آشنایی با علائم اوتیسم در کودکان و بزرگسالان

موبنا – «بدون صفاتی که من را می‌سازد، تنها سایه‌‌ای از خودم خواهم بود.» این پاسخ یک پسر ۱۳ ساله اوتیستیک (مبتلا به اوتیسم)، در مواجهه با این سوال است که: درمان چگونه بر فرد مبتلا به اوتیسم تأثیر می‌گذارد؟

قبل از هر چیز باید بدانیم که اوتیسم یک بیماری نیست بلکه مغز فرد مبتلا به اوتیسم به شکلی متفاوت از سایر انسان‌ها عمل می‌کند. برای درک بهتر اوتیسم، فقط شناخت این مشکل و افراد مبتلا به آن کافی نیست، بلکه باید بدانیم علائم اوتیسم چیست، درک کنیم ابتلا به اوتیسم چگونه است و بیشتر پذیرای این موضوع و افراد مبتلا به آن باشیم.

اولین قدم برای انجام این کار این است که افراد مبتلا به اوتیسم را بشناسیم. در این مقاله به طور کامل با علائم اوتیسم و عادت‌ها و ویژگی‌های این افراد آشنا می‌شویم.

اختلال طیف اوتیسم (ASD) چیست؟

اختلال طیف اوتیسم (ASD)، مجموعه‌ای از اختلالات رشدی عصبی است که دو مسئله رفتاری بارز، مشخصه‌ آن است:

• مشکل در ارتباطات و تعاملات اجتماعی
• مسئله رفتارهای تکراری و بازدارنده

علائم اوتیسم در کودکان و بزرگسالان

اوتیسم یک اختلال طیفی است و به شیوه‌های مختلفی بر افراد تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به اوتیسم هم مثل تمام مردم، نقاط ضعف و قوت خودشان را دارند. در ادامه به فهرستی از مشکلات و علائم افراد مبتلا به اوتیسم اشاره می‌شود، از جمله دو مورد اصلی که برای تشخیص این اختلال لازم است:

مشکل در برقراری ارتباط اجتماعی

یکی از علائم افراد مبتلا به اوتیسم، مشکل در تفسیر زبان کلامی و غیرکلامی، مثل حالات صورت و لحن صدا است. دسته‌ای از افراد مبتلا به اوتیسم قادر به صحبت کردن نیستند یا توانایی گفتاری محدودی دارند، در صورتی که دسته دیگری از افراد اوتیسمی مهارت‌های زبانی خیلی خوبی دارند اما در درک کنایه یا لحن صدا مشکل دارند. چالش‌های دیگر آن‌ها عبارت است از:

• در نظر گرفتن معنای تحت‌اللفظی کلمات و عدم درک مفاهیم انتزاعی
• نیاز به زمان بیشتر برای پردازش اطلاعات یا پاسخ به سؤالات
• تکرار حرف‌هایی که دیگران به آن‌ها می‌گویند (این رفتار پژواک‌گویی نام دارد)

مشکل در تعاملات اجتماعی

افراد مبتلا به اوتیسم اغلب در درک دیگران مشکل دارند و نمی‌توانند احساسات یا نیت سایر افراد را تشخیص دهند یا بفهمند؛ یا عواطف خودشان را ابراز کنند. همین ویژگی‌ها داشتن روابط اجتماعی را برای آن‌ها سخت می‌کند. افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است:

• بی‌احساس به نظر برسند.
• هنگامی که در جمع قرار می‌گیرند، به دنبال تنهایی هستند.
• به دنبال همدردی بقیه نیستند.
• رفتار به ظاهر عجیبی دارند یا تصور می‌شود که ادب اجتماعی ندارند.
• داشتن روابط دوستانه با دیگران برایشان سخت است.

رفتارهای تکراری یا بازدارنده

دنیا برای افراد مبتلا به اوتیسم مکانی غیرقابل پیش‌بینی و گیج‌کننده به نظر می‌رسد. به همین خاطر است که آن‌ها اغلب ترجیح می‌دهند کارهای تکراری انجام دهند و روتین داشته باشند تا بدانند که چه اتفاقی خواهد افتاد. آن‌ها دوست دارند که از مسیری یکسان به مدرسه و محل کار بروند و برگردند‌، همیشه یک لباس بپوشند و یک نوع غذا را برای صبحانه بخورند.

همچنین از دیگر علائم اوتیسم، انجام حرکات تکراری مثل حرکت دست‌ها به بالا و پایین یا چپ و راست، حرکت بدن به عقب و جلو، استفاده مکرر از یک شی مثل چرخاندن مداد، یا باز و بسته کردن در است. افراد مبتلا به اوتیسم اغلب این رفتار را برای آرام کردن خودشان در مواقع استرس و اضطراب انجام می‌دهند، البته انجام یک حرکت تکراری برای بسیاری از افراد اوتیستیک لذت‌بخش است و لزوماً نشانه عملی برای کاهش اضطراب نیست.

در کل تغییر عادت‌های روزانه می‌تواند برای افراد مبتلا به اوتیسم بسیار استرس‌زا باشد و باعث اضطراب شدید در آن‌ها شود. آن‌ها باید خودشان را با رویدادهای مهمی مثل جشن سال نو یا تغییر مدرسه وفق دهند، با ابهامات محل کار روبه‌رو شوند، حتی مورد ساده‌تری مثل تغییر مسیر اتوبوس می‌تواند آن‌ها را مضطرب کند.

حساسیت خیلی کم یا بیش از حد به نور، صدا، مزه یا لمس

احتمال اینکه افراد مبتلا به اوتیسم دچار حساسیت بیش از حد یا خیلی کم به صداها، لمس اشیا، مزه‌ها، بوها، نورها، رنگ‌ها، دما یا درد باشند، وجود دارد.

برای مثال، ممکن است صداهای پس زمینه خاصی مثل موسیقی در حال پخش در یک رستوران که سایر افراد به آن توجهی نمی‌کنند، برایشان به طرز غیر قابل تحملی بلند یا اذیت‌کننده باشد. این وضعیت می‌تواند برای آن‌ها باعث اضطراب یا حتی درد جسمی شود. بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم به دلیل همین حساسیت‌ها ترجیح می‌دهند که کسی را در آغوش نگیرند، اما دیگران ممکن است به غلط آن را تعبیر به سردی یا انزوای آن‌ها کنند.

بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم به خاطر حساسیت‌هایشان از موقعیت‌های روزمره اجتناب می‌کنند؛ چرا که مدارس، محیط‌های کاری و مراکز خرید می‌توانند برای آن‌ها غیر قابل تحمل باشند و  اضافه‌بار حسی را به آنان تحمیل کنند. اضافه بار حسی زمانی اتفاق می‌افتد که حواس پنج‌گانه فرد بیش از حد تحریک شود و مغز نتواند اطلاعات وارد شده را پردازش کند. البته تغییرات بسیار ساده‌ای هستند که با انجام آن‌ها می‌توان این محیط‌ها را به مکان مناسب‌تری برای افراد مبتلا به اوتیسم تبدیل کرد.

علایق یا سرگرمی‌های نیازمند تمرکز زیاد

بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم اغلب از سن بسیار کم علاقه شدیدی به فعالیت‌هایی دارند که نیازمند تمرکز زیاد است. این علایق می‌توانند در طول زمان تغییر کنند یا در تمام عمر با آن‌ها باشند. افراد مبتلا به اوتیسم می‌توانند در حیطه علایق خاصشان خبره شوند و اغلب دوست دارند که توانمندی‌هایشان را به دیگران نشان دهند. این علاقه می‌تواند در حیطه هنر، موسیقی، باغبانی، حیوانات، اعداد، شخصیت‌های کارتونی یا بسیاری موضوعات دیگر باشد.

مانند همه مردم، افراد مبتلا به اوتیسم هم از دنبال کردن علایقشان، لذت زیادی می‌برند و این علایق را اساس آرامش و شادی خود می‌بینند.

تمرکز بسیار زیاد به بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم کمک می‌کند که در حوزه تحصیلات و شغل عملکرد خوبی داشته باشند اما این امکان هم وجود دارد که بیش از حد جذب موضوعات و فعالیت‌های خاصی شوند و از سایر جنبه‌های زندگی‌شان غافل بمانند.

اضطراب بیش از حد، از علائم شایع اوتیسم

برخی از علائم اوتیسم، قابل مشاهده فیزیکی نیستند. اضطراب یک مشکل جدی برای بسیاری از بزرگ‌سالان مبتلا به اوتیسم است، به ویژه در موقعیت‌های اجتماعی و زمانی که با تغییر مواجه می‌شوند. این مشکل از نظر جسمی و روانی بر شخص تأثیر می‌گذارد و بر کیفیت زندگی افراد اوتیستیک و خانواده‌هایشان اثر دارد.

خیلی مهم است که افراد مبتلا به اوتیسم، محرک‌هایی که باعث اضطراب آن‌ها می‌شود را بشناسند و مکانیسم‌های مقابله‌ای را بیابند که کمکشان می‌کند تا اضطرابشان را کاهش دهند. با این وجود بسیاری از مبتلایان به اوتیسم در تشخیص و تنظیم عواطفشان مشکل دارند.

بر اساس آمار بیشتر از یک‌سوم افراد مبتلا به اوتیسم مشکلات سلامت روان جدی دارند اما بسیاری از آن‌ها به خدمات سلامت روان دسترسی مناسب ندارند.

به‌هم‌ریختگی (MELTDOWN) و فروپاشی (SHUTDOWN)

وقتی همه چیز برای یک شخص مبتلا به اوتیسم فراتر از تحمل می‌شود، ممکن است دچار به‌هم‌ریختگی و فروپاشی شود که در نوع خود تجربه‌هایی بسیار سخت و طاقت‌فرسا هستند.

به‌هم‌ریختگی زمانی اتفاق می‌افتد که شرایط خاصی باعث آشفتگی کامل فرد ‌می‌شود و فرد کنترل رفتارش را به طور موقت از دست می‌دهد. این از دست دادن کنترل می‌تواند کلامی (برای مثال فریاد کشیدن، جیغ زدن، گریه کردن) یا جسمی (برای مثال لگد زدن، حمله‌ور شدن، گاز گرفتن) یا هر دو باشد.

به‌هم‌ریختگی در کودکان معمولاً با قشقرق به راه انداختن اشتباه گرفته می‌شود. متأسفانه در چنین موقعیت‌هایی اغلب والدین و کودکان مبتلا به اوتیسم‌شان با اظهارنظرهای آزاردهنده و نگاه‌های قضاوتگر افرادی که درک پایینی از اوتیسم دارند، مواجه می‌شوند.

فروپاشی شاید برای اطرافیان مبتلایان به اوتیسم چندان جدی و مهم به نظر نرسد، اما به همان اندازه برای خود آن‌ها فلج‌کننده است. فروپاشی هم در واقع واکنشی به آشفتگی و سردرگمی است اما ممکن است منفعل‌تر به نظر بیاید، برای مثال شخص مبتلا به اوتیسم در چنین شرایطی ساکت یا غیرفعال می‌شود.

یک زن مبتلا به اوتیسم، فروپاشی را این‌طور توصیف کرده است: «به اندازه به‌هم‌ریختگی آزاردهنده است، چون نمی‌توانید بفهمید چگونه آن‌طور که می‌خواهید واکنش نشان دهید، یا اصلاً نمی‌توانید واکنشی داشته باشید؛ هیچ درکی هم وجود ندارد، چون ذهن در وضعیت توانایی تفسیر نیست.»

سخن پایانی

باورها و برداشت‌های اشتباه بسیار زیادی درباره اوتیسم و مبتلایان به آن وجود دارد. بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال، مشکلات زیادی را در طی زندگی خود تجربه می‌کنند اما با این حال اگر حمایت درستی از آن‌ها صورت پذیرد، می‌توانند زندگی‌ای با کیفیت بالا داشته باشند.

باور اشتباهی که در مورد اوتیسم وجود دارد، خطی بودن طیف این بیماری است. اما در واقع افراد مبتلا به اوتیسم می‌توانند طیف وسیعی از مشخصه‌ها را در توانایی‌هایشان، ارتباطاتشان، تعاملات اجتماعی، تفریح و بازی بروز دهند.

به طور کلی می‌توان گفت که بسته به میزان شدت این اختلال در افراد متفاوت، درجه و طیف متفاوتی از توانمندی‌ها و ناتوانی‌ها در این افراد دیده می‌شود. درنهایت باید توجه کنیم که مبتلایان به اوتیسم هم، با همه مشکلاتی که درگیر آن هستند، شهروندان جامعه‌اند و نگاه درست و درک عمیق ما از این اختلال می‌تواند به این افراد و خانواده‌های آن‌ها کمک بسیاری کند.

به‌علاوه اینکه آگاهی ما از این اختلال در شناخت سریع آن در کودکان مبتلا، نقش مهمی دارد و در درمان این اختلال تأثیرگذار است.