اسارت حيوانات ديدن ندارد

نفيسه صباغي
كتك زدن حيوانات، غذا ندادن به آنها، تمرينات مستمر بيش از توان فيزيكي‌شان، تغيير الگو رفتاري آنها در اسارتگا‌ه‌ها به ويژه در سيرك‌ها مشكلات بسياري به وجود آورده و باعث نقض حقوق حيوانات شده است. براي مثال سال گذشته شیری که بدون مجوز سازمان محیط زیست توسط یک معرکه‌گیر در کرمانشاه برای نمایش به‌کار گرفته شده بود به قرنطینه مرکز بازپروری حیات وحش پردیسان در تهران منتقل شد.  يا حتي خبري ناخوشايندتر اينكه باز هم سال گذشته  5 قلاده شير در سيرك پرشين تلف شدند.البته اين موارد كم نيستند و هنوز هم با وجود اعتراضات گسترده فعالان محيط زيست، حيوانات چه با مجوز و چه بدون مجوز در سيرك‌ها هنرنمايي مي‌كنند و به راحتي مورد ظلم و ستم صاحبان سيرك قرار مي‌گيرند. اصولا بايد گفت در اسارتگاه‌هايي كه انسان براي حيوانات تدارك ديده است به راحتي حقوق حيوانات نقض مي‌‌شود و موجبات آزار و اذيت آنها را فراهم كرده است  حال بايد ديد سازمان حفاظت از محيط زيست براي محافظت از حيوانات چه جايگاهي دارد؟ آيا سيرك‌ها براي استفاده از حيوانات مجوزهاي لازم را از سازمان محيط زيست اخذ مي‌كنند؟ و اين سوالاتي است كه با امير سبزي ديده‌بان حقوق حيوانات در ميان گذاشتيم و ايشان باصبر وحوصله به سوالات ما پاسخ دادند.
امير سبزي فعال حقوق حيوانات با اشاره به اينكه در مورد اسارتگاه‌هاي حيوانات (باغ‌وحش و باغ پرندگان) بحث‌هاي حقوقي زيادي وجود دارد به «قانون» توضيح داد: ابتدا بايد بدانيم اولا آيا اين سيرك‌ها تحت نظارت سازمان حفاظت محيط زيست هستند يا خير؟ ثانيا اصولا چه اتفاقاتي در اين اسارتگاه‌ها براي حيوانات مي‌افتد؟
كمتر از 7 اسارتگاه‌ مجوز دارند
اين ديده‌بان حقوق حيوانات در مورد نظارت سازمان حفاظت محيط زيست بر اسارتگاه‌ها خاطرنشان كرد: بايد بدانيم تمامي مجوزها براي باغ پرندگان و باغ‌وحش‌ها بايداز سوي سازمان حفاظت از محيط زيست صادر شود. لازم به ذكر است كه در كشور ما، 700 اسارتگاه وجود دارد كه كمتر از 7 اسارتگاه‌ها مجوز دارند و سازمان محيط زيست اعلام كرده ما نظارت جامعي بر اين اسارتگاه‌ها نداريم. به گفته سازمان محيط زيست بيش از 95 درصد اين اسارتگاه‌ها مجوز نداشته و به لحاظ سازمان محيط‌زيست غيرمجاز  هستند. پس به همين جهت اتفاقاتي كه در اين اسارتگاه‌ها مي‌افتد كلا از نظارت اين سازمان خارج است.
وي ادامه داد:  حال اگر گونه‌اي از خارج كشور وارد كشور شود كنوانسيون منع تجارت گونه‌هاي جانوري و گياهي (سايتيس) بايد نظارت داشته و مجوزهاي لازم را صادر كند. اما يكي از سوالات مهم اين است آيا همه مجوزها براي تمامي گونه‌هايي كه در باغ وحش و باغ پرندگان وجود دارند صادر شده است يا فقط تعدادي از اين گونه‌ها مجوز دارند كه بايد گفت بخشي از گونه‌ها مجوز ندارند و بخشي ديگر هم مربوط به مسائل داخلي و قوانين كشوري است كه سازمان حفاظت محيط زيست بايد مدنظر داشته باشد.
سبزي در پاسخ به اين سوال كه جدا كردن حيوانات از محيط‌زيست و نگه داشتن آنها در اسارت‌گاه‌ها عملي درست است يا خير، خاطرنشان كرد: يكي از اشتباهات قطعي، جدا كردن حيوانات(چه گونه‌‌هاي در معرض خطر انقراض باشد چه نباشد) از محيط زيست طبيعي خود است كه هم به لحاظ علم اكولوژيك و هم به لحاظ حقوق حيوانات مي‌توان اين قضيه را رد كرد كه نبايد اين اتفاق بيفتد. البته صاحبان باغ وحش‌ها و كساني كه رفاه حيوانات را تامين مي‌كنند در دفاع از باغ وحش‌ها و باغ پرندگان و دلفيناريوم‌ها و….  عنوان مي‌كنند كه گونه‌هاي در معرض خطر انقراض را مي‌توان در قفس حفظ كرد!  ولي آيا  حيواني كه در قفس نگهداري مي‌شود ارزش اكولوژي و ارزش زيستي دارد؟ آيا به لحاظ اخلاقي، حقوق حيوان رعايت شده‌است؟ آيا توان تكثير و امكان بازگرداندن حيوان به طبيعت وجود دارد؟ كه بايد گفت پاسخ تمامي سوالات منفي است. نمونه بارز آن، ببر سيبري و شير ايراني كه در اسارت وجود دارند و امكان بازگرداندن آنها به طبيعت وجود ندارد. در اين رابطه بايد گفت هر توجيهي در سطح كشور دردفاع از باغ پرندگان، باغ وحش‌ها و اسارتگاه‌هاي كشور مطرح مي‌شود توجيهات غيرعلمي و نادرستي هستند.
وي ادامه داد: وقتي حيوان در اسارتگاه تولید مثل مي‌كند بر خلاف آنچه تصور می‌شود تحت نظارت نيستند حتي آن بخشي كه تحت نظارت هستند نيز كنترلي بر زادآوري اين حيوانات ندارند به همین دلیل این سوال مطرح است که آيا به لحاظ قانوني و حقوق حيوانات درست است گونه‌اي در اسارت زادآوري كند؟ حتي مواردي مشاهده شده در برخي از باغ‌وحش‌ها حيوانات را با مجوز به برخي از افرادي كه علاقه‌مند به داشتن حيوانات خانگي خاص هستند،واگذار کرده است.البته فقط برخي به صورت قانوني بوده واكثرا بدون مجوز و طی مراحل قانوني خريدوفروش مي‌شوند كه در اين زمينه گزارش‌هاي زيادي وجود دارد كه برخي از آنها رسانه‌اي هم شدند. در اين زمينه بايد گفت هم ضعف قانوني و هم ضعف اجرايي وجود دارد.
عدم نظارت بر اسارتگاه‌ها
سبزي تصريح كرد: در اين راستا وظيفه سازمان محيط زيست، نظارت خوب و كافي بر تمامي اسارتگاه‌هاست. تا زماني كه نظارت وجود نداشته باشد اجرايي هم نداريم و تخلفات پنهاني انجام مي‌شود. البته درحال حاضر مسائل و مشكلات مربوط به سيرك و اسارتگاه‌ها، باغ‌وحش ها با پيگيري ديده‌بان حقوق حيوانات مطرح شده است.
وي با بيان اينكه يكي از نمونه‌هاي عيني نقض حقوق حيوانات را در سيرك‌ها شاهد هستيم، ادامه داد: در دولت قبل يا حتي مواردي هم در دولت جديد اتفاقاتي در سيرك‌ها رخ داد كه در بسياري از موارد هم حقوق حيوانات و هم قوانين داخلي نقض ‌شد. براي مثال برخي از گونه‌هاي در معرض خطر انقراض را در سيرك‌ها شاهد بوديم.  مورد ديگر اينكه برخي از سيرك‌ها مجوز داشتن حيوان را ندارند ولي در عمل مشاهده مي‌كنيم اين سيرك‌ها از حيوانات در برنامه‌هاي خود استفاده مي‌كنند. البته تمام اين موارد مستند به صحبت‌هاي خود سازمان حفاظت محيط‌زيست است كه سيرك‌ها بعضا يا مجوز نداشتند يا از گونه‌هاي خاص استفاده كرده بودند و شرايط نگهداري و حمل حيوانات را نداشتند.
سبزي با اشاره به اتفاقاتي مانند سيرك قشم كه توجه رسانه‌ها و افكار عمومي را به خود جلب كرد توضيح داد: پس از آن اتفاقات ديده‌بان حقوق حيوانات با كمك سازمان حفاظت محيط‌زيست، سيرك‌د‌اران و كساني كه از وجود حيوانات منتفع مي‌شدند و مردم با کمک رسانه های ارتباطات بين‌المللي، كمپيني با نام «سيرك‌ نه» ايجاد كردند. وسعي كرديم كه سازمان حفاظت از محيط زيست، يكسري از قوانين را كه تا به امروز اجرا نشده، از جمله داشتن و حمل حيوانات براي سيرك‌ها را بازنويسي و اجرا كند. البته لازم به ذكر است هنوز اين اتفاق نيفتاده و قرار است از سال آينده بسياري از مجوزها لغو شود اما در چه سطح كيفي اين اقدامات انجام شود، اين بستگي به سازمان حفاظت از محيط زيست دارد.
كمپين سيرك نه!
وي ادامه داد: بخش ديگر نيز برنامه كلان در سطح كشور بود كه با مشاوره‌ها  و برنامه‌‌ريزي‌هايي كه انجام شد سراغ تك تك استان‌ها رفتيم و در صورتي كه مايل بودند  سيرك با حيوانات نداشته باشند و موافقت خود را اعلام كردند آن استان را به عنوان استان سبز اعلام كنيم و موفق شديم 22 استان (از 30 استان كشور) را از وجود سيرك‌هاي با حيوان پاك كنيم (در اين استان‌ها مجوز سيرك با حيوانات داده نمي‌شود)
اين ديده‌بان حقوق حيوانات با بيان اينكه اما در حال حاضر در برخي از استان‌ها از جمله استان تهران، هنوز سيرك‌هاي با حيوان وجود دارد گفت: با وجود اينكه سازمان حفاظت از محيط زيست در استان تهران وجود دارد ولي هنوز شاهديم كه مجوز سيرك توسط اين سازمان صادر مي‌شود و اتفاقات عجيب وغريب اين است كه اداره محيط زيست يك استان بدون داشتن تاييديه ازسازمان محيط زيست مجوز سيرك صادر مي‌كند.
سختگيري در اعطاي مجوز
بر اساس اين گزارش بايد گفت سازمان حفاظت از محيط زيست به عنوان حافظ وگونه‌هاي حيواني و جانوري در كشور بايد دراعطاي مجوز براي تاسيس اسارتگاه‌ به‌ويژه سيرك‌ها سختگيرانه‌تر عمل كند و در اين راستا بخواهد تا حتما استانداردهاي لازم براي نگهداري حيوانات در اين اسارتگاه‌ها (باغ‌وحش، باغ‌پرندگان و …) وجود داشته باشد و  بيشتر محافظ حقوق حيوانات و جانوران و به خصوص محيط زيست باشد تا منافع اشخاصي كه بيشتر به دنبال منفعت مالي خود هستند.