5 خرداد – 26 مِی؛ در تاریخ چه گذشت؟

امروز 5 خرداد برابر با 26 مِی تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

800 – خسرو انوشيروان و بازي شطرنج

هارون الرشيد خليفه عباسي که در عصر خود ابرمرد شرق بشمار مي آمد در ماه مه سال 800 ميلادي ضمن ارسال پيامي به «شارلماني» ابرمرد وقت غرب به وي اطلاع داد كه به ابراهيم بن عقرب حكمران افريقيه (سرزمين هاي مسلمان نشين شمال آفريقا به مركزيت تونس امروز) خود مختاري داده است و در امور داخلي استقلال دارد و از اين پس درباره مسائل محلي (منطقه مديترانه) با او تماس بگيرد. تاريخ انشاء نامه پس از تطبيق تقويم ها و محاسبات تقويمي ديگر، 26 ماه مه تعيين و اعلام شده است.

هارون با اين پيام، يك دستگاه بازي شطرنج با راهنماي استفاده از آن را به عنوان هديه براي شارلماني ارسال داشته بود و ياد آور شده بود كه كسري (خسرو انوشيروان ساساني) اين بازي را كه مبتكر آن هنديان بوده اند به منظور تقويت حافظه و قواي مغزي ايرانيان و تسريع محاسبات رياضي، در قلمرو خود رواج داده و ملت را به انجام اين بازي تشويق كرده و جايزه معين ساخته بود.

با ارسال همين دستگاه، بازي شطرنج در غرب رواج يافت كه «چس Chess» خوانده مي شود.

1557 – قزوین شاه نشین و هرات ولیعهدنشین ایران شدند

26 ماه می 1557 شاه طهماسب یکم تصميم گرفت که شهر قزوین پایتخت ایران شود. شاه طهماسب که 54 سال سلطنت کرد اعلام کرده بود که پایتخت کشور پهناور ایران باید به یک فاصله از مرزهای غربی و شرقی باشد تا اخبار سریعا واصل شود. از آغاز کار صفویان تا آن زمان، شهر تبریز پایتخت ایران بود. شاه طهماسب همچنین تصمیم گرفت که شهر بزرگ هرات، نظر به قدمت و اهمیت، ولیعهدنشین ایران باشد که چنین شد. هرات از آغاز تامین وحدت ایران به دست کوروش بزرگ، ساتراپ نشین ایالت آریا بود و در کتیبه ها و نیز اوِستا (مجموعه آموزش های زرتشت) به صورت «هرایه و» ذکر شده است. این نام از «هری رود = رود زرین = رود زرد» که از کنار این شهر می گذرد گرفته شده است. در طول تاریخ، هرات ـ کانون ادبیات پارسی ـ و بارها پایتخت ایران بود. انگلیسی ها پس از شکست دادن ایران در جنگ، و طبق قرارداد سال 1857 پاریس هرات را از ایران جدا کردند.

پایتخت بودن قزوین بیش از 40 سال طول نکشید و شاه عباس یکم پایتخت را به اصفهان منتقل ساخت تا مرکز کشور باشد. قزوین در طول پایتخت بودنش پذیرای دو پناهنده معروف شد؛ همایونشاه امپراتور هندوستان و بایزید پسر سلطان سلیمان امپراتور عثمانی. شاه طهماسب به بهای صلح با عثمانی، بایزید را مسترد داشت و با این عمل خود، خصلت مهمان نوازی ایرانیان را زیر پا نهاد و «تاریخ» خودرا نیز خراب کرد.

1880 – كشف عامل بيماري مالاريا توسط آلفونْسْ لاوْران

شارل لويى آلفونْسْ لاوران، پزشكي فرانسوي بود كه پس از اخذ دكتراي خود، به خدمت نظام درآمد و به الجزاير اعزام شد. وي در آنجا فرصت مناسبي داشت تا درمورد بيماري مالاريا كه همه ساله در بسياري از نقاط جهان، جان انسان‏هاي زيادي را مي‏گرفت، تحقيقات كافي و مطالعات لازم به عمل آورد. در نتيجه در 26 مه 1880م به كشف عامل اين بيماري موفق شد. لاوران پي برد كه عامل بيماري‏زاي مالاريا، از نوع باكتري نبوده، بلكه موجودي تك ياخته از سلسله آغازيان است. اين نخستين بار بود كه موجودي تك سلولي به عنوان عامل مولد يك بيماري شناخته مي‏شد.

اين موجودات انگلي توسط پشه‏هايى موسوم به آنوفل وارد بدن و خون مي‏شوند و بيماري را منتقل مي‏كنند. پس از انتقال باكتري به بدن و تكثير آنان، شخص در ابتدا دچار لرز مي‏شود و درنتيجه تركيدن گويْچه‏هاي سرخ پر انگل و پراكنده شدن انگل‏هاي درون آن در خون، بيماري مالاريا يا تب نو شكل مي‏گيرد. براي نابودي اين بيماري بايد محل زندگي پشه آنوفل در باتلاق‏ها را خشكانيد و اين پشه‏ها را به وسيله سم‏پاشي از بين برد. لاوران در سال‏هاي بعد نيز به مطالعه در باب بيماري‏هاي مناطق گرمسيري پرداخت و در سال 1907م به سبب تحقيقاتش در باب كشف عامل بيماري مالاريا، به اخذ جايزه نوبل نائل آمد.

1908 – اولين اكتشاف نفت در ايران

در پنجم خردادماه 1287 ش برابر با 26 مي1908 م در حالي كه عمليات اكتشاف نفت به يأس تبديل شده بود، نخستين چاه نفت ايران در شهرستان مسجد سليمان از شهرهاي استان خوزستان در عمق 600 متري زمين به نفت رسيد و نفت تا ارتفاع 25 متر از سطح زمين فوران كرد. اين واقعه، باعث شد كه امپراتوري انگليس، جهت حفظ منابع نفتي، اقدام به احداث و گسترش تأسيسات عظيمِ استخراج، تصفيه، صدور نفت و توليدات نفتي در جنوب ايران نمايد. يك سال بعد ساخت پالايشگاهي در اين منطقه آغاز شد و به بنا نهادن شهر آبادان منجر گرديد و پالايشگاه آبادان، براي مدت‏هاي طولاني بزرگ‏ترين پالايشگاه جهان به شمار مي‏رفت. شهر مسجد سليمان از نظر وجود معادن و تأسيسات نفتي از اهميت بسياري برخوردار است و تاكنون بيش از 250 حلقه چاه نفت در آن حفر شده است. يكي از نويسندگان انگليسي در اين‏باره نوشته است: “به اين ترتيب، صنعتي آغاز شد كه در طي دو جنگ جهاني، نيروي دريايي انگلستان را نجات داد ولي براي ايران زحمتي ايجاد كرد كه از مجموع مزاحمت‏هاي دولت‏هاي ديگر، بيشتر بود”.

1968 – دوگل و اوج دموکراسی

در اين روز در ماه مي 1968 و در پي سه هفته اعتصاب و تظاهرات خياباني كارگران و دانشجويان فرانسه كه مخالف برنامه اصلاحات شارل دوگل رئيس جمهور آن كشوراز جمله تضعيف و يا حذف سناي فرانسه بودند، وي اعلام كرد كه نمي تواند اعتراض چند ده هزار تظاهركننده را نظر قاطبه مردم فرانسه نسبت به برنامه هاي خود بداند و تصميم گرفته است كه براي آگاه شدن از نظر اكثريت مردم، رفراندم برگذار كند. اين رفراندم طبق برنامه انجام شد و اكثريت شركت كنندگان با برنامه هاي اصلاحي دوگل مخالفت كردند. وي از تصميم خود در مورد برنامه اصلاحات عدول نكرد و كنار رفت.

فرانسويان گفته بودند كه نمي خواهند قوانين توسط يك مجلس تدوين شود بايد هر دو مجلس باقي بمانند تا روي لوايح و طرحها بررسي بيشتري صورت گيرد و قوانين موضوعه منطقي تر باشند. اقدام دوگل يك عمل دمكراتيك بزرگ بود كه فصلي از تاريخ دمكراسي را تشكيل داده است. دوگل كه پس از كناره گيري همچنان محبوب فرانسويان باقي ماند، در رديف ناپلئون از دوستداران فرانسه بشمار مي رود.

1981 – اعلام رسمي تشكيل شوراي همكاري خليج فارس

شوراي همكاري خليج ‏فارس با عضويت شش كشور جنوب خليج فارس يعني عربستان سعودي، كويت، امارات متحده عربي، بحرين، قطر و عمان در 26 مه 1981م، يك سال پس از آغاز جنگ عراق عليه جمهوري اسلامي ايران اعلام موجوديت كرد. اهداف اعلام شده شوراي همكاري خليج فارس، همكاري‏هاي اقتصادي، سياسي، نظامي و حمايت متقابل در برابر تهديدات خارجي است. با اين حال به علت اتكاي كشورهاي عضو اين شورا به نيروهاي بيگانه و شركت نداشتن همه كشورهاي حاشيه خليج فارس در شوراي همكاري، اين شورا نتوانسته است امنيتي پايدار بر اساس منافع جمعي كشورهاي حاشيه خليج فارس در اين منطقه به وجود آورد. به علاوه، اعضاي شورا، هنوز در مورد همكاري‏هاي اقتصادي و سياسي و نظامي، موفقيت قابل توجهي به دست نياورده‏اند. اين شورا در طول جنگ هشت ساله عراق عليه ايران، به طور آشكار و پنهان به عراق گرايش نشان داد و حتي دو عضو اين شورا، يعني عربستان سعودي و كويت، قسمتي از درآمد نفتي خود را به جبران قطع درآمدهاي نفتي عراق دراختيار آن كشور قرار دادند. با اين حال پس از حمله عراق به كويت، كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس، امريكا و متحدين آن را براي دفع تجاوز عراق به كويت، به منطقه دعوت كردند. آنها هم‏چنين علاوه بر فراهم ساختن تسهيلات لازم براي نقل و انتقال نيروهاي امريكا و متحدين، ميلياردها دلار به تامين هزينه جنگ كمك كردند. اجلاس سران شوراي همكاري خليج فارس، سالي يكبار تشكيل مي‏شود و يك اجلاس فرعي و مشورتي سران نيز هر شش ماه يك بار، برگزار مي‏گردد. علاوه بر آن، در طول سال، وزيران خارجه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس، در نشست‏هايي شركت مي‏كنند.

1982 – نيروي هوايي آرژانتين ناوشكن اتمي انگليسي «كاونتري» را غرق كرد. اين ناو در جريان گروگانگيري آمريكايي ها در ايران براي كمك به مساعي آمريكا به خليج فارس اعزام شده بود.

زادروزها

۱۵۶۶ – زادروز محمد سوم چهاردهمین سلطان امپراتوری عثمانی
۱۷۹۹ – زادروز الکساندر پوشکین نویسنده و شاعر بزرگ روسیه

۱۹۰۷ – زادروز جان وین بازیگر ، کارگردان و تهیه‌کننده آمریکایی ، برنده جایزه اسکار
۱۹۲۶ – زادروز مایلز دیویس نوازنده ترومپت آمریکایی و یکی از تاثیرگذارترین هنرمندان موسیقی جاز

۱۹۶۶ – زادروز هلنا بونهام کارتر بازیگر انگلیسی ، همسر تیم برتون کارگردان معروف هالیوود
۱۹۷۷ – زادروز لوکا تونی فوتبالیست ایتالیایی

درگذشت‌ها

۱۴۲۱ – درگذشت محمد یکم سلطان امپراتوری عثمانی از سال ۱۴۱۳ تا ۱۴۲۱ میلادی
۱۸۸۳ – درگذشت عبدالقادر الجزایری سیاستمدار، صوفی و فرمانده نظامی الجزایری

۱۹۷۶ – درگذشت مارتین هایدگر فیلسوف آلمانی
۲۰۰۸ – درگذشت سیدنی پولاک سینماگر آمریکایی ، برنده جایزه اسکار

۲۰۱۴ – درگذشت هوشنگ سیحون معمار، طراح، نقاش و مجسمه‌ساز ایرانی