ژنوم بچه هایتان را ویرایش کنید!

هفته نامه پنجره – ترجمه حمیدرضا غلام زاده :  ژنوم (ماده ژنتیکی هر فرد) با الفبایی متشکل از تنها چهار حرف نوشته می شود. توانایی خواندن، مطالعه و مقایسه زنجیره «دی ان ای» انسان و هزاران گونه دیگر، امری عادی شده است. یک فن آوری جدید مدعی است به زودی می توان اطلاعات ژنتیکی را با سرعت و ارزان ویرایش کرد. چنین چیزی می تواند اختلالات وحشتناک ژنتیکی را که موجب نواقص و بیماری می شود، اصلاح کند. علاوه بر این، چنین پیشرفتی به والدین وعده می دهد که بتوانند فرزند خود را به نحو مطلوب خود بسازند.

این فن آوری کریسپر (CRISPR-Case9) یا فقط (CRISPR) نام دارد. کریسپر شامل قطعه ای از RNA است؛ یک پیام رسان شیمیایی است که برای هدف قرار دادن بخشی از دی ان ای طراحی- می شود؛ یک آنزم به اسم نوکلئاز که ژن های نامطلوب را خارج می کند و ژن های جدید را به جای آنها می گذارد. روش های دیگری هم برای ویرایش دی ان ای وجود دارد اما کریسپر داعیه آن را دارد که با سادگی، سرعت و دقت بی سابقه ای این کار را انجام می دهد.

بازه گیج کننده کاربردهای کریسپر باعث شده است محققان به این فن آوری روی آورند تا به درمان هر بیماری از آلزایمر گرفته تا سرطان و ایدز دست یابند. با ایجاد امکان ژن های شکارچی سرطان در دستگاه ایمنی بیمار توسط دکترها، این فن آوری می تواند منجر به رویکردهای جدید در غده شناسی شود؛ ممکن است پیشرفت ژن درمانی را تسریع کند. پزشکان قادر خواهند بود ژن عادی را در سلول افرادی که از بیماری های ژنتیکی مانند تای ساکس و فیبروز کیسه ای رنج می برند قرار دهند.

شاید سال ها و چندین دهه زمان لازم باشد تا کریسپر بتواند کودکان طراحی شده خلق کند اما مسائلی که به واسطه آن طرح می شود از هم اکنون بحث های تندی را به همراه داشته است. در ماه آوریل، دانشمندان در چین فاش کردند که با استفاده از کریسپر تلاش کرده بودند ژنوم جنین انسانی را دستکاری و ویرایش کنند. البته این جنین ها نمی توانستند برای بارداری پیبشرفت کنند اما زمانی خواهد بود که جنین های واقعی برای دلایل درمانی با بهینه سازی غیر درمانی مهندسی شوند.

این گام ساختارشکنی است که هر کسی مایل به انجام آن نیست. بسیاری از دانشمندان، از جمله مبدعین کریسپر خواستار منع دستکاری در سلول های لایه مولد شده اند؛ سلول هایی که نسل های آینده را پدید می آورند.

فرهنگستان ملی علوم آمریکا در حال برنامه ریزی همایشی برای بررسی اخلاق در کریسپر است. چنین بحثی به شدت مورد نیاز است. کریسپر خلق شده است اما سوالات مهمی به همراه خود دارد.

تنها راه، اخلاق است

موضوع به دو بخش تقسیم می شود: عملی و فلسفی. مانع اولیه عملی است. علاوه بر شکافت دی ان ای مورد نظر، کریسپر اغلب به نقاط دیگر هم دسترسی پیدا می کند. در آزمایشگاه این مسئله اهمیت ندارد اما در انسان ها می تواند صدمات مرگباری داشته باشد. برای کسی که بیماری وحشتناکی دارد، خطر صدمات جانبی ممکن است ارزش امتحان کردن را داشته باشد اما برای استفاده در سلول های مولد که عوارض جانبی آن می تواند در تک تک سلول ها اتفاق بیفتد، خطر بسیار بزرگی است.

علاوه بر این، اگرچه زیست شناسی مملو از انبوه داده های زنجیره ژن شده است، با این حال هنوز این رشته کنترل اندکی بر ریشه های تقریبا تمامی ویژگی های جذاب و پیچیده انسان دارد. تعداد اندکی از این ویژگی ها ممکن است به راحتی توسط یک برش و جایگذاری ساده حل شوند.
اغلب یک بده بستان بین توانایی ها و سایر چیزها اتفاق می افتد. منوی مخصوص ویژگی ها فعلا در دور دست به نظر می رسد اما علم در حال پیشرفت است. بر اساس چیزی که زنجیره ژن نشان می دهد، گاهی خیلی هم سریع پیشرفت می کند؛ بنابراین دانشمندان حق دارند که از الان به فکر قاعده مند کردن کریسپر در حد ممکن باشند.

فقط می ماند پاسخ به سوالات فلسفی. کسانی هستند که به این دلیل با کریسپر مخالفت می کنند که انسان را در جایگاه خدا قرار می دهد اما پزشکی مرتبا در نظم طبیعی بسیاری چیزها مداخله می کند تا زندگی افراد را از عفونت و انگل نجات دهد. فرصت های درمان سرطان، نجات کودکان از بیماری های ژنتیکی و شناسایی دیابت توجیه کافی برای پیشروی را فراهم می آورند.

سوال دشوارت راین است که آیا دستکاری و ویرایش سلول های مولد، برای تغییر در موارد موروثی، کار صحیحی است؟ این امر در 40 کشور ممنوع است و در بسیاری کشورها با محدودیت مواجه است. هیچ دلیلی وجود ندارد که ممنوعیتی برای کاربرد پژوهشی یا درمانی وجود داشته باشد. برخی کشورها پژوهش روی جنین انسان را مادامی که از باروری رحم به دور باشند و بیشتر از 14 روز رشد نکنند، مجاز می دانند و کریسپر با اعتراض به بازگشت ناپذیری تغییرات در سلول های مولد روبرو است. اگر ژن ها بتوانند ویرایش شوند؛ پس مجددا می توانند به حالت قبل هم ویرایش و برگردانده شوند.

یک مشکل عمیق تر نگرانی درباره استفاده از کریسپر برای دستکاری گزینشی در ژنوم فرد است. اینجا این نکته پیش می آید که درمان (مثلا برداشتن ژن هایی که باعث بروی سرطان سینه یا آلزایمر می شوند) با بهبود ژنتیکی در هم می آمیزد. شاید برخی کوتاه قد بودن یا نزدیک بودن را هم مشکلی بدانند که باید درمان شود اما اینجا نیز رویکرد درست لیبرال بودن محتاطانه است. مسئولیت توجیه این امر با جامعه است که کی و چرا دستکاری ژنوم صحیح یا غلط است؟

کریپسر، شادتر، بهینه تر

هنوز زمان لازم است که این اصول به وضع قوانین بینجامد. برخی کشورها ممکن است شکاف هایی در قانونگذاری یا ضعف در اجرای آن داشته باشند و به دانشمندانی که از حمایت مالی خصوصی برخوردارند یا کلینیک های ناباروری، پژوهش های خارج از قاعده در کریسپر انجام دهند.

رویکرد محافظه کارانه نهاد قانونگذاری جنین شناسی و باروری بشری بریتانیا در مجاز دانستن اهدای دی ان ای راکیزی می تواند الگوی خوبی باشد. قوانین همچنین باید کاربر کریسپر بر غیر بشر را نیز رصد کنند. تغییر ژنوم حیوانات برای ایجاد ویژگی های مطلوب، مثلا پشه هایی که نتوانند مالاریا را منتقل کنند، می تواند منافع عظیمی داشته باشد اما خطر عواقب پیش بینی نشده آن به این معناست که چنین «محرک های ژنی» باید ممنوع شوند، مگر آنکه با معیارهای قابل سنجش، بازگشت پذیری آنها ثابت شده باشد.

اگر مشخص شود که کریسپر برای انسان ها ایمن است، مکانیسم هایی هم لازم خواهد بود که به رضایت و برابری بپردازند. ویرایش ژن، طیفی از والدین را در پی خواهد داشت که تصمیماتی برای فرزندان خود خواهند گرفت که مشخص نیست بهترین انتخاب برای فرزندان باشد. والدین ناشنوا شاید ترجیح بدهند کودکان شان هم ناشنوا باشند؛ والدین سختگیر ممکن است بخواهند فرزندشان به هر قیمتی باهوش شوند، حتی اگر به طریق دیگری شخصیت او را تحت تاثیر قرار دهد و اگر امکان آن وجود داشته باشد که ژن ها دستکاری شوند تا کودکانی باهوش تر به وجود آیند، آیا باید این گزینه صرفا برای ثروتمندان میسر باشد؟