فوت و فن تقویت حافظه

اخذ نمره قبولی در این آزمون کشنده مستلزم حفظ کردن انبوهی از اشعار کلاسیک چینی بود، کاری که شاید یک عمر طول بکشد. گفتنی است فقط یک درصد کسانی که در این آزمون شرکت می کردند موفق به اخذ نمره قبولی می شدند؛ اما ریچی با ممارستی ۱۰ ساله شاخ آزمون را شکست، آن هم در حالی که حتی یک کلمه چینی بلد نبود!

پرسش این است که چگونه می توانیم از همه ظرفیت های ذهن مان استفاده کنیم؟ آیا علم روان شناسی راهکاری در این زمینه ارائه می دهد؟ بِن واتلی، کارشناس حافظه و اِد کوک، قهرمان پیشین حافظه و طراح نرم افزار ممرایز (Memrise) به همراه جمعی از پژوهشگران کالج دانشگاهی لندن قصد دارند بهترین روش تقویت حافظه را کشف کنند.

آنها مسابقه ای ترتیب دادند و از کارشناسان حافظه در سراسر جهان خواستند تا با شرکت در این مسابقه پاسخ پرسش مقابل را با دیگران به اشتراک بگذارند: آسان ترین و کارآمدترین روش تقویت حافظه برای به خاطر سپردن اطلاعات جدید کدام است؟

در اینجا تعدادی از پاسخ های دریافت شده را که حاوی کندوکاو در چگونگی کارکرد حافظه است با یکدیگر مرور می کنیم. با توجه به این که به روزهای پایانی سال تحصیلی و آغاز امتحانات نزدیک می شویم، موارد زیر می تواند برای دانش آموزان و دانشجویانی که باید حجم زیادی از مطالب درسی را در ذهن جای دهند مفید واقع شود.

پرسش آغازین مسابقه ظاهرا ساده به نظر می رسید: چگونه می توانیم ۸۰ عدد لغت لیتوانیایی را در طول یک ساعت طوری حفظ کنیم که همه آنها را یک هفته بعد به خاطر داشته باشیم؟ کارشناسان باید یک روش مشخص برای حفظ کردن لغات انتخاب می کردند و روش انتخابی خود را روی دو گروه مورد آزمایش قرار می دادند: گروه اول کسانی که این روش روی آنها پیاده می شد و گروه دوم کسانی که هیچ روش خاصی به آنها پیشنهاد نمی شد. با این که کارشناسان بزرگی از سراسر جهان در این رقابت شرکت کردند، تعداد زیادی از راهکارهای انتخابی آنها با شکست مواجه شد و نتیجه مطلوبی در تقویت عملکرد حافظه در پی نداشت. این حجم از راهکارهای ناکارآمد نشان می دهد راهکارها و اهدافی که کارشناسان در ذهن دارند در موارد زیادی در زندگی واقعی، عملی و ممکن شدنی نیست.

خستگی و بی حوصلگی از عوامل آزاردهنده این مطالعه بود. برای مثال، مشاهده شد یکی از شرکت کنندگان در جلسه یک ساعته حفظ کردن لغات دچار خواب آلودگی شده است. گرچه از شرکت کنندگان در این آزمایش با کیک و شیرینی پذیرایی شد، اما طبیعی است که این چیزها در هر آزمایشی پیش می آید. جدای از این مشکلات جزئی، عده ای از کارشناسان به راهکارهای قانع کننده ای دست یافتند که میزان یادگیری آزمایش شوندگان را دو برابر کرد. آنها به جای این که روی یک روش خاص تمرکز کنند، ترجیح دادند ترکیبی از راهکارهای زیر را امتحان کنند:

1- از اشتبا ه هایتان درس بگیرید

خودآزمایی از بهترین روش های تقویت حافظه است. به گفته کارشناسان از جمله راهکارهای خودآزمایی روشی است که به آن «تکرار پشت سرهم خطا» گفته می شود. در این روش به داوطلبان که پیش از این هیچ نوع آموزشی ندیده بودند، گفته شد که معنی واژگان لیتوانیایی را حدس بزنند. خیلی عادی بود که همه داوطلبان در این مرحله حدس های اشتباه زدند و نتوانستند معنی درست واژگان را تشخیص دهند.

مطالعات روان شناختی نشان داد وقتی معنی واژه ای را اشتباه حدس می زنید و بعد معنی درست آن را یاد می گیرید آن واژه بیشتر در ذهنتان باقی خواهد ماند.

به زبان ساده، وقتی متوجه اشتباهتان می شوید ذهن فعال تر شده و قدرت یادگیری دو برابر بیشتر می شود. این روش بر پایه ایده «دشواری مطلوب» که در روان شناسی تعریف می شود، قرار دارد.

دشواری مطلوب یعنی این که اگر میزان دشواری کاری را افزایش دهیم، آن وقت میزان توجه و دقت ما نیز به همان اندازه بیشتر می شود و در نتیجه آنچه یاد گرفته اید دیرتر از خاطرتان خواهد رفت.

2- بین یادگیری استراحت کنید

کارشناسان الگوریتم هایی طراحی کردند که به طرز هوشمندانه ای نشان می داد حفظ کردن هر یک از ۸۰ کلمه چه میزان قدرت حافظه می طلبد. این الگوریتم ها کمک کرد تا آنها بتوانند در صورت بروز فراموشی مسیر بازیابی حافظه را دنبال کنند.

نرم افزار ممرایز یک نمونه از این راهکار را به نمایش می گذارد. ممرایز در واقع یک ابزار یادگیری آنلاین است. شرکت کنندگان در این نرم افزار گروهی می توانند درس هایی را که فکر می کنند مفید است با دیگران به اشتراک بگذارند. این درس ها بیشتر در حوزه آموزش زبان قرار می گیرد، اما دیگر موضوعات آکادمیک یا حتی غیرآکادمیک نیز گاهی به اشتراک گذاشته می شود. روش یادگیری در ممرایز از طریق فلش کارت است، اما نرم افزار طوری طراحی شده که برنامه یادگیری را به فواصل زمانی مشخص تقسیم می کند.

اما بدون استفاده از این نرم افزار هم می توانید از این راهکار بهره مند شوید، فقط کافی است به قدرت شهودی خودتان تکیه و فرآیند یادگیری تان را زمان بندی کنید. بهترین نتیجه زمانی حاصل خواهد شد که بین تکرارهای مجدد و یادگیری از اشتباهات تان فاصله زمانی کافی در نظر بگیرید.

تعدادی از کارشناسان برای آزمایش شوندگان استراحت های کوتاه در نظر گرفتند، مثلا ویدئویی از یک آبشار پخش کردند و به آنها اجازه دادند تا آموخته یشان را هضم کنند. کارشناسان معتقدند یادگیری نباید بی وقفه و یکسره باشد، بلکه توصیه می شود بین یادگیری به خودتان استراحت دهید تا خستگی بر شما غلبه نکند و قابلیت های طبیعی تان را از شما نگیرد.

3- در یادگیری تنوع ایجاد کنید

شاید بهتر باشد مطالبی را که قرار است یاد بگیرید براساس موضوع طبقه بندی کنید و سپس آنها را یک به یک یاد بگیرید. در این آزمایش بعضی از کارشناسان به همین ترتیب واژه ها را براساس موضوع دسته بندی کردند؛ اما عده ای دیگر معتقدند که بهتر است همه ۸۰ لغت را بدون طبقه بندی یک بار خیلی سریع از جلوی چشم بگذرانید و بعد مرور کنید. بسیاری از قهرمانان حافظه نیز برای حفظ کردن فلش کارت های مختلف به همین ترتیب عمل می کنند، یعنی به جای این که طبقه بندی شده حرکت کنند کارت ها را بدون ترتیب حفظ می کنند.

اگر احساس می کنید گیج شده اید، بد نیست بدانید که کارشناسان پیشنهاد می کنند در جلسات مطالعه و شیوه یادگیری خود تنوع ایجاد کنید. به جای این که فقط روی یک موضوع یا روش خاص متمرکز شوید، به شما توصیه می شود موضوعات و مهارت های مختلف را امتحان کنید، اما یادتان باشد که روی هیچ کدام از آنها زیاد توقف نکنید، در عوض فکر کنید فقط قرار است یک اسنک ساده بخورید.

4- قصه پردازی کنید

هر شکلی از جزئیات و پیچیدگی به فعال شدن سیناپس ها کمک می کند تا آنچه یاد می گیرید بهتر در ذهن تان باقی بماند. یکی از کارشناسان از شرکت کنندگان خواست با واژه هایی که باید حفظ کنند قصه بسازند. یکی دیگر از کارشناسان از شرکت کنندگان خواست بین واژه هایی که در دست دارند با اجسامی که در اتاق می بینند ارتباط برقرار کنند. برای مثال به شرکت کنندگان تصویری از یک اتاق پذیرایی نشان داده شد و از آنها خواستند بین این تصویر و لغت لیتوانیایی lova به معنی تختخواب ارتباط برقرار کنند.

شرکت کنندگان می توانستند خودشان را تصور کنند که روی تختخواب دراز کشیده و استراحت می کنند. وقتی یادگیری خود را بر این پایه قرار دهید می توانید قدم به قدم به عقب برگردید و معنی آن واژه را به آسانی در ذهن بازیابی کنید.

این در واقع همان روشی است که متیو ریچی برای به خاطر سپردن واژه های چینی از آن استفاده کرد و سرانجام توانست این زبان را در سطح پیشرفته یاد بگیرد. حتی این روش در مواردی در به خاطر سپردن اعداد تأثیر داشته و سبب شده تا فردی به نام کوک بتواند ۲۲۶۵ رقم دوتایی را در کمتر از ۳۰ دقیقه یاد بگیرد.

کارشناسان قصد دارند یافته ها و روش های فوق را در وبگاه ممرایز امتحان کنند تا ببینند ترکیب کدام یک از این روش ها کارآمدی موثرتری خواهد داشت. کارشناسی که روش انتخابی او در این رقابت پیروز شود صاحب ۱۰ هزار دلار (حدود 33 میلیون تومان) جایزه نقدی خواهد شد. طراحان این مسابقه امیدوارند این رقابت را هر سال یکبار برگزار کنند تا از راهکارهای نوین یادگیری باخبر شوند. گردانندگان رقابت به یکی از راهکارهای جالبی که امسال موفق به حضور در مرحله نهایی شد اشاره و ابراز امیدواری کردند که در سال های آینده مورد توجه قرار بگیرد. این راهکار در واقع یک بازی رایانه ای بود که از شرکت کننده می خواست به فضاپیماها شلیک کند تا لغات لیتوانیایی و انگلیسی روی صفحه ظاهر شود. کارشناسان معتقدند این بازی ایده فوق العاده ای است که جای کار دارد.

سخن آخر این که چالش اصلی برای کارشناسان حافظه این نیست که فرآیند یادگیری را سریع و کارآمد کنند، بلکه همان طور که همه دانش آموزان و دانشجویان می دانند مانع اصلی یادگیری عدم تمرکز و پرت شدن حواس حین مطالعه است. کارشناسان می گویند که رفع این مانع بزرگ به مطالعات بیشتری نیاز دارد.