حل مسئله به روش تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی

مجله آنلاین موبنا؛ مازیار دانیالی –  فریتس تسوئیکی (مرگ 1974) یک اخترشناس سوئیسی بود که برای کار در موسسه فناوری کالیفرنیا به آمریکا مهاجرت کرد. وی در دهه 40 و 50 میلادی، تجزیه و تحلیل های مورفولوژیکی خود را در زمینه مطالعات نجوم، توسعه جت و سیستم های پرتاب موشک به کار گرفت.

تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی که به اختصار MA خوانده می شود، متدی سیستماتیک برای بررسی بیشمار رابطه ممکن در خصوص مشکلات پیچیده به شمار می رود. فریتس تسوئیکی در کتابی که سال 1969 نوشت، مدعی شد که بسیاری از اکتشافات خود را مدیون استفاده از این متد است.

تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی یا تحلیل عمومی مورفولوژیکی یک تکنیک حل مسئله خلاقانه باتوجه به همه راه حل های ممکن در خصوص یک مشکل پیچیده چند بعدی است. این روش همچنین متدی موثر در راستای ایده پردازی و طراحی یک محصول جدید و قدرتمند نیز محسوب می شود. با این وجود کشف و انتخاب بهترین راه حل از میان تعداد زیادی احتمال مطرح شده، اصلی ترین کاربرد تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی خواهد بود.

MA رویکردی “روش گرایانه” است که هدف اصلی آن نزدیک سازی احتمالات به واقعیات خواهد بود. در واقع این تکنیک نه تنها ظاهر، ابعاد، بیولوژی و مادیت راه حل های ممکن برای حل یک مسئله را بررسی می کند، بلکه به ارتباطات درونی میان پدیده های مختلف، طرح های مفهومی و ایده ها نیز بها می دهد. به بیان ساده تر می توان گفت که MA متدی منظم و سازمان یافته برای دیدن هر چیزی در این دنیای خاکی خواهد بود.

اساس تکنیک تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی بر این مفهوم بنا شده است که اتصالات کیهانی میان اجسام، رویدادها و حتی کره ها همگی بخشی از واقعیت هستند. بدین ترتیب طبق یک تصویر پردازی حقیقی از جهان، همه چیز به دیگری مربوط است و هیچ چیز بی اهمیتی در دنیا وجود ندارد “به گفته فریتس تسوئیکی”.

یکی دیگر از پایه های اساسی تکنیک تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی، بهره برداری از ذات “خلاقیت” به شمار می رود. در این روش مفهوم متفاوتی از خلاقیت ارائه می شود: خلاقیت به معنای ایجاد ترکیباتی جدید از عناصری است که در قلمروهای متنوع و البته دور از یکدیگر یافت می شوند. در نهایت نیز با گزینش مفیدترین ترکیب می توان حق واژه خلاقیت را به خوبی ادا کرد. درست مانند آن است که به دو راه حل به ظاهر غیر کاربردی، در کنار یکدیگر معنایی منحصر به فرد بخشید. خلاقیت در MA با اختلاط اطلاعات و یا اجزایی که در نگاه اول غیر مرتبط و یا نا امید کننده به نظر می رسند، تظاهر می یابد.

تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی نیز مانند هر متد حل مسئله دیگری که استفاده سازمانی (مانند کسب و کارهای مختلف) دارد، متشکل از یک سری اصول و یا مراحل مهم خواهد بود:

– اصل تجزیه/ تحلیل: ابتدا مشکل مورد نظر به پارامترهای کلیدی خود و یا جایگزین های قابل دریافت برای هر پارامتر شکسته می شود.

– اصل سنتر/ روابط اجباری: در مرحله بعدی پارامترها و یا جایگزین های پیشنهادی (منظور همان اجزای اصلی یک مشکل است) هرچند هم که به یکدیگر ارتباطی نداشته باشند، با هم ترکیب شده و به اصطلاح عملیات سنتر صورت می گیرد.

– اصل ساختاری/ پارامتری: اجرای این اصل کمک می کند که هر پارامتر را مانند ساختاری جداگانه که خود شامل زیر واحدهای دیگری است، به شمار آورده و برای کشف روابط بالقوه میان آنها تلاش کنیم. این مرحله به مدل سازی و سپس افشای روابط ساختاری میان جنبه های متفاوت یک موضوع و یا مشکل می پردازد. درست مانند آن که ابزاری برای شناسایی چندین عنصر مزاحم در دست داشته باشیم و بتوانیم با استفاده از آن روند حل مسئله را تسهیل کنیم.

– اصل ترکیب: این اصل خود مجموعه ای از دو قانون دیگر است، یکی پیوستگی و دومی سازگاری. پیوستگی اجازه می دهد که عناصر مختلف در کنار یکدیگر جمع شوند. پس از آن با استفاده از سازگاری امکان ایجاد رابطه ای بهینه میان عناصر مورد نظر بررسی می شود. آیا می توان بین راه حل های پیشنهادی و خود مشکل بروز یافته، الگویی کاربردی و مفید را توسعه بخشید؟ حرکت صحیح در راستای اصول نام برده حتی می تواند منتج به معرفی محصولی جدید و از هر نظر منحصر به فرد برای یک کسب و کار شود.

– اصل ساده سازی: در این مرحله تلاش می شود که همه گزینه های احتمالی و روابط تعریف شده تا جای ممکن ساده سازی شوند. از این طریق می توان میان آنها جست و جوی سیستماتیک نتیجه بخشی را به راه انداخت.

بهره برداری از روش های مختلف تکنیک کلی تر طوفان فکری در کنار متد تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی، شانس موفقیت آن را تا چندین برابر افزایش خواهد داد. با جست و جوی احتمالات متنوع در مورد هر پارامتر، می توان ترکیب های مفید و جالبی را ایجاد کرد که در نهایت منتج به معرفی محصولی جدید، ارتقا محصول قبلی و یا حتی کشف راه حل برای رفع یک مشکل  خواهند شد.

کلی ترین تکنیک تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی نیز باید حداقل متشکل از سه گام اصلی باشد:

– ایجاد بستری برای شکست موضوع و یا مشکل اولیه و همچنین بستری دیگر برای لیست کردن پارامترها.

– معرفی پیکربندی یا ارتباطات پیشنهادی و بررسی سطح سازگاری هر ارتباط.

– تحلیل و انتخاب پویا ترین ایده یا راه حل از میان شمار بالای ارتباطات پیشنهادی.

شاید مهم ترین مرحله در روند تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی، کاهش تعداد بالای پیکربندی ها و ایجاد مجموعه ای کوچکتر متشکل از راه حل های کاملا کاربردی باشد.

مراحل مختلف تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی با جزئیات بیشتر:

– ابتدا باید احتمالات متفاوت (مانند پارامترهای اساسی و یا ابعاد مختلف) یک سیستم، محصول، خدمت، روند و یا مشکل لیست شوند. پس از تهیه لیست این موارد در ستونی مستقل که “بستر چند بعدی” نامیده می شود، قرار خواهند گرفت.

– زیر هر کدام از پارامترها یا همان احتمالات مذکور، جایگزینی که به نظرتان می رسد را یادداشت کنید. استفاده از متدهای مختلف طوفان ذهنی در این مرحله موثر خواهد بود.

– حال باید به سراغ ترکیب احتمالات رفت. می توان جایگزینی از یک ستون با جایگزینی از ستون دیگر را به صورت تصادفی ترکیب و کاربرد آن را بررسی کرد. این کار را تا زمانی که بهترین ایده ممکن دست یابید، تکرار کنید. در واقع باید بستر چند بعدی را برای کشف مناسب ترین راه حل موجود جست و جو کرد.

– به مرور زمان لیست ترکیب های به دست آمده را تغییر دهید تا ضمن حفظ پویایی کار، بتوان به یک راه حل تقویت شده، محصولی جدید و یا خدمتی منحصر به فرد دست یافت.

استفاده از تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی برای حل مسئله در سطح سازمانی متشکل از گام های مختلفی است که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد:

– مشکل را در جمله ای واضح و کوتاه یادداشت کنید.

– پارامترها، خصوصیات و یا احتمالات مرتبط با مشکل مد نظر را مشخص کنید.

– هر پارامتر را تفسیر کرده و یا برای آن جایگزینی احتمالی ارائه دهید. مانند روش قبلی لیستی از احتمالات تهیه کنید.

– موارد هر لیست را با یکدیگر ترکیب کرده و هر گزینه را از نظر کارایی تحت تجزیه و تحلیل دقیق قرار دهید. ترکیباتی که مطلوب نیستند و یا محل به نظر می رسند را حذف کنید.

– ایده برتر و برگزیده را به صورت عملی آزمایش کنید تا از اثرگذاری مورد انتظار آن مطمئن شوید.

از جمله مهم ترین مزایای تکنیک تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی متدی ساختار یافته و رویکردی حرفه ای برای کشف روابط پنهان میان ابعاد مختلف یک مسئله است. ممکن است این روابط و پیکربندی ها در سایر متدهای حل مسئله مورد بی توجهی و غفلت قرار گرفته باشند.

– یکی از بهترین روش های مطرح برای حل مشکلات چند وجهی و پیچیده در دنیای واقعی، تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی محسوب می شود.

– MA متدی سیستمیک و متمرکز است. همین دو فاکتور به طبقه بندی اطلاعات موجود و استفاده از آنها برای تولید ایده های جدید و خلاقانه کمک خواهند کرد. این ایده ها در نهایت منتهی به حل یک مشکل مشخص، معرفی محصولی متفاوت، ابداع یک تکنولوژی جدید و یا خدمتی حیاتی خواهند شد.

– یکی از ارزشمند ترین مزیت های تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی، قابلیت استفاده از آن توسط ابزارهای کامپیوتری خواهد بود زیرا به راحتی از طریق این دسته ابزارها مورد شناسایی قرار می گیرند.

مانند هر تکنیک حل مسئله دیگری، تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی نیز یک سری معایب و نقاط ضعف دارد. در ادامه با چند مورد از این دسته محدودیت ها آشنا خواهیم شد:

– پیش تر نیز اشاره شد که برای اجرای تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی نیازمند یک سری بسترهای مشخص هستیم. اولین محدودیت این روش مربوط به بستر پارامترها یا همان راه حل ها خواهد بود. ویژگی های این بستر بر اساس چهارچوب ثابت مشکل اصلی تعریف می شود که این موضوع خود محدودیتی اساسی برای تکنیک MA تلقی خواهد شد.

– برای آن که بتوان به نتیجه مطلوبی از این روش دست یافت، باید شمار زیادی احتمال یا جایگزین در ارتباط با ابعاد مختلف یک مشکل ارائه داد. این در حالی است که تعداد بالایی از این احتمالات بی معنا و بدون کاربرد هستند.

– موفقیت این تکنیک مستقیما با مهارت انتخاب درست پارامترها و توانایی ترکیب اصولی ابعاد متفاوت مشکل در ارتباط خواهد بود. بدین ترتیب می توان گفت که تجربه تاثیر مهمی در این روند دارد.

– هیچ شاخص دقیقی برای رسیدن به بهترین ترکیب ممکن وجود ندارد. در واقع این امر تنها بر اساس تجربه فردی و مهارت شخص انجام می شود و از این رو احتمال از دست رفتن یک سری از ترکیبات مفید مطرح خواهد بود.

– احتمال کشف راه حلی مناسب برای یک مشکل سازمانی مشخص بالا می رود اما تضمینی وجود نخواهد داشت.

– تعداد زیاد گام های تعریف شده در این تکنیک نه تنها زمان زیادی را طلب می کند، بلکه ممکن است سبب ایجاد ابهام برای اعضای تازه کار تیم نیز بشود.

– مشکلاتی که در دنیای واقعی رخ می دهند، اغلب سراسر از پیچیدگی، ابهام، عدم قطعیت و همینطور سناریوهای غیر قابل پیشبینی هستند. به همین علت نمی توان به طور دقیق پارامترهای اثرگذار بر بروز یک مشکل را مشخص کرد. از این رو مرزبندی در تکنیک تجزیه و تحلیل مورفولوژیکی برای حل مسئله کمی دشوار خواهد بود و درست مانند مراحل قبل نیازمند تجربه مهارت بالا است.

 منبع: پول نیوز