ماه گرفتگی از افسانه تا حقيقت
محمد ستاري: ماه‌گرفتگي براي همه ايراني‌ها واژه آشنايي است. قديمي‌ها معتقد بودند اگر خانمي حين بارداري به ماه‌گرفتگي نگاه كند يا دست خود را روي شكمش بگذارد، بدن جنين در همان قسمت براي هميشه دچار لكهاي بزرگ و تيره خواهد شد. اين عقيده به حدي رايج بود كه حتي در لغت‌نامه دهخدا نيز معني ماه‌گرفتگي …
محمد ستاري: ماه‌گرفتگي براي همه ايراني‌ها واژه آشنايي است. قديمي‌ها معتقد بودند اگر خانمي حين بارداري به ماه‌گرفتگي نگاه كند يا دست خود را روي شكمش بگذارد، بدن جنين در همان قسمت براي هميشه دچار لكهاي بزرگ و تيره خواهد شد. اين عقيده به حدي رايج بود كه حتي در لغت‌نامه دهخدا نيز معني ماه‌گرفتگي بر همين اساس توصيف شده است.
اگرچه بعدها مشخص شد اين موضوع خرافاتي بيش نيست اما هنوز هم بسياري از خانم‌هاي باردار از روي احتياط هم كه شده موقع ماه‌گرفتگي خود را در اتاقي به دور از هرگونه در و پنجره مخفي مي‌كنند و اجازه نمي‌دهند كسي دست روي شكم آنها بگذارد! اگر شما هم درباره علت به وجود آمدن چنين لكه‌هايي شك و ترديد داريد، حتما اين مقاله را بخوانيد تا با كمك دكتر شيده يزدانيان، متخصص پوست و مو و فلوشيپ فوق تخصصي زيبايي و ليزر از ايالات‌متحده با دلايل واقعي و راه‌هاي برطرف كردن اين لكههاي بزرگ و نازيبا آشنا شويد.
ماه‌گرفتگي از افسانه تا حقيقت
مقصر مويرگ‌ها هستند و بس!
بعضی از ضايعات عروقي پوست كه در دوران نوزادي و شيرخوارگي ايجاد مي‌شوند به صورت كلي و عاميانه ماه‌گرفتگي نام دارند. البته اين نامگذاري صحيح نيست و به دليل خرافات در زمان قديم رواج پيدا كرده است. این ضایعات انواع مختلفي دارند كه شايع‌ترين آنها را «همانژيوما» (hemangioma)، «لکه‌های سالمون» (salmon patch) و «لكه های شرابي» (port wine stain) تشكيل مي‌دهند.
از این‌میان لکه های سالمون بیشتر از لکه های دیگر مصداق ماه گرفتگی است و از بيماري‌هاي اتوزومال غالب به حساب مي‌آيند؛ يعني حتما در خانواده بيمار، افراد ديگري هم به آن مبتلا هستند. اين ضايعات در سفيدپوستان بيشتر ديده مي‌شوند. اغلب آنها علت ژنتيكي دارند نقش اضطراب، استرس و تنش‌هاي عصبي زمان بارداري هم در ايجاد اين لك‌ها هنوز به اثبات نرسيده است.
نكته: لكه‌هايي كه رنگ شيرقهوه دارند جزء ضايعات عروقي و لكهاي ماه‌گرفتگي محسوب نمي‌شوند. اين خال‌ها معمولا به دليل افزايش رنگدانه‌هاي پوست و سلول‌هاي رنگدانه‌ساز ايجاد مي‌شوند.
1. همانژيوما: لكههاي قرمز، مسطح يا برجسته
بدخيم نيستند اما شايد دردسرساز شوند!
همانژيو، معمولا در 9 ماه اول تولد روي پوست ظاهر مي‌شود اما در بعضي موارد نيز از بدو تولد وجود دارد. اين ضايعات قرمزرنگ هستند و ممكن است به صورت مسطح يا برجسته در هر ناحيه از بدن ظاهر شوند. اندازه آنها به‌تدريج در سال اول تولد افزايش پيدا مي‌كند و بعد شروع به پسرفت كرده و كوچك مي‌شود حتي در مواردي به‌طور كامل از بين مي‌روند و فقط ممكن است جاي آنها آتروفي (تحليل‌رفتگي) جزئي پوست و ضايعات عروقي‌ريزي به نام «تلانژكتازي» باقي بماند.
اما اگر اين ضايعات در جايي قرار گرفته باشد كه با عملكرد اعضاي بدن تداخل ايجاد كند بايد حتما درمان شود. براي مثال ضايعاتي كه روي پوست پلك است، مي‌تواند بينايي را تحت تاثير قرار دهد يا ضايعات روي بيني مي‌تواند در تنفس اختلال ايجاد كند. ضايعات روي گردن نيز در صورت افزايش سايز مي‌تواند بر راه‌هاي هوايي فشار وارد كند. همچنين اگر همانژيوما در خط وسط پشت قرار گرفته باشد، فرد بايد حتما از نظر اختلالات ستون فقرات بررسي شود.
در بعضي موارد هم ظاهر نازيباي همانژيوما يا زخمي و عفوني شدن آن فرد را نيازمند درمان مي‌كند. در هر صورت احتمال بدخيمي در مورد اين ضايعات تقريبا وجود ندارد. براي درمان نيز مي‌توان از داروهاي خوراكي، پمادهاي موضعي و ليزر كمك گرفت. از درمان‌هاي خوراكي آن مي‌توان به كورتون‌ها و پروپرانولول اشاره كرد. اين داروها حتما بايد تحت نظر پزشك با تنظيم دوز مناسب و كنترل ميزان قند خون و ضربان قلب مصرف شود. از كورتون‌ها مي‌توان به صورت موضعي نيز استفاده كرد. مصرف تمامي اين داروها بعد از بهبودي ضايعه به‌تدريج كاهش يافته و قطع مي‌شود.
نكته: لكهاي ماه‌گرفتگي معمولا بي‌علامت و بدون درد و خارش هستند. اما در مورد همانژيوما اگر خال زخمي شود يا عفونت روي آن سوار شود، ممكن است درد و ناراحتي نيز ايجاد كند.
2. لکه‌های سالمون: لكههاي صورتي‌رنگ در خط وسط بدن
بي‌خطر و بي‌نياز به درمان
لکه های سالمون معمولا به صورت لكههاي قرمز متمايل به صورتي در خط وسط بدن ديده مي‌شوند. شايع‌ترين ناحيه درگيرشونده نيز پشت سر و پشت گردن است. با اين حال ممكن است در نواحي ديگر مثل صورت، پيشاني، بالاي بيني، نوك بيني، روي پلك، اطراف گوش يا حتي تنه و اندام‌ها نيز ظاهر شود. اين لكه‌ها معمولا از بدو تولد وجود دارد و اگر روي صورت باشد به مرور زمان برطرف مي‌شود.
نكته: بعضي از لکه های سالمون در نواحي غير از صورت ممكن است حتي تا سنين بزرگسالي نيز ثابت بمانند که گرچه بي‌خطر هستند و معمولا باعث عارضه خاصي نمي‌شوند اما احتياج به درمان خاصي هم ندارند.
3. لكه های شرابي: لكههاي قرمز پيشرونده
روز به روز بزرگ‌تر و پررنگ‌تر مي‌شوند!
لکه های شرابی ضایعات قرمز رنگی هستند که معمولا از بدو تولد ايجاد مي‌شوند اما برخلاف لكههاي سالمون يك‌طرفه و خارج از خط وسط بدن هستند و اندازه بزرگ‌تري دارند. اين لکه ها در هر جايي از بدن به‌خصوص صورت ممكن است ايجاد شوند.
لكههاي شرابي نه‌تنها به مرور زمان از بين نمي‌روند بلكه با افزايش سن پررنگ‌تر و برجسته‌تر هم مي‌شوند. بعضي از آنها نيز همراه با رويش موست و حالت سنگفرشي به خود مي‌گيرد. از آنجايي كه اين لکه ها ممكن است همراه با علائم و بيماري‌هاي ديگر از جمله تشنج و مشكلات بينايي باشد بايد حتما توسط پزشك بررسي و با كمك ليزر درمان شود. درمان آنها هرقدر زودتر انجام شود، ساده‌تر و سريع‌تر خواهد بود.
نكته: ليزري كه براي رفع لكههاي ماه‌گرفتگي به كار مي‌رود PDL نام دارد. اين ليزر بايد ماهي يك‌بار تا زمان از بين رفتن ضايعه تكرار شود بنابراين تعداد جلسات ليزر به نوع ضايعه و وسعت آن بستگي دارد. استفاده از ليزر PDL دردناك نيست اما از آنجايي كه درمان اين لکه‌‌ها اغلب در دوران شيرخوارگي صورت مي‌گيرد، شايد لازم باشد كودك تحت بيهوشي عمومي يا بي‌حسي موضعي قرار بگيرد تا بتوان جلسه ليزر را به پايان رساند.
ماه‌گرفتگي از افسانه تا حقيقت
بهبود ماه‌گرفتگي بدون ليزر ممكن است؟
گرچه ليزر راهي موثر براي رفع لكههاي ماه‌گرفتگي به شمار مي‌آيد اما بعضي‌ها نقش جراحي، تزريق سلول‌هاي بنيادي يا حتي همرنگسازي لكه‌ها با پوست از طريق تاتو را مطرح كرده‌اند. اما آيا واقعا اين راه‌ها به رفع ماه‌گرفتگي كمك مي‌كند؟
جراحي كاربردي ندارد
جراحي براي درمان اين ضايعات معمولا كاربردي ندارد مگر در موارد خاص. پيوند پوست و تزريق سلول‌هاي بنيادي (PRP) نيز براي رفع لكه ماه‌گرفتگي به كار نمي‌رود. درواقع اين ضايعات (به جز لكه های شرابي) خود به خود يا با كمك ليزر بهبود پيدا مي‌كند بنابراين نيازي به درمان‌هاي ديگر وجود نخواهد داشت. لايه‌برداري نيز باعث بهبود ماه‌گرفتگي نمي‌شود و ممكن است برعكس آن را تحريك و تشديد كند.
خال‌‌تان را تاتو نكنيد!
استفاده از تاتو و ميكروپيگمنتيشن براي همرنگسازي انواع خال‌ها و لكههاي ماه‌گرفتگي با پوست توصيه نمي‌شود زيرا مي‌توان اين ضايعات را با روش‌هاي مناسب‌تر مثل ليزر براي هميشه از بين برد. لازم به ذكر است كه تاتوهاي بي‌رنگ صد درصد خال و لک را هم‌رنگ پوست نمي‌كنند. اگر هم فرد از انجام آن پشيمان شود، برخلاف تاتوهاي تيره‌رنگ، پاك كردن شان به راحتی امکان پذیر نیست زيرا ليزر تاثيري روي رنگ‌هاي روشن نمي‌گذارد.
درمان زودتر، نتيجه مطلوب‌تر
براي درمان و رفع لكههاي ماه‌گرفتگي محدوديت سني وجود ندارد. چه بسا كه بعضي از اين ضايعات مثل لكههاي شرابي و همانژيوما (در صورت نياز به درمان) بهتر است در سنين پايين با ليزر برداشته شوند. گاهي نيز ضایعه بي‌عارضه است اما ظاهر آن فرد را آزار مي‌دهد. در اين موارد نيز لازم است پدر و مادر براي برداشتن لک زودتر اقدام كنند تا كودك در آينده بر اثر آن دچار آسيب‌هاي روحي و رواني نشود.
