خاک سردشت سرطان‌زاست؟

موبنا -36 سال از جنگ تحمیلی در ایران می‌گذرد اما بلایایش همچنان بر سر آن سایه افکنده است. ایران می رود تا خاطرات جنگ را از ذهن نسل‌هایش بیرون کند اما سرنوشت نسل های آینده سردشت همچنان به خاک آلوده به خون پدرانشان گره خورده است.

«هفتم تیر ماه سال 66 سردشت. 9 ساله بودم که بمباران شد. در گرمای تابستان در کوچه با دوستانم بازی می کردم که ناگهان صدای بمبی شنیده شد. مادرم از خانه دل آشفته و گریان به کوچه دوید و من و برادر بزرگم آوات و دو برادر دیگرم هیمن و سعید را به حیاط خانه برد. آب و برق خانه قطع بود و تنها چاه خانه ها آب داشت. پدرم که برای کمک به مردم به اطراف سرچشمه رفته بود در آنجا گرفتار شد. به دنبالش رفتیم. در کوچه‌های و خیابان‌های سردشت خواهرانم را دیدیم. خواهرم آرزو، خواهر کوچکم را در آغوش داشت و فریاد می زد: «پدر. پدر. پدر ناپدید شده!» من و خواهرم به میدان رفتیم مردی که تمام بدنش ورم کرده و سوخته بود اسم ما را صدا می کرد و فریاد می‌زد: کمکم کنید. به جلو رفتیم، پدرم در آنجا افتاده بود. من و خواهرم پدر را نشناختیم. برادرم که یک سطل آب در دست داشت تمام آب را به بدن پدر پاشید تا دردش تسکین یابد. آمبولانس آمد. پدرم را بردند. من و خواهر و برادرم فقط گریه می کردیم که مادر آمد. پرسید چی شده که خواهرم ماجرا را برایش شرح داد. مادر سراسیمه ما را به خانه برد در اتاقی حبس کرد و چند سطل آب آورد روی هر کدام ما پاشید. حالا چندین سال است که از آن زمان می‌گذرد و ما همچنان با درد شیمیایی به خود می‌پیچیم.»

اینها تنها روایت یک بازمانده به نام آزاد ابراهیمی از دوران حملات شیمیایی رژیم بعثی عراق در سردشت است. سردشت تنها قربانی جنگ بی رحمانه ایران و عراق نبوده و نیست، سردشت تنها فجیع ترین و بی رحمانه ترین آنهاست. در حملات شیمیایی ۱۱۰ نفر از ساکنان شهر سردشت کشته و ۸ هزار تن دیگر در معرض گازهای سمی قرار گرفتند و مسموم شدند. بمب‌های شیمیایی اما قربانیان بی شمار دیگری را در هور، الهویزه، جزیره مجنون، شلمچه در خوزستان، روستای بان زرده در شهرستان دالاهو در کرمانشاه و شهر سردشت در آذربایجان غربی به کام مرگ کشاند. هرچند سال‌های سال است که از آن ماجرای تلخ می‌گذرد اما کارشناسان می‌گویند خاطرات تلخ آن روزها تا 100 سال دیگر همچنان بر خاک سردشت باقی خواهد ماند.

سایه مرگ همچنان بر سر سردشتیان

29 سال از سرفه‌های خون آلود سردشتیان می‌گذرد اما کارشناسان همچنان می‌گویند خاک سردشت آلوده به گازهای شیمیایی است. سازمان محیط زیست در سال‌های ۸۵ تا ۸۸ بررسی‌هایی را برای پالایش خاک سردشت انجام داده اما فعالیت‌ها پس از آن متوقف شد چرا که مین های به جای مانده از دوران جنگ مخاطره ای برای جان کارشناسان محیط زیست بود. کارشناس مسئول دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست هم در این باره می گویند که مستقیما نمی توانند در این رابطه اقدام کند و همکاری وزارت دفاع و نیروهای مسلح برای این کار ضروری است.

دکتر سروش مدبری، مدیر پیشین دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست آذرماه سال گذشته در رابطه با آلودگی خاک سردشت پس از گذشت 29 سال از آن اتفاق گفته است: نقاط زیادی از خاک کشور ما زمان جنگ مورد حمله شیمیایی قرار گرفت. صدام از مواد شیمیایی استفاده می‌کرد و تلاش داشت از موادی در سلاح‌ها استفاده کند که اثرگذاری بیشتری داشته باشد و مخرب‌تر باشد. موادی که به هر حال شیمیایی هستند و هرچه ماندگاری بیشتری داشته باشند اثرش در طبیعت هم ماندگارتر می‌شود.

سرطان می‌تواند ناشی از خاک آلوده باشد؟

براساس آنچه کارشناسان بیان می‌کنند گاز خردل و گازهای دیگر بکار رفته در بمب های شیمیایی در دوره 8 ساله جنگ تحمیلی در شرایط ایده ال 100 تا 400 سال در خاک پایداری می مانند. حالا با وجود ریز گرد هایی که گاه و بی گاه به جنوب کشور و مناطق شیمیایی سرک می‌کشند، وجود خاک‌هایی که به انواع گاز های شیمیایی آلوده باشند می‌توانند سرطان را مهمان خانه های مردمانی کند که سال‌های سال است با درد زندگی می‌کنند.

دکتر سروش مدبری، مدیر پیشین دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست در گفت و گوی خود با مهر مطالعه در رابطه با آلودگی احتمالی خاک منطقه ای چون سردشت سازمان محیط زیست را متولی مطالعات و پالایش خاک می‌داند. او در این رابطه گفته است: مسئولیت هر نوع آلودگی با سازمان محیط زیست است. در قانون ما هرکسی جایی را آلوده می‌کند خودش موظف است هزینه‌های رفع آلودگی را بدهد اما در این مورد خاص موضوع متفاوت است. این مطالعات در زمره وظایف سازمانی دفتر بررسی آلودگی آب و خاک سازمان حفاظت از محیط زیست می‌گنجد.

با این حال کارشناسان محیط زیستی در این رابطه می گویند: ما تا خروج کامل نظامیان و پاکسازی مناطق نمی‌توانیم برای پایش خاک‌های آلوده مناطق جنگی کاری انجام بدهیم. از سوی دیگر گازهای خردل و گازهای شیمیایی واقعا بیش از ۱۰۰ سال در خاک پایداری دارند ولی این در خاک‌های اولیه و تا عمق ۳۰ سانتیمتر اول خاک نیست و به بحث‌های ژئوشیمیایی و زمین‌شناسی بر می‌گردد.
با وجود این، آن‌گونه که مدبری بیان کرده است، متاسفانه در سال‌های اخیر مطالعاتی در رابطه با آلودگی یا عدم آلودگی خاک به مواد شیمیایی انجام نشده که بر اساس آن بتوان گفت که اکنون این مواد در خاک سردشت وجود دارند یا نه ولی مواد شیمیایی مواد ماندگاری هستند و طی چرخه عمر خودشان گاهی از یک ماده به ماده دیگری تبدیل می‌شوند که آن ماده ثانویه ممکن است حتی خطرناک‌تر از ماده اولیه هم باشد و این احتمال می رود که این مواد خطرناک در خاک آن مناطق وجود داشته باشد.

با این حال دکتر لادن رضی، کارشناس مسئول بررسی‌های آلودگی خاک سازمان حفاظت محیط زیست موضوع آلودگی خاک سردشت را جزو اولویت‌های سازمان دانسته و گفته است که سازمان محیط زیست نمی‌تواند مستقیماً در این رابطه عمل کند و این کار باید در قالب فعالیت مشترک با وزارت دفاع و نیروهای مسلح باشد.

به اعتقاد رضی تعیین اینکه آلودگی‌های کنونی خاک ناشی از عملیات جنگی است یا خیر به مهر توضیح داده است:‌ از نظر فنی وقتی می‌خواهند خاک را تعریف کنند تنها تا عمق ۳۰ سانتی‌متر را خاک می‌گویند که این خاک هم مرتب دستخوش تغییر می‌شود. این همان خاک حاصلخیزی است که محصولات کشاورزی از آن عمل می‌آید. بعد از آن دیگر لایه‌های زمین‌شناختی و سنگ بستر است و بحث آلودگی آن هم به آلودگی‌های ژئوشیمیایی و زمین‌شناسی منطقه برمی‌گردد. ما وقتی آلودگی خاک را بررسی می‌کنیم همان ۳۰ سانتی‌متر اول را بررسی می‌کنیم که در آن هم دیگر عملا اثباتش خیلی سخت است که بخواهیم چیزی پیدا کنیم.

او با تایید اینکه در عمق‌های بیشتر هم راه‌هایی برای بررسی آلودگی هست، گفته است: از طریق آزمایش‌های ویژه‌ای می‌توانند این بررسی را انجام دهند. آب‌های زیرزمینی، ایزوتوپ‌ها و لایه‌برداری‌هایی که در منطقه هست را می‌توان با روش‌های مربوط به ژئوشیمیایی و زمین‌شناسی منطقه مورد آزمایش قرار داد. سازمان زمین‌شناسی اگر بخواهد به مطلب ورود پیدا کند می‌تواند از طریق یک سری آزمایش‌های خاص رادیوایزوتوپی مطلب را بررسی و اثبات کند.

رضی با اعلام اینکه آلودگی ممکن است به لایه‌های پایین‌تر منتقل شود، بیان کرده: وقتی آلودگی در لایه‌های زمین‌شناختی نفوذ پیدا کند موضوع از نظر خطرات سلامتی رفع شده است مگر اینکه قرار باشد به دلیل عملیات ساختمانی یا صنعتی خاصی گودبرداری عمیق انجام شود که در این صورت پیشنهاد می‌شود نمونه‌برداری و آنالیزهای خاصی انجام بشود تا موضوع قابل پیش‌بینی باشد.
به این ترتیب بحث آلودگی شیمیایی خاک سردشت در کشاکش نهادهای مسئول باقی‌مانده است. با همه این ها اما نفس سردشت هنوز زخمی و قربانی گازهای شیمیایی جنگ است. چشم انتظار دستی که گره بوروکراسی سردرگم بررسی و رفع آلودگی خاک سردشت را بگشاید.

 منبع: ابتکار