نارضایتی مردم از کاغذبازی اداری

ضیاء مصباح . دبیر کانون علوم اداری
بوروکراسی در فرهنگ عامه برای سازمان‌های بزرگ دولتی یا سازمان‌های پیچیده و عریض و طویل اداری استفاده می‌‌شود، همچنین در مفاهیم دیگری مانند اداره امور عمومی، کارایی یا نبود ‌کارایی سازمان‌ها به کار رفته است.

بیش از دو قرن از ابداع این کلمه می‌گذرد و آثار مثبت و منفی سازمان‌های بزرگ یا بوروکراسی‌ها، در چگونگی مدیریت و کنترل این سازمان‌ها بسیار مؤثر بوده است. بوروکراسی یک سازوکار (مکانیزم) اجتماعی است که در میزان کارایی تأثیر می‌گذارد، ‌زیرا از علائم بوروکراسی، قرطاس‌بازی (کاغذبازی)، تشریفات طویل و کندی جریان‌های اداری، نبودن تحرک اداری و نوآوری در سازمان است. در این فرایند، بیش‌از‌حد به سابقه کارها، نداشتن ابتکار، تعلل در کارها، تکرار و تداخل وظایف سازمانی، کنترل زیاد و ایجاد اداره‌ها و دوایر موازی و زائد توجه می‌شود. در یک سازمان بوروکراتیک، این امکان وجود دارد که قوانین موجود توسط افرادی که در آن سازمان خدمت می‌کنند، به نفع خود آنها استفاده شود، بنابراین تعویق و تأخیر کارهای اداری و درمجموع کاهش بهره‌وری را در پی داشته باشد و قدرت مأموران اداری، آزادی و رفاه مردم عادی کشور را به مخاطره ‌اندازد.

یکی از عوامل ایجاد قدرت بیش‌ازحد مأموران اداری، دسترسی آنها به اطلاعاتی است که به صورت انحصاری در اختیار دارند. بدیهی است که دولت در هر کشوری، سازمان‌های مختلفی دارد که برای تولید و عرضه کالاها و خدمات مورد نیاز مردم آن کشور ایجاد شده است. بنابراین هرجا عده‌ای از کارکنان برای اجرای کارهایی منصوب شوند، امکان بحث پیرامون وجود بوروکراسی نیز فراهم می‌شود. منشأ اختیار، قوانین و مقررات اداری است، بنابراین اختیار، یک امر شخصی نیست بلکه به اعتبار مسئولیت، مقام و منصب مأموران اداری به آنان داده می‌شود. بوروکراسی نتایج مطلوب و نامطلوبی دارد. بوروکراسی که ابتدا برای نیل به اهدافی به وجود می‌آید، سرانجام بر اهداف غلبه می‌کند و بر آنها پیشی می‌گیرد و انعطاف خود را از دست می‌دهد و اسیر فعالیت‌های یکنواخت روزانه می‌شود. در نتیجه خلاف جهت منافع مردم و در خدمت تعداد محدودی از کارکنان قرار می‌گیرد. گاهی نارضایی مقامات سیاسی یک جامعه در حال توسعه از بوروکراسی، کمتر از مردم آن جامعه نیست. اینجاست که بوروکراسی، سدی در برابر رشد سیاسی مردم و استقرار دموکراسی می‌شود و در واقع برای بعضی مأموران اداری به‌جای وسیله، تبدیل به هدف می‌شود. نظارت بر بوروکراسی در شرایطی آسان‌تر می‌شود که افراد جامعه رشد سیاسی کافی داشته باشند. مطبوعات نیز بتوانند با آزادی درباره موارد یادشده بحث و انتقاد کنند، دستگاه‌ها نیرویی متعادل داشته باشند و در نهایت میان اختیارات و مسئولیت‌های مقامات ارتباطی منطقی و صحیح باشد. کاغذبازی، مبین نوعی آزردگی مردم از روند صحیح انجام امور اداری در سازمان‌ها و اداره‌های دولتی است . گاهی تکثر و انبوهی و شدت قوانین و آیین‌نامه‌ها، افزونی مشکلات و سردرگمی برای ارباب رجوع و در نهایت بدبینی  مردم به بخش دولتی به وجود می‌آید و بخش دولتی مظهر کاغذبازی دانسته می‌شود. ابلاغ بخشنامه‌ها نیز به صورت مکرر بر شدت قانون‌گرایی در سازمان‌های بخش دولتی می‌افزاید به‌طوری‌که درک عملکرد مدیریت بخش دولتی و عمومی بدون درنظرگرفتن چنین عواملی تقریبا غیرممکن است. درعین‌حال سازمان‌های دولتی در برابر مردم پاسخ‌گو و مسئول هستند، بنابراین باید در اجرای کارها همواره صحت و دقت را رعایت کنند. لازم است تعادل و توازن بین میزان دیوان‌سازی و دیوان‌سالاری و هدف سازمان‌ها ایجاد شود و هم‌گام با آن، انعطاف‌پذیری، نرمش و سازش نیز پدید آید.

179/