ضرر و زیان فرار مغزها به اقتصاد ایران

جولان عبدالخالق کارشناس ارشد بانک جهانی طی گزارشی به بررسی پتانسیل های بخش فناوری ایران پرداخته است.

عبدالخالق در این گزارش که پایگاه مجمع جهانی اقتصاد آن را منتشر کرده نوشته است:

در دهه گذشته به دلیل موضوع هسته ای، پتانسیل های اقتصادی ایران تحت الشعاع قرار گرفته است. ظرفیت هایی که اگر تحقق یابد تعریف جدیدی از داستان توسعه ی اقتصادی و سیاسی خاورمیانه و آسیای مرکزی ارائه خواهد داد.

در اینجا مطلبی بسیار جالب توجه تر از موضوع هسته ای مورد بررسی قرار گرفته است. هزاران فن آوری بی خطر که اگرچه آرام آرام اما به طور قطع آینده ی ایران و احتمالا منطقه ی اطراف آن را تغییر خواهد داد. موضوعی جالب توجه است. با چشم انداز برداشتن تحریم ها، بخش فن آوری تجاری ایران در چهار راه تاریخی قرار می گیرد.

حال که دولت پشتیبانی بی سابقه ای از خود در بالاترین سطح ارائه داده است ایران به خوبی می تواند به کشوری پیشرو در حوزه های تکنولوژی و علمی منطقه تبدیل شود. اما در دورانی که ٦٠ درصد جمعیت ایران زیر ٣٠ سال هستند نوآوری نمی تواند بدون آزادی اجتماعی تحقق یابد. در همین راستا پارادوکس قابلیت های تلنولوژیکی و علمی ایران شکل می گیرد.

در ادامه ٦ روندی که آینده ی این حوزه را شکل می دهد مورد بررسی قرار گرفته است:

١. هزینه های دولتی در بخش تحقیقات
برنامه هسته ای ایران زیرمجموعه ای از یک مجموعه ی بزرگتر هزینه های علمی دولت است. با وجود اینکه این کشور زیر فشار تحریم ها قرار داشت هزینه های موثری در ایجاد قابلیت های ملی درزمینه هایی مانند نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی، تحقیقات سلول های بنیادی، ژنتیک، مهندسی شیمی، تحقیقات هوا فضا، کشاورزی، سیستم های ارتباطی لیزری، علوم کامپیوتر و الکترونیک و غیره به عمل آمده است. دولت برای سال ٢٠١٦ تا سال ٢٠٢١ توسعه ی تکنولوژی را در راس سه اولویت ملی خود قرار داده است. هنگامی که تحریم ها برداشته شود و فضای مالی دولت گسترش یابد، بودجه تحقیقاتی تا سال ٢٠٣٠ چهارصد درصد افزایش می یابد و به ٤ درصد تولید ناخالص داخلی خواهد رسید. چنانچه این ارقام تحقق یابد ایران به خوبی در حوزه ی توسعه ی فن آوری تجاری تبدیل به رهبر منطقه ای خواهد شد.

٢.تامین مالی برای کسب و کارهای کوچک
اکنون کسب و کارهای کوچک از سوی سرمایه گذاران سراسر جهان به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است. با داشتن تنها سه شرکت سرمایه گذاری و تعداد انگشت شماری برنامه های دولتی که از شرکت های کوچک و متوسط حمایت می کند آزادکردن سرمایه گذاری خارجی راه آسان تری برای توسعه کسب و کار در کشور می باشد. با این حال این بخش نه تنها نیازمند سرمایه است بلکه نیاز دارد دستیابی بدون محدودیتی به تکنولوژی سراسر این حوزه داشته باشد. حال که شرکت های تکنولوژی بین المللی برای راه اندازی فروشگاه در ایران به رقابت پرداخته اند احتمالا افق های خلاقانه ای از کارآفرینان تکنولوژی توسعه خواهد یافت. بدین ترتیب می توان راه درازی را یک شبه طی کرد. مدل های کسب و کار نوآورانه، منعطف و پیچیده ای در اختیار کارآفرینان قرار خواهد گرفت.

٣. جلوگیری از فرار مغز ها
با وجود اینکه ایران جزو کشور هایی است که بیشترین هزینه ها را برای آموزش مردم صرف می کند هنوز صاحبان کسب و کاربرای استخدام کارکنانی ماهر با سختی مواجه اند. سالانه ٢٠ درصد از هزینه های اجتماعی ایران در بخش آموزش هزینه می شود به عبارتی بیش از یک دهه است که ایران به طور میانگین ٤.٥ درصد تولید ناخالص داخلی اش را در این بخش هزینه کرده است. این در حالی است که سالانه ١٥٠ هزار متخصص از ایران مهاجرت می کنند و این امر هزینه ای دو برابر (بر اساس برخی برآورد ها) از آنچه از فروش نفت حاصل می کند را بر دوش کشور می گذارد. ایجاد فضای مناسب برای بازگشت ایرانی های جوان یکی از اولویت های دولت روحانی می باشد. حال با برداشتن تحریم ها و پیشرفت تکنولوژی شرایط برای برگشتن این افراد مهیا خواهد شد.

٤. به کار گیری کارآفرینی در سراسر جامعه
خلاقیت به طور عمیقی ریشه در فرهنگ ایرانی دارد این در حالی است که روحیه کار آفرینی در آنها دیده نمی شود. در دید مردم شغل های بخش دولتی همواره مطمئن ترین راه امرار معاش است. آوردن طیف گسترده ای از تحقیقات علمی به بازار ایران نیاز به ریسک پذیری بیشتری دارد. اما تعداد اندکی از کار آفرینان طبقه ی پایین یا متوسط دارای شبکه های امنیت اجتماعی هستند تا در صورت شکست از آنها حمایت کند. در حال حاضر سازمان های غیر دولتی محلی مانند انجمن کارآفرینی ایران به این موضوع پرداخته است و در این راستا کمپین های آگاه سازی و سیاست های حمایتی در جهت ایجاد فضای مدیریتی بهتر برای جوانان ایران فراهم آورده است. به این ترتیب راه هایی فراهم آمده تا جوانان بتوانند در جهت پیاده سازی ایده های تجاری خود قبل از آنکه تصمیمات مهمی بگیرند راهنمایی شوند.

٥. اصلاحات بیشتر در جهت دستیابی به اینترنت
ایران در سراسر خاورمیانه و آسیای مرکزی بیشترین تعداد تلفن همراه و کاربران اینترنتی را به خود اختصاص داده است. اما جزو کشورهایی است که کمترین قدرت را از لحاظ دیجیتالی در اختیار دارد. از سویی سانسور ها و از سوی دیگر قیمت های بالا و کیفیت پایین خدمات ارتباطی باعث شده ارتباط کسب و کارها با مشتریان داخلی و خارجی دشوار شود. طی دو سال گذشته این مشکل با صدور مجوز اینترنت نسل سوم و نسل چهارم برطرف شده است با این حال اگر ایران بخواهد ظرفیت های تجاری نوآوری بخش تکنولوژی را به مرحله ی عمل در آورد اقدامات بیشتری مورد نیاز است.

٦. ایجاد روایتی جایگزین
روشن است که بخش فن آوری ایران تمام عناصر لازم برای تبدیل شدن به عنصر پیشرو جهانی را در اختیار دارد اما این خود ایرانیان و رهبران آنها هستند که تصمیم می گیرند راه سنتی و یا برتری علمی را پیش بگیرند.