جستاري در مهريه

الهام رستمی
. قرار بود مهريه نشانه مهر و علاقه داماد به همسر خود باشد كه به يكباره به وجه ضمان زندگي مشترك تبديل شد و بسياري از خانواده‌ها براي تضمين زندگي دخترشان مهريه‌هاي سنگين تعيين كردند.  البته استدلال خانواده‌ها اشتباه نبود؛ آنها مي‌دانند كه مرد هرزمان كه اراده كند مي‌تواند بدون ارائه دليل، همسر خود را طلاق دهد و تنها مانع او الزام به پرداخت مهريه در چنين شرايطي است. پس اگر مهريه سنگين باشد مردها در رابطه جدايي مجبور هستند احتياط را چاشني كار خود كنند. از طرفي هم تعدادي از زنان به خوبي مي‌دانند در زمان جدايي فقط با بذل مهريه مي‌توانند از يكسري حقوق چون حضانت فرزندان بهره‌مند شوند. همين عوامل باعث شده كه تعيين مهريه سنگين همچنان مورد توجه خانواده‌ها باشد.
طي سال‌هاي اخير با افزايش سرسام آور طلاق، مهريه موضوع مهم مورد مناقشه طرفين قرار گرفته است و كم نيستند مرداني كه به علت ناتواني در پرداخت مهريه اين روزها در زندان روزگار سپري مي‌كنند.
يافتن راه‌حلي كه هم حقوق زنان را در امر ازدواج مورد توجه قرار دهد و هم مردان را از زندان رفتن حفظ كند كار مشكلي است. عده اي شروط ضمن عقد را مطرح مي‌كنند، عده‌اي ميزان مهريه به اندازه ميزان هزينه ازدواج باشد و يا دريافت نقدي مهريه را مطرح مي‌كنند . در اين بين عده اي هم به اشتباه فكر مي‌كنند فقط 110 سكه قابل دريافت است و مابقي بخشيده مي‌شود.
  اما مهريه چيست؟
مهریه مالی است که در هنگام عقد ازدواج مرد متعهد می‌شود به همسر خود بپردازد. این مال می‌تواند به صورت نقدی (وجه رایج کشور)، سکه و طلا، سایر اموال منقول یا غیرمنقول (ملک، خانه یا آپارتمان) باشد. این مال به عنوان دین و بدهی بر عهده زوج قرار دارد؛
مهریه همزمان با انعقاد ازدواج در سند رسمی، سند  ازدواج (نكاح واژه عربي پيمان زناشويي است) ثبت می‌شود. از مهم‌ترین ویژگي‌های این سند رسمی این است که لازم الاجراست. يعني با درخواست زن از دفترخانه تنظيم سند ازدواج براي اجراي تعهدات آن از جمله مهريه، مي‌توان به عنوان مثال مال موضوع مهريه را از همسر درخواست كرد و مراجعه به دادگاه براي اين كار الزامي‌نيست.
 طريقه دريافت مهريه
مهریه از طریق ارائه دادخواست به دادگاه عمومی حقوقی خانواده هم قابل مطالبه است. زن مي‌تواند در صورت تمايل با نوشتن خواسته خود توسط خود يا مشاور يا وكيل دادگستري در فرم مخصوص (همان دادخواست) از دادگاه محل سكونت خود يا همسرش درخواست كند كه حكم الزام همسر را به پرداخت مهريه صادر كند؛
همچنین مهریه را می توان پس از صدور اجرائیه از طریق اداره اجرای اسناد رسمی دریافت کرد. با صدور برگ اجرائيه از دفترخانه تنظيم سند رسمي، متقاضي مهريه مي‌تواند به اداره اجراي اسناد رسمي‌ثبت مراجعه و با معرفي نشاني مرد (همسر) درخواست وصول مهريه را ارائه كند. همچنان كه مي‌تواند مالي از مرد مانند حساب بانكي،‌پلاك ثبتي، سهم يا حتي طلب قطعي وي را از ديگران براي توقيف و وصول مهريه معرفي كند.
 معناي عندالمطالبه و عندالاستطاعه
در سند رسمی ازدواج معنی عندالمطالبه، امکان درخواست دریافت مهریه در هر زمان است. پس در صورت نوشتن اين عبارت در سند رسمي‌ازدواج كه به امضاي همسر (مرد) رسيده باشد، زن هر وقت بخواهد مي‌تواند مهريه را از مرد بخواهد.
در سند رسمی ازدواج عندالاستطاعه یعنی شرط درخواست پرداخت مهریه دارا بودن مرد است. در صورت استفاده از اين عبارت در متن سند رسمي‌ازدواج، درخواست مهريه از مرد مشروط به داشتن مال و توانايي مرد در پرداخت مهريه است.
 ماجراي 110 سكه
مطابق قانون جدید خانواده، برای نپرداختن مهریه بیش از110سکه، مرد بازداشت نمی شود. اين به آن معناست كه اگر مهريه 500 سكه باشد تا 110 سكه كيفري بوده و مرد ملزم به پرداخت است اگر نپردازد راهي زندان خواهدشد، اگر براي مابقي مهريه مرد دارايي داشته باشد بايد پرداخت كند و پرداخت 110 سكه به منزله بخشيده شدن مابقي مهر نيست.
 مهریه دین ممتازه است
مهریه دین ممتازه است و پیش از هر بدهی از بدهکار دریافت می شود. اهميت بدهي مرد به همسر خود و حساسيت رابطه زوجين (زوج و زوجه يا همان زن و مردي كه با هم ازدواج كرده‌اند) و البته امتيازي كه قانونگذار براي حمايت از زن پيش بيني كرده موجب شده است تا اين طلب را بستانكاري ويژه و ممتاز به حساب آورد و پرداخت آن را – حتي اگر بدهي مرد مرده (فوت شده) باشد- بر هر طلب ديگري برتر و پيش تر دانسته است؛
مهريه را مي‌توان به اصطلاح بخشيد يا بذل كرد.‌
(بذل به معني بخشش به كار برده مي‌شود.) به هر شكل و روشي كه قابل اثبات و مستند باشد زن مي‌تواند تمام يا بخشي از مهريه را به همسرش ببخشد يا از دريافت آن صرف نظر كند؛ در عين حال قانونگذار در ازدواج دائم اين حق را براي زن پيش بيني كرده است تا پيش از دريافت مهريه بتواند از انجام وظايف خود به عنوان همسر خودداري كند.

مهريه هم داده شده وهم گرفته شده

عبدالصمد خرمشاهي/ وکیل دادگستری

عبدالصمد خرمشاهي در رابطه با مهريه اين‌گونه توضيح داد: نگاه بنده به موضوع مهريه كاملا متفاوت است. به هر حال خانواده‌ها سال‌ها است با موضوع مهريه دست به گريبان هستند و از سويي نمي‌شود براي آن سقفي تعيين كرد. همچنين نمي‌شود برخلاف توافق طرفين چيزي بر آنان تحميل كرد.  به هر حال زن حق دارد كه به نوعي از منظر خود، مهريه را براي خود اهرم تلقي كند. به خصوص در حال حاضر كه ديگر آن اصطلاح معروف «مهريه را كي داده كي گرفته » منسوخ شده و سال‌ها است شاهد اين هستيم كه مهريه جزو دعاوي با حجم بالاي محاكم است كه اين نشان مي‌دهد كه هم مهريه داده و هم گرفته شده است. پس اين را بايد فراموش كنيم كه آن سنت‌ها و باورها رفته رفته جايگزين ديگري پيدا كرده است.
 مهريه تضميني براي بانوان نيست
اين وكيل دادگستري مطرح كرد: وقتي به موضوع مهريه از اين منظر نگاه مي‌كنيم كه مي‌تواند به نوعي پشت گرمي‌يا تضميني براي بهبود رابطه خانواده باشد كه اين‌گونه نيست. با توجه به دغدغه زنان، هراس از طلاق يا مشكلات جدايي بعد طلاق، مي‌بينيم كه متاسفانه اين حق به هيچ عنوان نتوانسته نقش خود را به خوبي ايفا كند  بلكه در عمل به معضلي براي زوجين به خصوص خانم‌ها تبديل شده است. به ناچار خانم‌ها  اولين حربه‌اي كه به آن پناه مي‌برند موضوع مهريه است كه بلافاصله آن را به اجرا مي‌گذارند و آن را نوعي دلگرمي‌تلقي مي‌كنند و اين آغاز كينه ،دشمني و درگيري‌هاي جدي بين دو طرف است.
  به تعداد سكه بايد تضمين داده شود
وي بيان كرد: بنده احساس مي‌كنم مهريه از نحوه وصول و ضمانت اجراي آن مانند چك مي‌ماند. چرا بايد چك‌ها برگشت بخورند، بانك‌ها نمي‌توانند تضمين معتبري بگيرند كه اين اتفاق رخ ندهد؟ چرا در كشورهاي ديگر تضمين‌هايي را اتخاذ كردند كه افراد نمي‌توانند چك‌هاي بلا محل صادر كنند؟ آيا ما نمي‌توانيم از اين زاويه نگاه كنيم كه زماني كه خانواده دو طرف، پاي ميز مذاكره مي‌نشينند و مرد هزاران سكه را قبول مي‌كند، چنين موضوعي را متوجه نمي‌شود به نوعي قدرت ادراك او به اندازه‌اي در آن لحظه نيست كه عند المطالبه يعني چه و ابتداي قضيه آن را قبول مي‌كند. ميان گفت‌وگوي خانواده بايد تحولات عميقي صورت بگيرد. اگر جواني به خواستگاري مي‌رود و برخي مسائل را قبول مي‌كند؛ جنبه مالي و مادي دارد و جنبه معنوي ندارد كه بخواهد تعهد كند. به نظر بنده زماني كه مرد چندين سكه قبول مي‌كند خانواده او براي آن تعداد سكه بايد تضمين دهند. به طور مثال به اندازه 50 سكه تضمين بسپارند.
 زوجه مي‌تواند تمكين نكند تا مهريه دريافت كند
خرمشاهي ادامه داد: همان‌طور كه مي‌دانيم مهريه عندالمطالبه است حتي زوجه مي‌تواند تمكين نكند تا مهريه خود را دريافت كند. بنابراين چه اشكال دارد براي رفع ابهام كسي كه ادعا مي‌كند، مي‌تواند 10 هزار سكه  پرداخت كند  ابتدا از او تضمين بگيرند. اين تضمين مي‌تواند مانند چك رمز دار و تضمين شده باشد كه فرد اين اطمينان را پيدا مي‌كند كه اين مهريه قابل وصول است  و باعث مي‌شود منشا اختلافات از بين رود. زن هر زمان بخواهد مي‌تواند مهريه را دريافت كند و حتي مي‌تواند آن را ببخشد. با اين وجود بنده فكر مي‌كنم  با دريافت تضمين ريشه بسياري از مشكلات حل خواهد شد.
 چك بلامحل صادر نشود
اين وكيل دادگستري در پايان ذكرد كرد:  مرد بايد تمام سكه‌هايي كه مهريه زن است را پرداخت كند. بحث 110 سكه براي اين است كه زن مي‌تواند اقدام كند. بقيه  110 سكه را هم مرد بايد بدهد.  وقتي فردي 500 سكه را قبول كرده است آن را بايد پرداخت كند. اما بهترين راهكار اين است كه چك بلامحل صادر نشود. معمولا آقايان مي‌گويند معسر هستيم ، كارمنديم  يا دانشجوييم نمي‌توانيم پرداخت كنيم؛ دادخواست اعسار مي‌دهند و قسط بندي مي‌كنند كه اين چرخه ناقصي است. چرا بايد از اول به اينجا فكر نكنيم و كار به اينجا برسد. مردي كه كارمند است از همان ابتدا بگويد 10 سكه مي‌توانم بدهم وعده واهي دادن مقداري منافات دارد. به نظر بنده اگر ضمانت اجرا وجود داشته باشد بسياري از مشكلات حل خواهد شد.

بيمه مهريه گسترش يابد

زهرا داور/ کارشناس حقوقی

زهرا داور نیز درگفت گو با « قانون» در رابطه با مهريه مي‌گويد: مهريه تنها حق ثبت شده زنان در عقدنامه نيست نصف دارايي هم مي‌تواند ثبت شود. هر شرط ديگري اعم از مالي و غير مالي داشته باشد مي‌تواند ثبت شود. همان‌طور كه مي‌دانيم مهريه حتما بايد داده شود. با توجه به شرايط جامعه و اينكه زنان بعد از طلاق نياز به حمايت مالي دارند براي اينكه نه حق زنان تضييع شود و نه مردان به دليل عدم پرداخت مهريه به زندان بروند بايد 1- حمايت قانون 2- مشاركت بيمه و 3- اخلاق هر سه در يك جا جمع شوند.  اگر اين سه موضوع نباشد مبناهاي ما كاملا غلط خواهد بود.
 بيمه مهريه بايد وجود داشته باشد
وی در رابطه با نحوه حمايت قانون، مشاركت بيمه و اخلاق عنوان كرد: حمايت قانون يعني قانون يك راهكار درست و مناسب براي پرداخت مهريه قرار دهد. به زندان انداختن و كارهاي اين‌چنيني عملا نمي‌تواند مفيد باشد. در رابطه با مشاركت بيمه هم مي‌توان گفت بيمه در اين زمينه مي‌تواند نقش مهمي‌داشته باشد همان‌طوري كه بيمه عمر و بيمه‌هاي ديگر وجود دارد بيمه مهريه هم مي‌تواند كمك كند؛ اما نه به آن شكل كه در حال حاضر تعريف شده و پرداخت ماهانه آن آنقدر زياد است كه  عملا در توان پرداخت خانواده‌ها نيست.  بحث اخلاق هم مي‌دانيم كه در قرآن آمده است كه با زنان‌تان به شايستگي رفتار كنيد يا به نيكي آنها را رها كنيد. به هر حال زن و مردي كه با هم زندگي مي‌كنند و زن تامين مالي ندارد و مرد مي‌داند اخلاقي اين است كه با حكم قانون تلاش كند زن آسيب مادي نبيند تا به اين دليل بخواهد آسيب‌هاي معنوي ديگر را به دنبال نداشته باشد. اگر مي‌خواهيم كاري انجام دهيم در فرهنگ حقوق كار كنيم تا بتوانيم نتيجه بگيريم. اگر بخواهيم تهديد ارعاب و .. در نظر بگيريم به
نتيجه نمي‌رسيم.
 عندالمطالبه و عندالاستطاعه براي مردم روشن شود
وي ادامه داد: ما بايد فرهنگ جامعه را درست كنيم. يعني هم  مرد مي‌داند با اين حقوق و درآمد نمي‌تواند به طور مثال تا 100 سال آينده حتي نصف آن را تامين كند. چه برسد به تمامش. خانم هم كه مي‌داند همسر او  هرگز نمي‌تواند چنين تعهد سنگيني را بكند چرا اين تعهد را بخواهد. بر امر باطل نبايد چنين تعهدي كنند. اما به نظر ما كه حقوقي هستيم وقتي مردي تعهد به پرداخت مي‌كند، موظف به پرداخت است. مگر طرف مقابل بگذرد.
ما در عالم حقوق نمي‌توانيم افراد را در هوا نگه داريم. توان مالي بايد در حال يا آينده نگاه شود و بر اساس آن به طور منطقي مسائل ديده شود. در قانون حمايت خانواده تا 110 را عندالمطالبه مي‌تواند بگيرد اما بقيه آن عندالاستطاعه،  منطوط به توان مالي مرد است. در اين حالت شرايط را بايد به حالت ديگري برگردانيم يعني بگوييم عندالمطالبه و عندالاستطاعه يعني چه بايد جامعه روي چنين مسائلي شناخت كافي داشته باشد و برداشت غلط نكند.  بايد براي مردم به روشني تعريف شود.

سقوط اخلاقيات

محمد جندقي/ وکیل دادگستری

محمد جندقي، نيز در گفت‌وگو با «قانون»تاكيد كرد: جمعيت كيفري مردان به دليل عدم پرداخت مهريه از زمان مطرح شدن 110 سكه كمتر شده است . اما براي اينكه زنان به حق خود برسند و زنداني شدن مردان كمتر شود بايد اخلاقيات درجامعه بالا رود در حالي كه در جامعه كنوني، سقوط اخلاقيات گسترش یافته است. همان‌طور كه به ياد داريم  در زمان امثال بنده يا پدران و مادران ما هرگز بحث شکایت و به زندان افکندن همسر وجود نداشت و خانواده‌ها در آرامش  و احترام متقابل زندگی می کردند  در حالی که امروز زندان‌های ما مملو از زندانیان مهریه است که اين نشانه سقوط اخلاقیات در جامعه است.
اين وكيل دادگستري تصريح كرد: اگر زني همسر خود را  به زندان مي‌اندازد باید فکرکند که چه كسي را به زندان انداخته ؟ آن مرد پدر فرزند او است. این رفتار به کانون خانواده صدمه می زند. مهريه كم يا  زياد نه شخصيت را بالا مي‌برد و نه تضمين كننده چيزي است . فقط یک شاخه گل مهردختران بنده است .
 بعد از حيات مرد مهريه پاي فرزندان است
وي در پايان در رابطه با پرداختن مهريه بيان كرد: گفته نشده است كه بيشتر از 110 سكه نمی توان مهر زن کرد بلكه 10 هزار سكه هم می شود مهر زن باشد. اما  فقط با 110 سكه زن مي‌تواند مرد را به زندان بفرستد. اگر مرد ملاعت داشته باشد مهريه را تا آخر عمر بايد بپردازد. فقط ضمانت اجراي 110 سكه را زندان كرده اند. حتي اگر مرد وضع مناسبي نداشته باشد تا زمان حيات بر عهده او است و بعد از حيات او اگر فرزندان وي تمکن مالی داشته باشند باید مهريه را پرداخت کنند.

110 سكه فقط براي زنداني كردن مردان

بهشيد ارفع نيا/ استاد دانشگاه

همچنین بهشيد ارفع نيا در گفت و گو با« قانون» در رابطه با مشکلات دریافت مهريه مي‌گويد: به زندان انداختن مردان باعث شده نگرش‌های متفاوتی شکل گیرد.
  چشمش كور بايد مهريه را بدهد
اين وكيل دادگستري عنوان كرد: اگر مرد در توانش باشد حتي با توقيف ملك، ارث ، ماشين و …  زن مي‌تواند مهريه خود را مطابله كند. مهريه مانند تعهد است اگر  مردی تعداد بالاي سكه را قبول مي‌كند چشمش كور بايد در آن زمان به تعداد سكه‌ها دقت مي‌كرد. به طور مثال آن مرد بايد توجه مي‌كرد كه هزار سكه چقدر مي‌شود.  با توجه به اينكه مرد تعهد كرده و در سند اصلي  وجود دارد و طبق آن گفته شده كه فلان مقدار بدهكار است. چرا آن تعداد را قبول مي‌كنند؟ مگر چه اشكالي دارد 10 سكه را قبول كند اگر در توان ندارد؛ قبول كردن آن تعداد سكه به اين دليل است كه فكر مي‌كنند اگر قبول نكنند آن ازدواج ممكن است صورت نگيرد.
 منتقل كردن اموال به دليل پرداخت نكردن مهريه
وي خاطر نشان كرد: با توجه به توان مالي مرد، اگر مرد چيزي داشته باشد زماني كه اختلافي بين او و همسرش پيش مي‌آيد و اين حدس را مي‌زند كه ممكن است همسرش مهر خود را به اجرا بگذارد  اموال خود را به ديگران از قبيل مادر، پدر ، خواهر برادر و حتي دوستان منتقل كند. گاهي پيش آمده كه بعد منتقل كردن اموال به دوست، آن فرد ادعا كرده است كه اين اموال را به من انتقال داده‌اي ومن مالک آن هستم و  ديگر پس نداده است. به هر حال آن مرد خواسته از زير دين همسر خود درآيد كه چنين بلايي سرش آمده است.
 انتقال اموال در زمان دعوا، معامله صوري است
ارفع نيا ادامه داد: اگر زماني كه اختلاف تا حدي پيش رفته است كه زن به دادگاه براي گرفتن مهريه مراجعه كرده باشد و مرد بعد آن،  اموال خود را انتقال داده باشد طبق ماده 218  قابل برگشت است كه مي‌توان به عنوال معامله صوري آن معامله را باطل كرد.
 براي ندادن مهريه مي‌گويند زنم را دوست دارم
اين وكيل دادگستري در پايان ذكرد كرد: زماني كه مرد در توانش نيست معمولا فردي مي‌آيد و ميانجيگري مي‌كند كه آن مرد مقداري از مهريه را  بدهد يا مقداري را هم به صورت اقساط يا… كه بعد آن،  طلاق صورت گيرد.   اين موضوع مي‌تواند حتي تا بعد از طلاق هم ادامه داشته باشد؛ از اين منظر كه كار انجام شده و مهريه به صورت اقساط تعيين شده است كه ممكن است 100 ماه بعد طلاق هم ادامه پيدا كند.  بايد گفت گاهي خود مرد مي‌خواهد زن را طلاق دهد چون مي‌داند كه اگر بخواهد طلاق دهد بايد تمام حق وحقوق زن را پرداخت كند؛ در اين صورت صداي مرد در نمي‌آيد و حتي اگر وكيلي واسطه شود مرد مي‌گويد من زنم را دوست دارم در صورتي كه هر روز جنگ و دعوا دارند؛ اين به آن دليل است كه زمينه‌اي فراهم شود كه بگويد اگر مي‌خواهي من رضايت دهم مهريه يا نصف مهريه را  ببخش.