تار و پودی که ارزان گره می‌خورد
قالیبافی هنری است که سالهای قبل دختران یزدی ازکودکی در آن مهارت پیدا می‌کردند و کمتر خانه‌ای بود که صدای نجوای نقشه‌خوانی از آن به گوش نرسد اما دستمزدهای پایین اغلب دارها را پایین کشیده است.
موبنا-سمیه گلابگیریان: فرش یزدی که این روزها بیشتر به نام فرش اردکان شناخته می‌شود، بازار خوب، اما ارزان قیمتی دارد در نتیجه دستمزد قالیبافان نیز پایین و ناامید کننده است.
استان یزد بیش از ۵۰ هزار بافنده قالی دارد که با کار با کیفیت خود در کشور شهره هستند، سالانه بیش از ۲۰۰ هزار مترمربع فرش می‌بافند حتی برخی از آنها برای استان‌های دیگر نیز فرش بافی می‌کنند.
در شرایطی که مواد اولیه گران شده و قیمت فرش تغییر چندانی نداشته، افزایش دستمزد برای گردانندگان کارگاه‌های قالیبافی دشوار است و این در حالی است که این حرفه بسیار فرسایشی است و اگر با ناامیدی همراه باشد، دیگر مانند گذشته لذتبخش نخواهد بود.
اغلب قالیبافان یزدی ۵۰ تا ۶۵ ساله هستند
روزگاری دختران کوچک یزدی آرزو می‌کردند که همچون مادران خود بر دار قالی بنشینند اما امروز بیشتر قالیبافان بین ۵۰ تا ۶۵ سال سن دارند و این نشان می‌دهد که این افراد از سر نیاز این حرفه را ادامه داده‌اند و نسل جدید تمایلی به این هنر صنعت ندارد.
دستمزد قالیبافان که تقریباً همه آنها زن هستند، بر اساس هر رج حساب می‌شود که بین ۱۷ تا ۲۰ هزار تومان است و هر بافنده ماهری می‌تواند در یک ساعت یک رج را تمام کند.
کار ۸ ساعته در ۲۵ روز ماه و درآمدی کمتر از ۵ میلیون تومان
به این ترتیب در بهترین حالت یک بافنده با هشت ساعت کار مداوم که بسیار دشوار است و کمتر کسی این روند را دارد، روزانه ۱۶۰ هزار تومان درآمد دارد و اگر در ۲۰ تا ۲۵ روز از ماه که کارگاه‌ها فعال هستند کار کند، کمتر از ۵ میلیون تومان درآمد دارد.
این در حالی است که بافنده باید در دو شیفت صبح و بعد از ظهر قالی ببافد و همه روزهای هفته را نیز کار کند که کمتر کارگری با این شرایط کار می‌کند.
یکی از بافندگان یزدی و از مدیران کارگاه‌های بافندگی استان یزد در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه دستمزد کارگران بر اساس رج یا ردیفی که می‌بافند محاسبه می‌شود، اظهار داشت: این دستمزد با نزدیک به هزار تومان افزایش نسبت به سال گذشته در حال حاضر تقریباً ۱۷ تا ۲۰ هزار تومان است.
قالیبافان کارگران روزمزد
اعظم اشرفی ادامه داد: کارگاه‌های قالی بافی دستمزد و ساعت کاری مشخصی ندارند، برخی صبح‌ها و برخی دو شیفت کار می‌کنند اما بر اساس هشت ساعت کار در ۲۵ روز ماه، قالیباف نزدیک به ۳.۵ میلیون تومان درآمد دارد. در واقع درآمد کارگران روزانه یا به اصطلاح روزمزدی است و هر روزی که کار نکنند، درآمدی ندارند.
وی درباره استقبال زنان از این میزان کار گفت: افرادی که نیاز اقتصادی دارند، این کار را در دو شیفت انجام می‌دهند اما اگر جسته و گریخته به کار بپردازند و یا در کارگاه‌هایی باشند که ساعت مشخصی ندارند، درآمد بسیار کمتر است.
این بافنده با اشاره به اینکه دستمزد بافت فرش در استان یزد نصف یا یک سوم استان‌های دیگر است، ادامه داد: علت این تفاوت، گران بودن مواد اولیه قالی استان‌های همجوار و گران‌تر فروختن قالی‌های آنهاست.
وی با اشاره به کیفیت بافت قالیبافان یزدی گفت: اگر شرایط برای فروش بهتر قالی یزدی فراهم شود، به طور قطع دستمزد هم باید افزایش یابد اما هزینه‌های سنگین در کنار افزایش نیافتن قیمت قالی، دست صاحبان کارگاه‌ها را نیز بسته است.
دلسرد شدن قالیبافان با دستمزدهای پایین
یکی دیگر از بافندگان یزدی با تاکید بر اینکه زمانی که دستمزد خوبی عایدشان نمی‌شود، رفته رفته دلسرد می‌شوند و دست از کار می‌کشند، خواهان رعایت عدالت در مزد بافت در همه استان‌های کشور شد.
مینا میرقاسمی افزود: زمانی که بافنده‌ای در استان یزد نسبت به سایر استان‌ها مزد بسیار کمتری می‌گیرد، دلسرد می‌شود این در حالی است که اکثر بانوان بافنده از سر نیاز و برای کمک به اقتصاد خانواده قالی می‌بافند.
وی با بیان اینکه دار قالی زمانی به محل شوخی و سرگرمی زنان با نقشه خوانی‌ها همراه بود اما در حال حاضر همه خسته از شرایط اقتصادی به نفس نفس افتاده و نای همراهی با این هنر زیبا را ندارند.
لزوم حمایت از هنرمندان برای بقای هنر
یکی دیگر از بافندگان یزدی هم با اشاره به اینکه زنان قالیباف یزدی در محرومیت این هنر را زنده نگه داشته‌اند، ادامه داد: اگر ما هم از کار دست بکشیم، کم کم فرش یزدی هم از بین خواهد رفت از اینرو برای نگه داشتن این هنر و گرم نگه داشتن بازار آن، باید بافنده را راضی نگه داشت.
فاطمه میرزایی افزود: قالی بافی شغل فرساینده‌ای است و آسیب‌های اسکلتی بسیاری برای بافنده ایجاد می‌کند و بسیاری از کارگاه‌ها نیز در محیط‌های نامناسب ایجاد شده با این حال بافنده با عشق و علاقه به کار خود مشغول می‌شود اما بی‌توجهی‌ها، بالاخره روزی او را از پای درخواهد آورد و خستگی بر عشق و علاقه، غلبه می‌کند.
وی با اشاره به استقبال از فرش یزدی در داخل و خارج از کشور گفت: زمانی که فرش صادر می‌شد، بافنده نیز راضی‌تر بود اما وقتی فروش به داخل کشور محدود شد، تمایل به تولید نیز کمتر شده و با این روند اگر فرش صادر نشود، از میزان بافت و تعداد بافندگان نیز کاسته خواهد شد.
این بانوی هنرمند تاکید کرد: اگر این روند درآمدزایی ادامه پیدا کند، شاید نسل‌های بعدی علاقه چندانی به بافندگی نداشته باشند همانطور که در حال حاضر نیز میانگین سنی بافنده‌ها بالای ۵۰ سال است.
تعداد زیادی از قالیبافان یزدی زیر یک میلیون تومان در ماه درآمد دارند
گرچه عدد ۳.۵ میلیون یا حتی ۵ میلیون تومان برای ساعات کار طولانی عدد قابل توجهی نیست اما همین عدد هم در استان یزد، سقف دستمزد یک قالیباف روزمزد است و تعداد زیادی از قالیبافان ماهانه زیر یک میلیون تومان عایدی دارند.
یکی از کارگاه‌داران یزدی در این زمینه به مهر گفت: در کارگاه من اغلب زنان خانه‌داری که به دلایل مختلف امکان ۲۰۰ ساعت کار در ماه در کارگاه را ندارند، مشغول به کار هستند و اغلب بین ۸۰ تا ۱۰۰ ساعت کار می‌کنند.
نرگس دهقانی‌زاده بیان کرد: از ۱۵ بافنده‌ای که دارم، ۹ نفر زیر یک میلیون تومان حقوق دریافت می‌کنند و گرانی مواد اولیه، قیمت ارزان فرش و … اجازه پرداخت دستمزد بیشتر را نمی‌دهد.
تعداد کارگاه‌هایی که قالیبافان آنها زیر یک میلیون تومان در ماه دستمزد دریافت می‌کنند کم نیست که البته برای اغلب بافنده‌های آنها، این کار جنبه سرگرمی دارد اما اگر هم قرار باشد به قالیبافی به عنوان یک حرفه نگاه شود، باز هم عددی که به دستمزد اضافه می‌شود، چشمگیر نیست.
فعالیت ۵۰ هزار بانوی قالیباف در یزد
رئیس اتحادیه فروشندگان و تولیدکنندگان فرش دستباف یزد در گفتگو با خبرنگار مهر، تعداد بافندگان یزدی را ۵۰ هزار نفر و تولید سالانه فرش دستباف در یزد را ۲۰۰ هزار متر مربع اعلام کرد و گفت: یزد اکنون در زمره پنج استان برتر کشور در زمینه قالیبافی قرار داده است.
علیرضا نیکخواه عنوان کرد: قالی بافان یزدی از گذشته سالم باف بودند هر چند این خصیصه باعث می‌شد که فرش دیرتر بافته شود اما کیفیت آن را به مراتب بالاتر می‌برد چرا که گره‌ها یکی یکی در جای خود قرار می‌گرفتند و در کنار تراکم مناسب قالی، زیبایی بیشتری نیز به نقشه آن می‌دادند.
وی با اشاره به استقبال بازار داخل از فرش یزدی به دلیل کیفیت بالای بافت و حفظ اصالت افزود: بازار داخل کشش افزایش قیمت را ندارد و باعث می‌شود که در کنار هزینه‌های سنگین تأمین مواد اولیه، مزد کارگران افزایش چندانی نداشته باشد.
وی با اشاره به اینکه فرش یزدی در پایین‌ترین قیمت در حال معامله است و سود چندانی نیز عاید کارگاه داران نمی‌شود، این وضعیت را منجر به کاهش بافندگان و کاهش کیفیت بافت در شرایطی که قالیبافان یزدی در حال حاضر در کار خود ماهر شده اند، دانست.
نیکخواه درباره قیمت قالی در استان یزد نیز بیان کرد: یک تخته فرش یزدی ۱۲ متری کرم، ۷۵ میلیون تومان، یک تخته فرش ۹ متری کرم ۵۰ میلیون تومان و یک تخته فرش ۶ متری کرم هنر دست بافندگان یزدی ۳۰ میلیون تومان در بازار به فروش می‌رسد.
قالیبافی هنری دیرینه در بین زنان یزدی است و فرصت اشتغال خوبی نیز برای بانوان فراهم می‌کند اما با این اوصاف روز به روز از تعداد بافندگان کاسته می‌شود چرا که این شغل طاقت فرسا و فرسایشی نیازمند حمایت بیشتری است.
در کنار نقش اقتصادی قالیبافی در خانواده‌های یزدی، حمایت از این هنر صنعت، به حفظ اصالت و کیفیت فرش یزدی نیز کمک می‌کند و حمایت از قالیبافان یک تیر و دو نشان است که نباید از آن غافل شد.
مهر