سه تحلیل درباره رفت و برگشت ظریف

حدود ساعت 3 بعدازظهر بود که مسئول امور رسانه‌ای تیم مذاکره‌کننده کشورمان گفت که محمدجواد ظریف مطابق با برنامه از پیش تعیین شده به تهران عزیمت کرده و پس از یک روز حضور در کشور، به وین باز خواهد گشت.

وی ادامه داد: وزرای خارجه دو کشور ایران و آمریکا پس از دیدارهای خود، دستورالعمل‌های لازم در خصوص چگونگی ادامه کار روی متن و جزئیات آن را به تیم‌های خود دادند. همچنین، همان‌طور که از قبل گفته شده بود که ممکن است در صورت نیاز به وقت بیشتر برای کار روی متن توافق، مذاکرات پس از مهلت دهم تیر نیز ادامه یابد اکنون با توجه به اینکه هنوز کارهای بسیاری وجود دارد، هیأت‌ها پس از روز 10 تیر نیز در وین باقی مانده و به مذاکرات برای دستیابی به یک توافق جامع خوب ادامه خواهند داد. تأکید می‌شود همچنان هیچ اراده‌ای و هیچ بحثی در خصوص تمدید بلندمدت‌تر مذاکرات وجود ندارد.

این رفت و برگشت ظریف را می‌توان به شیوه‌های مختلف تحلیل کرد؛ اول این‌که به نظر طرف‌های مذاکره‌کننده پیشنهادهای تازه‌ای برای ایران دارند و ظریف نیز برای در میان گذاشتن آن به تهران می‌آید. دوم، بحث جاسوسی و خطر لو رفتن مفاد گفت‌و‌گوها را می‌توان علت اصلی سفر یک روزه وزیر خارجه به ایران دانست. گزینه سوم و آخر اینکه به احتمال زیاد پیش‌نویس نهایی توافق کامل و جامع آماده شده است و تیم مذاکره‌کننده برای تأیید نهایی آن به کشور بازگشتند تا قدم پایانی را بردارند.

در همین زمینه با کارشناسان روابط بین‌الملل و مسئولان امر گفت‌و‌گو کردیم تا نظر آنها را در این زمینه جویا شویم.

دیپلماسی رفت و برگشت

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، برگشت محمدجواد ظریف به تهران و ترک میز مذاکرات را دیپلماسی رفت و برگشت دانست. نوذر شفیعی در گفت‌وگو با «قانون»، دیپلماسی رفت و برگشت را این گونه توضیح داد: این دیپلماسی یعنی موضوع جدیدی مطرح شده یا پیشنهاد جدیدی از سوی طرفین مذاکره‌کننده عنوان شده است که تصمیم‌گیری در این باره خارج از اختیار و توان بدنه کارشناسی و ساحت وزیر امور خارجه کشور خارج است.

نماینده مردم ممسنی در مجلس نهم شورای اسلامی ادامه داد: بنابراین ظریف لازم دید که برای تصمیم‌گیری در خصوص پیشنهادهای جدید، با مقامات عالی‌رتبه مشورت و رایزنی کند.

این نماینده می‌گوید ممکن است پیشنهادهای مطرح شده در چند حوزه از جمله، لغو تحریم‌ها همزمان با اجرایی شدن توافقنامه، تحقیق و توسعه فناوری هسته‌ای، بازرسی‌ها و نظارت‌ها و مدت زمان اجرای توافق یا برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) باشد.

وی در خصوص اینکه چرا مشورت و کسب اجازه تلفنی انجام نشد، گفت: ممکن است این کار به دلیل جاسوسی‌های اخیر از هتل‌های محل مذاکرات، رایزنی تلفنی صورت نگرفته باشد. اما از سوی دیگر این احتمال وجود دارد که برای کسب اجازه لازم بوده با افراد بیشتری صحبت شود که با تماس تلفنی ممکن نبوده است.

شفیعی اظهار کرد: از سویی نیز به نظر می‌رسد ظریف برای این به تهران برگشته است که با شورای عالی امنیت جلسه‌ای تشکیل دهند تا موضوعات جدید را بررسی کنند با این حساب برگزاری جلسه با تلفن ممکن نبود هر چند‌که تماس تلفنی یکی از راه‌های دپیلماسی است.

این نماینده اعتقاد دارد ظریف این‌بار مصلحت دیده است که مشورت و رایزنی را حضوری انجام دهد، نه تلفنی. عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که آیا وزیر امور خارجه کشورمان برای دیدار با مقام معظم رهبری و برای کسب اجازه از ایشان به تهران می‌آید، گفت: موضوع مذاکرات هسته‌ای زیر مجموعه وظایف شورای عالی امنیت ملی است و بنابراین این شورا باید تصمیم نهایی را برای توافق بگیرد و وزارت امور خارجه آن را اجرا کند.

انتقاد به طرف مقابل

از سوی دیگر حسن بهشتی‌پور کارشناس مسائل بین‌الملل به «قانون»گفت: دو تعبیر می‌توان از این سفر پیش‌بینی نشده دکتر ظریف در میان مذاکرات به کشور داشت؛ نظریه اول اینکه در راستای مذاکرات هسته‌ای و برای مشورت‌های فوری با مقامات عالی‌رتبه به تهران می‌آید. نظریه دیگری نیز وجود دارد و این که وزیر خارجه کشورمان مذاکرات را ترک کرده و به تهران آمده است را می‌توان یک نوع حرکت انتقادی به عملکرد طرف مذاکره‌کننده دانست.

این کارشناس مسائل سیاسی در پاسخ به این سوال که آیا پیشنهاد ویژه‌ای به تیم مذاکره‌کننده پیشنهاد شده است که ظریف برای ارائه آن به مقامات به کشور بازگشته است، تشریح ‌کرد: بله، این امکان هم وجود دارد و اگر پیشنهاد تازه‌ای به مذاکره‌کنندگان داده نمی‌شد، ظریف به این صورت بازنمی‌گشت.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: البته برخی موارد را تلفنی نیز می‌توانستند هماهنگ کنند ولی ظاهرا این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است و برای همین وزیرخارجه کشورمان از اتریش به ایران آمده تا روند را پیگیری کند.

سفر برای تأیید پیش‌نویس نهایی

کارشناسان مختلف نظرهای مشابهی در خصوص بازگشت ظریف به کشور داشتند و حشمت‌الله فلاحت‌پیشه عضوسابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و فعال سیاسی نیز به «قانون» می‌گوید: سفر پیش‌بینی نشده ظریف به تهران نشان‌دهنده حساسیت بالای مذاکرات است.

نماینده سابق مجلس تاکید می‌کند این سفر می‌تواند بیانگر این باشد که آخرین پیش‌نویس‌های توافق تنظیم شده است و وزیرخارجه کشورمان می‌آید تا آن را با مقامات و شورای عالی امنیت ملی در میان گذارد.

فلاحت‌پیشه ادامه می‌دهد: در صورتی که این نظریه درست باشد، بعد از تأیید شورای عالی امنیت ملی ظریف به عنوان مجری سیاست خارجی آخرین تصمیم را به مذاکرات منتقل‌ کند.

فلاحت پیشه بحث جاسوسی از مذاکرات در صورت رایزنی تلفنی با مقامات کشور از جانب ظریف را در درجه دوم می‌داند و تاکید می کند اصل بحث متن سخنی است که ظریف با مقامات کشور دارد و به نظر می‌رسد از اهمیت بالایی برخوردار است.

احتمال تمدید کم است

عده‌ای نیز در این میان معتقدند که برای مهلت گرفتن بیشتر و ادامه مذاکرات ظریف به تهران بازگشته است که این نظریه چندان محل بحث نیست، چراکه بسیاری از صاحب‌نظران عرصه سیاست خارجی تاکید می‌کنند تمدید و طول کشیدن مذاکرات به نفع هیچ‌یک از طرفین نیست و این اصل را کم و بیش می‌توان در اظهارات مقامات مسئول نیز شنید. البته مانند دور قبلی گفت و گوها که قرار شد تا 30 ژوئن به توافق نهایی برسند چند روزی مذاکرات تاخیر داشته باشد ولی احتمال تمدید مذاکرات بسیار کم است.

همه به دنبال توافق خوب

بحثی که وجود دارد تلاش دو طرف مذاکرات برای رسیدن به بیشترین امتیاز است. چه ایران و چه طرف مقابل سعی می‌کنند از این کارزار هسته‌ای بیشترین نفع را به خود اختصاص دهند و در همین راستا علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان که این دوره در مذاکرات حضور ندارد، در پاسخ به سوالی در خصوص معیارهای توافق خوب گفت: طرف مقابل برای خود یک توافق ایده‌آل را مد نظر دارد و ما هم برای خودمان یک توافق ایده‌آل را مد نظر داریم.

رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان ادامه داد: هیچ‌یک از ما نمی‌توانیم به توافق ایده آلی که مد نظر داریم دست یابیم و دو طرف باید در میانه راه باید در نقطه‌ای با یکدیگر تفاهم کنند.

معاون رئیس‌جمهور با اشاره به تفاهم لوزان اظهار کرد: اگر طرف مقابل به تفاهم‌هایی که در لوزان به دست آمد، پایبند باشد و زیاده‌خواهی نکند توافق در دسترس است. صالحی با بیان اینکه توافق باید به شکلی باشد که نشاط فعالیت‌های هسته‌ای ما پابرجا بماند و هیچ فعالیتی تعطیل یا کند نشود، تصریح کرد: فعالیت‌های ما باید گسترش یابد که این نیازمند بحث وسیعی است؛ ضمن این که طرف مقابل نگرانی‌هایی دارد که ما تلاش می‌کنیم با استفاده از نظرات بین‌المللی این نگرانی‌ها را برطرف سازیم.

رئیس سازمان انرژی اتمی افزود: پرونده هسته‌ای ما فنی است و ما با استفاده از مقررات بین‌المللی مانند آژانس حاضر هستیم از این ابزارها استفاده کرده و نگرانی‌هایشان را رفع کنیم.

اعتماد افکار عمومی به تصمیم ظریف

به طور حتم افکار عمومی و در صدر آنها رسانه‌ها که چندین ماه را چشم انتظار یک توافق خوب نشسته‌اند، این چند روز و حواشی آن را نیز تحمل می‌کنند تا سرانجام تلاش دیپلمات‌های خود را ببینند و با طرفداری خود از این تیم به همه اثبات می‌کنند که به تیم مذاکره‌کننده خود اطمینان و اعتماد دارند و این بار هم بازگشت ظریف را به تهران به فال نیک می‌گیرند، چراکه به تدبیر و صلاحیت دستگاه سیاست‌ خارجی خود شک ندارند.