخشش مهریه با دست نوشته عادی به راحتی قابل اثبات نیست، این کار لازم است در دفاتر اسناد رسمی انجام شود.
**پنجم: معامله صوری به قصد فرار از دین، جرم و قابل پیگیری است
گاهی اوقات افراد برای اینکه بدهی مالی خود را نپردازند، اموال را به نام فرد دیگری انتقال می دهند. این معامله از نظر قانون صوری تلقی می شود، با توجه به اینکه در بسیاری از موارد اموال به نام اعضای درجه یک خانواده وی انتقال می یابد و یا تاریخ معامله نزدیک به زمان وقوع دعوا در دادگاه و مقدم بر نقطه نزاع بوده و یا مبلغ معامله مبادله نشده باشد، در این صورت، دادگاه آن معامله را باطل می کند و در صورت شکایت ذینفع، فرد به دلیل فرار از دین به چهار ماه تا دوسال حبس محکوم می شود.
**ششم: صیغه محرمیت در دوران نامزدی
بسیاری از خانواده ها بدون اطلاع از اثرات حقوقی محرمیت که در قانون همان نکاح موقت خوانده می شود نسبت به اجرای صیغه محرمیت در دوران نامزدی اقدام می کنند که ناخواسته با مشکلاتی روبرو می شوند.
برای نکاح موقت، مبلغ ناچیزی مهریه تعیین می کنند که با پایان یافتن دوره محرمیت، طرفین اقدام به نکاح دائم کنند. مشکل از آنجا آغاز می شود که مرد به دلایلی با جاری شدن نکاح دائم مخالفت می کند.
با این امتناع، خانواده دختر متضرر شده و با دریافت مهریه ناچیز، دختر به خانه پدر برمی گردد. چه بسا در طول مدت نکاح موقت، زوجیت نیز واقع می شود.
**هفتم: وعده قبل از عقد نکاح، تعهد ایجاد نمی کند
‏ در خواستگاری، توافق پسر و دختر و یا خانواده های دو طرف درباره نکاح یا ازدواج آتی ایجاد تعهد و حتی مشروعیت رابطه زناشویی ایجاد نمی کند.
طبق قانون مدنی وعده ازدواج، ایجاد علقه زوجیت نمی کند، اگرچه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر شده است، پرداخته شده باشد بنابراین هر یک از زن و مرد، در زمان خواستگاری و مادام که عقد نکاح جاری نشده است، می تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی تواند به هیچ وجه، او را مجبور به ازدواج کرده یا به جهت صرف امتناع از وصلت، مطالبه خسارتی کند و تا زمانی که عقد ازدواج منعقد نشده است نمی توان دو طرف را ملزم به زندگی زناشویی دانست و وعده هایی که عرفا بین خانواده ها تبادل می شود، ارزش حقوقی و یا سند رسمی را ندارد.
**هشتم: میزان مهریه همان اظهار اولیه در حین عقد رسمی نکاح است
گاهی اوقات خانواده ها اصرار به جاری شدن صیغه نکاح نزد فرد معین و مشهوری دارند و در همان صیغه که با حضور شاهد و رعایت همه جوانب شرع و قانون صورت گرفته، مهریه محدودی اعلام می شود سپس خانواده ها برای ثبت در دفترخانه، میزان مهریه را افزایش می دهند که از نظر قانون مورد قبول نیست.
مهریه اصلی همان است که هنگام جاری شدن صیغه نکاح اعلام می شود. لکن خانواده ها هنگام مراجعه به محضر گاهی مهریه ای مغایر با آنچه شفاهی توافق کرده اند، درج می کنند. این اظهار در محضر، مستند خواهد بود و دادگاه به توافق قبلی که رسمی نبوده، توجه ندارد.
**نهم: افزایش مهریه بعد از وقوع عقد
افزایش ثانوی مهریه مورد استناد نیست به این معنا که بعد از وقوع عقد و ثبت مهریه، طرفین تصمیم به افزایش مهریه می گیرند و حتی اقرارنامه ای تنظیم و توضیحاتی اضافه می شود. این شرایط جدید نمی تواند به عنوان مهریه اصلی تلقی شود در واقع افزایش بعدی یک تعهد است که عنوان و امتیازات مهریه را ندارد.
منبع:خبرگذاری ایرنا
184/